Avtokorrelyasiya əvvəlki müşahidə nəticələrinin sonrakı müşahidələrə təsir etməsidir
Yüklə 431,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Control group / Контрольная группа / Kontrol qrupu (Nəzarət qrupu) -
iştirakçıları tədqiq olunan müdaxiləni almayan, yaxud standart müalicəni və ya mövcud olan ən yaxşı müalicəni alan qrup.
/ Контролируемое исследование / Nəzarət qrupu ilə müqayisənin aparıldığı tədqiqat növü -
hal-hazırkı və ya keçmiş əlamətlər əsasında öyrənilən halın olduğu və olmadığı insanların müqayisəsini aparan tibbi tədqiqat. Əsasən, öyrənilən halın ondan əvvəlki ekspozisiya ilə (həmin halın yaranmasının ehtimal olunan səbəbi) əlaqəli olub-olmadığını aşkar etmək məqsədi ilə aparılır.
-
müxtəlif hadisələr və ya nəticə göstəriciləri arasında olan qarşılıqlı əlaqə
4
Cost analysis / Анализ затрат / Xərclərin təhlili -
iki müdaxilənin onların xərclərinə əsaslanaraq müqayisə edilməsi; bu təhlil növündə klinik nəticələr deyil, yalnız profilaktika və müalicəyə sərf olunan xərclər müqayisə olunur.
Cost-benefit analysis / Анализ выгодности затрат / Xərc-fayda təhlili – -
iqtisadi qiymətləndirmənin bir növüdür. Hər hansı bir müdaxilənin xərcləri və onun tətbiqi zamanı mümkün olan nəticələr (ömrün uzunluğu və keyfiyyəti daxil olmaqla) nəzərə alınır; nəticə pul ekvivalentində göstərilir.
-
iqtisadi qiymətləndirmənin bir növüdür. Təhlildə müdaxilənin nəticə vahidinə düşən xərc hesablanır. Məsələn, bir qorunmuş həyata və ya AT-nin 1 mm c. süt. aşağı düşməsinə çəkilən xərc. Cost minimization analysis / Анализ минимизации затрат / Xərclərin minimallaşdırılması təhlili -
xərclərin təhlilinin bir növüdür. Eyni nəticəli müdaxilələrin təhlili üçün onların xərcləri müqayisə olunur.
Cost-utility analysis / Анализ полезности затрат / Xərc-xeyir təhlili. -
xərc-effektivlik təhlilinin bir növüdür. Təhlildə müdaxilənin nəticəsi standartlaşdırılmış şərti vahidlərlə ölçülür: – keyfiyyətə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili (QALY) və əlilliyə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
-
bu növ tədqiqatlar zamanı iştirakçılar yalnız bir dəfə müayinə olunur. Adətən, belə müayinələr nisbətən qısa müddət ərzində aparılır, bu isə populyasiyanın bəzi xüsusiyyətləri haqqında məlumat əldə etməyə, sanki onun köndələn kəsiyini aparmağa imkan verir.
( Disability Adjasted Life-Year )
жизни с поправкой на инвалидность -
ə lilliyə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
Decision analysis / Анализ принятия решений / Qərar qəbul edilməsinin təhlili -
qeyri-müəyyənlik şəraitində optimal klinik qərarın seçilməsinə sistematik yanaşma. Mümkün qədər çox sayda alternativ klinik nəticələrin sadalanmasını, onların ehtimalının müəyyən olunmasını, məqbulluğunu və, nəhayət, hər mümkün müdaxilənin seçilməsinin nisbi məqsədəuyğunluğunun kəmiyyət analızini özünə daxil edir.
-
bir və ya bir neçə xəstələnmə hadisəsini, yaxud populyasiyanın xüsusiyyətlərini təsvir edən tədqiqat növü. Müayinə tipli tədqiqat bu tədqiqat növünə aid edilir.
Ecological study/ Екологическое исследование Ekoloji tədqiqatlar -
müxtəlif ə razilərdə yaşayan populyasiyaların xüsusiyyətlərini müqayisə edən tədqiqat növü. Belə tədqiqatlar nəticəsində, məsələn, xəstələnmə ilə insanların qidalanma xüsusiyyətləri və ya havanın çirklənməsi arasında olan əlaqəni araşdırmaq mümkün olur. Müqayisə fərdlər arasında deyil, əhali qrupları arasında aparılır. Əhali qrupu kimi eyni coğrafi ərazidə yaşayan insanlar götürülür.
/ Экономический анализ / İqtisadi təhlil -
tələb olunan xərclər baxımından tibbi müdaxiləni və xəstəliyin nəticəsini təhlil edən tədqiqat növü
-
iki və ya daha çox müdaxilənin həm xərc, həm də nəticələrinin müqayisəsi. -
müdaxilənin ideal şəraitdə effektivliyi. Potensial effektivlik daha çox “müdaxilə işləyə bilərmi?” sualına cavab verir. Məsələn, müalicəyə tam riayət edildikdə onun nəticəsi. Efficacy / Действенность вмешательства / Müdaxilənin potensial effektivliyi -
digər müdaxilə (və ya müdaxilənin olmaması) ilə müqayisədə hazırkı müdaxilənin mənfi nəticənin ə mələgəlmə ehtimalını azaltma dərəcəsi, məsələn, ölüm hallarının, əlilliyin azaldılması. Effektivlik daha çox müdaxilə işləyirmi sualına cavab verir. Yəni real şəraitdə müdaxilənin nəticəsi varmı. İdeal şəraitdə işləyən müdaxilə müxtəlif səbəblərdən xəstələrin ona tam riyaət etməməsi nəticəsində işləməyə bilər. Məsələn, yanaşı təsirlər səbəbindən xəstələrin dərmandan imtina etməsi.
6 Evidence Based Medicine / Научно-доказательная медицина / Sübutlu təbabət -
yalnız yüksək keyfiyyətli tədqiqatlar nəticəsində təsiri sübuta yetirilmiş müdaxilələrdən istifadəni qəbul edən tibbi praktika metodu
Экспозиция / Ekspozisiya -
xəstəliyə səbəb ola biləcək faktorla (məs. siqaret çəkmə və ya ionlaşdırıcı şüalanma) insanın təması. “Ekspozisiya” termini, həmçinin, kənar təsirin kəmiyyət xüsusiyyətlərinə də aiddir. Ekspozisiya yalnız zərərli deyil, həm də faydalı ola bilər, məsələn, vaksinə qarşı ekspozisiya.
Критерии исключения / Xaric etmə meyarları (kriteriləri) -
iştirakçıları populyasiyadan seçim qrupuna daxil etməmək üçün müvafiq meyarlar.
-
seçilmiş tədqiqat nəticələrinin populyasiyaya və ya eyni patologiyası olan digər xəstələrə və ya analoji iş şəraitində çalışan digər qruplara şamil edilməsi
Золотой стандарт / Qızıl standart -
hal‐hazırda geniş qəbul edilmiş və ən yaxşı hesab olunan mövcud metodika və ya prosedura
-
tədqiqatdan alınan nəticələrin əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənməsi. Adətən, ümumiləşdirilmiş nəticə alınmasının mümkün olmadığını göstərir.
-
populyasiyada müşahidə edilən yeni halların tezliyi.
/ Критерии включения / Daxil etmə meyarları (kriteriləri) -
iştirakçıları populyasiyadan seçim qrupuna daxil etmək üçün müvafiq meyarlar.
/ Информированное согласие / Məlumatlı razılıq -
tədqiq olunan müdaxilənin aparılmasına potensial iştirakçının razılığı. Razılıq, iştirakçıya tədqiqatın bütün aspektləri haqqında məlumat verildikdən sonra alınmalıdır.
Masking (blind study ) / Маскировка (слепое исследование) / Maskalanma (gözübağlı üsul) -
tədqiqatın aparılma üsuludur. Bu metod zamanı tədqiqat iştirakçıları (birtərəfli gözübağlı tədqiqat) (single blind trial) və ya həm tədqiqat iştirakçıları, həm də tədqiqatı aparanlar (ikitərəfli gözübağlı tədqiqat) (double blind trial) hansı qrupa mənsub olduqlarını, diaqnostik test nəticələrini, ekspozisiyaya məruz qalıb-qalmadıqlarını bilmirlər. Klinik tədqiqatlarda ə sas məqsəd randomizasiya nəticələrinin maskalanmasıdır. Sistematik səhvlərin azaldılması üçün müxtəlif strukturlu tədqiqatlarda bu üsuldan istifadə olunur.
Мета-анализ / Meta-analiz -
bir neçə tədqiqat nəticələrinin statistik ümumiləşdirilməsi üsulu.
Number needed to treat (NNT) / Число больных, которых необходимо лечить (ЧБНЛ) Müalicə olunmalı xəstələrin sayı (MOXS) -
bir arzuolunmaz klinik nəticənin qarşısının alınması üçün müəyyən müddət ə rzində üzərində müdaxilə aparılmasına ehtiyac olan insanların sayı. Bu göstəricinin təhlili zamanı müdaxilənin növünü, onun davamlılığını və qarşısı alınan arzuolunmaz klinik nəticəni göstərmək lazımdır.
-
bu tədqiqatlar tədqiqatçının heç bir müdaxiləsi olmadan, hadisələrin təbii inkişafının müşahidə edilməsilə aparılır. Belə tədqiqatlara koqort, köndələn və nəzarət qrupu ilə müqayisə olunan tədqiqat növləri aid edilir.
-
hadisənin baş verməsi ehtimalının onun baş verməyəcəyi ehtimalına olan nisbəti.
-
hər hansı bir təsirə məruz qalmış qrupda şansların bu təsirə məruz qalmamış qrupdakı şanslara nisbəti
-
xəstəliyin yaranması, inkişaf etməsi, sağalması və digər proseslər haqqında məlumat verən haldır. Nəticələr klinik baxımdan əhəmiyyətli (əsas) (ölüm halları, remissiya müddəti, həyatın keyfiyyəti) və ikinci dərəcəli (surroqat) (arterial təzyiq, sümük toxumasının sıxlığı) olur.
- müdaxilənin olmadığını maskalamaq üçün kontrol qrupuna daxil edilmiş klinik tədqiqat iştirakçılarına verilən təsirsiz maddə. Belə həb və ya kapsulların tərkibində bioloji təsirə malik maddə olmur.
8 Population / Популяция / Populyasiya -
(epidemioloji mənada) ərazidə yaşayan bütün insanlar və ya eyni xəstəliyi olan insanlar, yəni tədqiqat nəticələrinin ümumiləşdirildiyi insanların cəmi. Buna uyğun olaraq, populyasiyadan seçim qrupu elə tərtib olunmalıdır ki, o, populyasiyanın ən vacib xüsusiyyətlərini özündə əks etdirə bilsin.
-
ə lamətin (xəstəliyin, vəziyyətin, ekspozisiyanın) populyasiyada nisbi tezliyi
/ Прогноз / Proqnoz -
bu və ya digər xəstəlik zamanı ehtimal olunan klinik nəticələr və onların mümkün inkişaf variantları
(Quality Adjusted Life- Year)
-
keyfiyyətə görə uyğunlaşdırılmış həyat ili
Анализ выживаемости / Sağ qalmanın təhlili -
ölüm dinamikasını qiymətləndirmək üçün xəstələrin sağ qalması haqqında olan məlumatların statistik təhlili metodudur. Bu metod vəziyyətləri haqqında yalnız qisa müddət üçün məlumat olan pasiyentlər də daxil olmaqla, bütün pasiyentlər haqqında məlumatlardan istifadə etməyə imkan yaradır. Randomization / Рандомизация / Randomizasiya -
populyasiyadan insanların təsadüfi seçilməsi və ya insanların eksperimental qruplara təsadüfi şəkildə yerləşdirilməsi prosesi. Təsadüfi rəqəmlərin alınması üçün istifadə olunan xüsusi metodlar vasitəsilə aparılır (təsadüfi rəqəmlər cədvəli, metal pulun atılması, xüsusi kompüter proqramları və s.).
-
tədqiq olunan hal üzrə böyük sayda qrupdan pasiyentlər seçilir, sonra həmin pasiyentlər randomizasiya üsulu ilə (təsadüfi seçim üsulu ilə) iki hissəyə bölünürlər: eksperimental (müdaxiləyə məruz qalan) və nəzarət və ya kontrol (müdaxilə aparılmayan). Tədqiqatçılar xəstəliyin gedişini hər iki qrupda müşahidə edib, nəticədəki fərqi öyrənilən müdaxiləyə aid edirlər.
9 Rate / Вероятность / Ehtimal -
müəyyən xəstəlik və ya vəziyyətin mövcudluğunun (diaqnostik testlərin tədqiqatı zamanı) və ya klinik nəticənin inkişaf etməsinin (müalicə metodlarının tədqiqatı zamanı) həqiqətə nə dərəcədə uyğun olmasını ə ks etdirən göstərici. Relative frequency / Относительная частота / Nisbi tezlik -
populyasiyaya və ya ondan seçilmiş hissəyə aid olan hadisələrin sayı. Məs. Müşahidə olunan 36 uşağa 2 xəstəlik halı. Adətən, vahidin hissələri ilə (0.06), faizlə (6%) və ya standart rəqəmlərlə (hər 1000 nəfərə 55) göstərilir.
risklərin nisbəti) -
müəyyən klinik nəticənin hər hansı bir faktorun təsirinə məruz qalmış şəxslərdə və bu faktorun təsirinə məruz qalmamış şəxslərdə əmələ gəlməsi ehtimallarının nisbəti.
Репрезентативность / Reprezentativlik -
seçim tədqiqatı aparıldığı zaman seçim qrupu elə prinsiplə tərtib olunmalıdır ki, qrupun xüsusiyyətləri populyasiyanın xüsusiyyətlərini özündə əks etdirsin. Bu, tədqiqat nəticələrinin ümumiləşdirilməsi üçün əsas prinsipdir.
Выборка / Seçim qrupu -
populyasiyaya məxsus xüsusiyyətləri öyrənmək üçün populyasiyadan seçilmiş insan qrupu. Qrupun ölçüləri elə prinsiplə seçilir ki, tədqiqatın həssaslığını kifayət qədər təmin edə bilsin. Randomizasiya (təsadüfi seçmə) üsulu ilə insanların qrupa daxil edilməsi isə sistematik səhv ehtimalını azaldır. Screening / Скрининг / Skrininq -
xəstəliyin erkən aşkar olunub müalicə edilməsi üçün, xəstəlik əlamətləri olmayan insanların müayinəsi
-
xəstəliyi olan insanların diaqnostik testə müsbət reaksiya verən hissəsi
-
tibbi müdaxilənin, həkim tərəfindən məqsədli şəkildə planlaşdırılmamış, gözlənilmədən və ya müdaxilənin məlum olan təsirinin davamı kimi əmələ gəlmiş təsiri.
10 Specificity (Sp) / Специфичность диагностическая / Diaqnostik spesifiklik -
xəstəliyi olmayan insanların diaqnostik testə mənfi reaksiya verən hissəsi.
-
tədqiqatın iştirakçı qruplar arasındakı fərqi, əlamətlər arasında olan asılılığı və digər qanunauyğunluqları aşkar edə bilmək qabiliyyəti. Tədqiqatın strukturu nə qədər mükəmməl və iştirakçıların sayı nə qədər çox olarsa, statistik həssaslıq bir o qədər yüksək olar. Adətən, keyfiyyətli tədqiqatlarda statistik həssaslıq 80%-dən aşağı olmamalıdır.
/ Статистическая значимость / Statistik əhəmiyyət
-
azaldılması) həqiqətən mövcud olması dərəcəsi, yəni nəticənin təsadüfi xarakter daşımadığının göstəricisi. Statistik metodlar müdaxilə ilə nəticə arasında olan ə laqənin aparılan tədqiqatdakı qədər və ya ondan daha böyük ölçüdə olmasının nə dərəcədə təsadüfi xarakter daşıması ehtimalını qiymətləndirməyə imkan verir. Statistik əhəmiyyətin səviyyəsi (ά-səviyyə) tədqiqatçı tərəfindən müəyyən olunaraq, keyfiyyətli tədqiqatlarda 5%-dən aşağı olmamalıdır.
/ Структура исследования / Tədqiqatın strukturu (dizaynı) -
tədqiqat iştirakçılarının seçilməsini, onların altqruplara bölünməsini, iştirakçılara müdaxilənin mövcudluğunu və qiymətləndirmələrin aparılma qaydasını özündə birləşdirən tədqiqat planı (tədqiqatın təşkili).
-
bu tədqiqat, tədqiqat iştirakçılarının sorğu aparan şəxsin suallarına, yaxud sorğu vərəqində və ya kompüter proqramında toplanmış suallara cavab verməsi vasitəsilə aparılır
-
digər klinik tədqiqatların nəticələrini təhlil edən və qiymətləndirən tədqiqat növüdür. Bu tədqiqat zamanı istifadə olunan metodikalar sistematik səhvin minimum səviyyəyə endirilməsinə imkan yaradaraq qoyulan klinik sualı cavablandırır.
Относительный риск / Nisbi şanslar (və ya şansların nisbəti) -
müəyyən klinik nəticənin müdaxilə və nəzarət qruplarında əmələ gəlməsinin nisbəti
11
Treatment and Diagnostic algorithm / Алгоритм лечебный или диагностический / Müalicə və ya diaqnostika alqoritmi -
müəyyən klinik vəziyyətlərdə xəstələrə göstərilən yardımın ardıcıl, aydın və təfsilatlı təsviri.
Variability / Вариабельность / Variabellik (V) (dəyişkənlik) -
bir (fərd daxili V) və ya bir neçə şəxsdə (fərdlərarası V) hər hansı bir əlamətin təkrar ölçülməsinin nəticələri arasında olan fərqlənmə dərəcəsi. Ayrı-ayrı tədqiqatların nəticələri arasında fərq əhəmiyyətli dərəcədə olduqda onları “heterogen” adlandırırlar.
Yüklə 431,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|