Sual dünyanın siyasi xəritəsinin formalaşması Si­ya­si xə­ri­tə

Fay­da­lı qa­zın­tı­lar. Öl­kə əra­zi­si­nin ge­niş­li­yi onun tə­bii şə­rai­ti və eh­ti­yat­la­rı­nın müx­tə­lif­li­yi­nə sə­bəb ol­muş­dur. Öl­kə ya­na­caq-ener­ge­ti­ka xam­ma­lı ilə zən­gin­dir-daş kö­mür-öl­kə­nin şi­mal, şi­mal-şərq, mər­kəz his­sə­sin­də­. Şi­mal-şərq­də, də­niz­sa­hi­li əra­zi­lər­də, Sa­rı də­ni­zin şelf zo­­na­sın­da zən­gin neft eh­ti­ya­tı var­dır. tə­bii qaz,ya­nar şist və nü­və ya­na­ca­ğı eh­ti­ya­tı zən­gin­dir.

Öl­kə­də də­mir fi­li­zi, man­qan, volf­ram, mo­lib­den eh­ti­ya­tı çox­dur. Bu sər­vət­lə­rin eh­ti­ya­tı­na gö­rə Çin dün­ya­da li­der­dir. Xrom, ni­kel eh­ti­ya­tı isə çox az­dır. Çin­də əl­van me­tal­lur­gi­ya üçün xam­mal çox­dur. O, qa­lay və sür­mə eh­ti­ya­tı­na gö­rə dün­ya­da qa­baq­cıl yer­də­dir. mis, po­li­me­tal, ci­və çı­xa­rı­lır. Alü­mi­ni­um eh­ti­ya­tı da çox­dur. Uran ya­taq­la­rı aş­kar edil­miş­dir. Bun­la­ra ko­balt, ti­tan, sir­kon, tan­tal, vis­mut, qı­zıl, gü­müş, pla­tin ki­mi mü­hüm me­tal­lar az­dır.

Dağ-kim­ya xam­­mal eh­ti­yat­la­rı tər­ki­bi­nin müx­tə­lif­li­yi və eh­ti­ya­tı­na gö­rə fərq­­lə­nir. Bir çox ra­yon­lar­da xö­rək du­zu (Tsay­­dam çö­kək­li­yin­də), kü­kürd xam­ma­lı, fos­fo­rit, ka­li­um du­­zu, sul­fat, yod, brom və s. var­dır.

Çi­nin mi­ne­ral sər­vət­lə­ri­nin coğ­ra­fi sər­həd­di­ni Tsin­lin sil­­si­lə­si ayı­rır. Bu sil­si­lə­dən şi­mal­da daş kö­mür, neft, tə­bii qaz, ya­­nar şist, də­mir, man­qan fi­liz­lə­ri və maq­ne­zit ya­­taq­la­rı yer­lə­şir. cə­nub­da volf­ram, di­gər əl­­van və na­dir me­tal fi­liz­lə­ri, fos­fo­rit, bok­sit, alu­nit ya­taq­la­rı yer­lə­şir. Çin hid­roe­ner­ji eh­ti­yat­la­rı­na ma­lik­dir. Bu eh­ti­yat­la­rın po­ten­sia­lı­na gö­rə öl­kə dün­ya­da apa­rı­cı möv­qe tu­tur. La­kin adam­ba­şı­na dü­şən tor­paq eh­ti­ya­tı­na gö­rə Çin bir çox öl­kə­lər­dən ge­ri­də­dir. Öl­kə­də adam­ba­şı­na dü­şən əkin ye­ri dün­ya üz­rə or­ta gös­tə­ri­ci­dən 12-13 də­fə az­dır.

İq­lim. Çi­nin əra­zi­si­nin ge­niş ol­ma­sı, Av­ra­si­ya ma­te­ri­ki ilə Sa­­kit oke­an ara­sın­da yer­ləş­mə­si, rel­ye­fi­nin mü­rək­kəb­li­yi iq­li­­mi­nin müx­tə­lif­li­yi­nə sə­bəb ol­muş­dur.tro­pik, subt­ro­­pik və mü­la­yim qur­şaq­da yer­lə­şir. Şərq zo­na- mus­son iq­li­­mi­nin tə­si­ri. Qış­da Si­bir və Mon­qo­lus­tan­dan öl­kə­yə çox so­yuq ha­va küt­lə­si da­xil olur.Yay tem­pe­ra­tu­run­da də­yi­şik­lik en­lik de­yil, uzun­­luq is­ti­qa­mə­tin­də, yə­ni oke­an sa­hil­lə­rin­dən öl­kə­nin da­­xi­li­nə doğ­ru də­yi­şir. Yay mus­son­la­rı ya­ğın­tı gə­ti­rir. yay hər yer­də is­ti ke­çir. Şərq zo­na­sı­nın uc­qar cə­nu­bun­da qış yum­şaq və is­ti ke­çir, qış və yay tem­pe­ra­tur­la­rı ara­­sın­da fərq bö­yük ol­mur. Cə­nub-şərq­də tez-tez tay­fun­lar mü­­şa­­hi­də olu­nur. Öl­kə­nin qər­bin­də kəs­kin kon­ti­­nen­tal­­dır. Bu əra­zi­yə mus­son­la­rın da­xil ol­ma­sı­na mər­kəz­də­ki dağ sil­si­lə­lə­ri ma­ne olur. Qış kəs­kin, çox so­yuq, yağ­mur­suz, yay də­rə­lər­də is­ti, yük­sək dağ­lıq ra­yon­lar­da isə sə­rin ke­çir. Sut­ka­lıq tem­­pe­ra­tur amp­li­tu­du bö­yük olur, ya­ğın­tı­lar az dü­şür. tə­bii təh­lü­kə­lər: tez-tez baş ve­rən tay­­fun­­lar və qa­sır­ğa­lar , da­ğı­dı­cı sel­lər, su­na­mi­lər, zəl­zə­lə­lər, qu­raq­lıq­lar, tor­­paq­la­rın çirk­lən­mə­si və s.