Sual dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması Si­ya­si xə­ri­tə

tə­bii ha­di­sə­lər: tez-tez baş ve­rən su­na­mi­lər, sel ha­­di­sə­lə­ri, me­şə yan­ğın­la­rı, zəl­zə­lə və vul­­ka­nizm və s. Ət­raf mü­hi­tin ak­tu­al prob­­lem­lə­ri: me­­şə­siz­ləş­mə, sə­na­ye və məi­şət tul­lan­tı­la­rı­nın he­sa­bı­na su­­yun çirk­­lən­mə­si, bö­yük şə­hər­lər­də ha­va­nın çirk­lən­mə­si, me­şə yan­­ğın­la­rı nə­ti­cə­sin­də ət­ra­fı bü­rü­yən qa­tı du­man və s.-dir.

SUAL 45. Malaziyanın iqtisadiyyatının aparıcı sahələri

Ma­lay­zi­ya iq­ti­sa­diy­ya­tı Bri­ta­ni­ya müs­təm­lə­kə­çi­lik döv­rün­də aq­rar, xam­mal və ix­ra­cat is­ti­qa­mə­tin­də olub. Iq­ti­sa­diy­yat xa­ri­ci ka­pi­ta­lın nə­za­rə­ti al­tın­da idi. Ikin­ci dün­ya mü­ha­ri­bə­si ərə­fə­sin­də ka­pi­tal qo­yu­lu­şu­nun 70%-i in­gi­lis, qa­la­nı isə ame­ri­kan, ya­pon, hol­land, fran­sız in­ves­tor­la­rı­na məx­sus idi. Yer­li iş adam­la­rı plan­ta­si­ya tə­sər­rü­fa­tı ya­rat­maq, fab­rik aç­maq is­tə­sə­lər də bu­na na­il ola bil­mir­di, çün­ki Ma­lay ka­pi­ta­lı­nın möv­qe­yi zə­if idi. yer­li ka­pi­tal get­dik­cə öz möv­qe­yi­ni möh­kəm­lə­dir və bu pro­ses müs­tə­qil­lik il­lə­rin­də da­ha da qüv­vət­lə­nir­di. Öl­kə­də sə­na­ye­nin in­ki­şa­fın­da Xu­ats­yao ka­pi­ta­lı əsas rol oy­na­mış­dır. Bu öl­kə xey­li miq­dar sə­na­ye və kənd tə­sər­rü­fa­tı xam­ma­lı­na (neft, qaz, qa­lay, bok­sit, odun­caq, ge­ve­ya) ma­lik­dir. Sin­qa­pur­dan ay­rıl­dıq­dan son­ra Ma­lay­zi­ya mil­li sa­hib­kar­lı­ğın in­ki­şa­fı­na və öz emal sə­na­ye­si­nin ya­ran­­ma­sı­na xü­su­si diq­qət ye­tir­mə­yə baş­la­dı. Bey­nəl­xalq Əmək böl­gü­sün­də Ma­lay­zi­ya elekt­ron sə­na­ye­si­nin bə­zi növ­lə­ri üz­rə dar ix­ti­sas­laş­ma­ya na­il ol­du. Yer­li və re­gio­nal ba­zar­lar üçün is­teh­sal­da di­ver­si­fi­ka­si­ya baş ve­rir. Ema­le­di­ci sə­na­ye ya­rı­ma­da­nın sıx məs­kun­laş­mış qərb zo­la­ğın­da (pay­taxt, Pi­nanq ada­sı, Co­xor-Ba­ru) mər­kəz­ləş­miş­dir. Şər­qi Ma­lay­zi­ya­da şelf zo­na­sın­da neft-qaz is­teh­sa­lı da­xil ol­maq­la iri ha­si­lat sə­na­ye ba­za­sı ya­ra­dı­lıb, neft ema­lı, ma­ye-qaz is­teh­sa­lı in­ki­şaf et­di­ri­lir. Ka­li­man­tan ya­xın­lı­ğın­da La­bu­an ada­sın­da of­şor fəa­liy­yə­ti məq­sə­di­lə ye­ni azad iq­ti­sa­di zo­na ya­ra­dıl­mış­dır.

Ya­pon və Tay­van şir­kət­­lə­ri­­nin öl­kə­yə cəlb olun­ma­sı qı­sa müd­dət ər­zin­də iq­ti­­sa­diy­yat­da yük­sək in­ki­şaf tem­pi­nə sə­bəb ol­du. Ma­­lay­­zi­ya Cə­nub-Şər­qi Asi­ya­nın «pə­ləng» döv­lət­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­­ril­di. Ma­lay­zi­ya ya­rım­ke­çi­ri­ci­lər is­teh­sa­lı­na gö­rə dün­ya­da 3-cü yer­də­dir. Öl­kə­də neft ema­lı, kim­ya, to­xu­cu­luq, ağac ema­­lı, me­tal­lu­gi­ya sə­na­ye­si (qa­lay ema­lı), av­to­­mo­bil­­qa­yır­­ma in­ki­şaf et­miş­dir. Kənd tə­sər­rü­fa­tı tə­bii kau­çuk və pal­ma ya­­ğı, ka­kao, hind qo­zu, şə­kər qa­mı­şı, ana­nas və s. is­teh­sa­lı­na əsas­­la­nır. Ma­lay­zi­ya­nın iq­ti­sa­diy­ya­tı aq­rar -sə­na­ye xa­rak­ter­də­dir. Öl­kə­də tə­bii sər­vət­lər çox­dur və ona gö­rə də öl­kə­də ha­si­lat və yer­li xam­mal əsa­sın­da emal sə­na­ye­si in­ki­şaf et­miş­dir. Ma­lay­zi­ya­da xid­mət sa­hə­si hə­lə dün­ya ba­za­rı­na tək­lif olu­na­caq sə­viy­yə­də de­yil­dir. ÜDM-da xid­mət sa­hə­lə­ri­nin pa­yı 60% təş­kil edir (sə­na­ye 35,6, kənd tə­sər­rü­fa­tı 8,6% .Ucuz iş­çi qüv­və­si­nin ol­ma­sı bir çox Av­ro­pa və Ya­po­ni­ya trans­mil­li kor­po­ra­si­ya­la­rı­nın Ma­­lay­­zi­ya­da yer­ləş­di­ril­mə­si­nə sə­bəb ol­muş­dur. Adam­ba­şı­na dü­şən ÜDM-un həc­mi­nə gö­rə Ma­lay­zi­ya bir sı­ra döv­lət­lər­dən ge­ri qa­lır. Ona gö­rə də mil­li el­mi-tex­ni­ki ba­za­nın ya­ra­dıl­ma­sı­na kül­li miq­dar in­ves­ti­si­ya qo­yu­lur. Kua­la-Lum­pur­dan cə­nub­da öl­kə­nin in­zi­ba­ti mər­kə­zi Put­ra­cay­ya yük­sək tex­no­lo­gi­ya­nın mər­kə­zi­dir.