Sutemizuvchi hayvonlarning o‘ziga xos xususiyatlari bozorova Munojat Sirojiddinovna, Andijon viloyati, Ulug‘nor tumani

SUTEMIZUVCHI HAYVONLARNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Bozorova Munojat Sirojiddinovna,
Andijon viloyati, Ulug‘nor tumani
19-umumta’lim maktabi biologiya fani o‘qituvchisi
Tel: [phone]
Annotatsiya – ushbu maqolada sutemizuvchi hayvonlaning o‘ziga xos xususiyatlari ilmiy qarashlar bilan keltirilgan. Ilmiy fikrlar faktlarga asoslanib xulosalanadi. Kirish qismida dastlabki ma’lumotlar keltiriladi, asosiy qismda asosiy fikr-mulohazalar keltirib o‘tiladi va xulosalanadi.
Kalit so‘zlar – Sutemizuvchilar, hayvon, uyushgan, umurtqali, tirik, tug‘ilish, sut, asab, Sistema, tizim, sinf, dunyo, tur, xil, o‘rmon, moose, hamster, jerboa.
Sutemizuvchilar yoki hayvonlarga eng uyushgan umurtqali hayvonlar kiradi. Tirik tug'ilish, yosh bolalarni sut bilan boqish, yuqori rivojlangan asab tizimi, iliq qon bu sinfdagi hayvonlarga butun dunyo bo'ylab tarqalib, unda turli xil yashash joylarini egallashga imkon berdi. Sutemizuvchilar o'rmonlarda (moose, yovvoyi bo'rilar, bo'rilar, tulki, quyonlar), tog'larda (tog 'echkisi va qo'ylari), dasht va yarim cho'llarda (sayg'oqlar, dala shoxlari, hamsterlar, jerboalar), tuproqda (mol va mol kalamushlari), dengiz va okeanlarda (kitlar) yashaydilar. delfinlar).[1] Ulardan ba'zilari (yarasalar) faol hayotlarining muhim qismini havoda o'tkazadilar. Hozirgi kunda sutemizuvchilarning 4 mingdan ortiq turlari ma'lum.
Sutemizuvchilarning tuzilishi va hayot xususiyatlari o‘ziga xosdir. Sutemizuvchilar tanasi sochlar bilan qoplangan (kitlarning qoldiqlari bor). Dag'al tekis sochlar - umurtqa va ingichka jingalak sochlar - pastki ko'ylagi bor. Palto ostki kiyimni qoqilishdan va ifloslanishdan himoya qiladi. Palto faqat qoraqarag'ay (kiyik) yoki ko'ylagi (mol) dan iborat bo'lishi mumkin.[2] Vaqti-vaqti bilan hayvonlar molting. Shu bilan birga, mo'ynaning zichligi ularda, ba'zi hollarda esa rangda o'zgaradi. Sutemizuvchilarning terisida soch follikulalari, yog 'va ter bezlari va ularning modifikatsiyasi (hidli va sut bezlari), tug'yonga ketgan tarozilar (kalamushlar, qunduzlar dumida) va boshqa tug'yonga ketgan teri hosilalari (tirnoq, tirnoq, tuyoq, shox) mavjud. Sutemizuvchilarning oyoqlari torso ostida joylashgan bo'lib, ular harakatni yaxshiroq ta'minlaydi.
Sezgi organlari ham o‘ziga xos hisoblanadi. Sutemizuvchilarda aurikula mavjud. Ular tovushlarni ushlashga va ularning tarqalish yo'nalishini aniqlashga yordam beradi. Ko'zlarning kirpiklari bo'lgan qovoqlari bor.[3] Bosh, qorin, oyoq-qo'llarda uzun, qattiq sochlar - vibrissa. Ularning yordami bilan hayvonlar atrofdagi narsalar bilan engil aloqani his qilishadi.
Skeletning xususiyatlari ham o‘ziga xosdir. Sutemizuvchilarning miya qutisi juda rivojlangan. Tishlar jag'ning hujayralarida joylashgan bo'lib, odatda kesma, tish go'shti va molarga bo'linadi. Deyarli barcha hayvonlardagi bachadon umurtqasi 7 umurtqadan iborat.[4] Umurtqalar o'zaro bog'liq bo'lib, sakral va odatda ikkita kaudal bundan mustasno (birgalikda o'sadi, ular bitta suyak - sakrumni hosil qiladi). Iplar torakal vertebra bilan bog'langan (odatda 12-15), ularning ba'zilari sternumga ulanadi, boshqalari erkin tarzda tugaydi.
Ko'pchilik sutemizuvchilarda oldingi kamarlar juftlashgan klavikulalar va skapulalar orqali hosil bo'ladi. Qarg'a suyaklari sutemizuvchilarning ozgina qismida saqlanib qolgan. Orqa tarafdagi kamar (tos suyagi) sakrumga biriktirilgan ikkita tos suyagidan iborat. Oyoq-qo'llarning skeleti boshqa to'rt oyoqli umurtqali hayvonlar kabi bir xil bo'lim va suyaklardan iborat.
Sutemizuvchilarning kelib chiqishi. Sutemizuvchilar, qushlar singari, qadimgi sudralib yuruvchilardan kelib chiqqan. Bu zamonaviy sut emizuvchilarning zamonaviy sudraluvchilar bilan o'xshashligi, ayniqsa embrion rivojlanishining dastlabki bosqichlarida namoyon bo'ladi. Yo'qolgan hayvon tishli dinozavrlari bo'lgan sutemizuvchilarda yana o'xshashlik belgilari mavjud. Rivojlangan qarg'a suyaklari, klyakka va boshqa tashkiliy belgilarga ega ko'plab ozuqa moddalari bilan tuxum qo'yadigan sutemizuvchi hayvonlarning mavjudligi ham sudraluvchilar bilan qarindoshlikni anglatadi. Bularga birinchi hayvonlar yoki ovipozitorlar kiradi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Sutemizuvchilar turli-tuman shakl va o‘lchamlarga ega bo‘ladi. Ular Yer yuzining qariyb barcha qismlarida - sovuq Arktikadan boshlab, issiq sahrolargacha, yaproqli o‘rmonlardan azim okeanlargacha uchraydi. Sutemizuvchilar har bir turining vakillari o’zlarining alohida hayot tarzini yuritadi. Masalan, yo‘lbars o‘ljasini o‘rmon chakalakzorida ovlaydi, delfinlar dengizda suzadi, krotlar yer ostida uya qaziydi, ko‘rshapalaklar havoda parvoz qiladi, otlar yerda chopadi, maymunlar esa, daraxtda shoxdan-shoxga sakraydi. 200 million yillar avval, sutemizuvchilarning ajdodlari qadimgi paleozoy davri sudralib yuruvchilari bo’lgan. O‘sha davrlarda sayyoramizda hali dinozavrlar izg‘ib yurishardi. Birinchi sutemizuvchilar yerqazirga o‘xshash kichkina hayvonchalar bo’lishgan. Ular hasharotlar va dinozavrlar tuxumlari bilan oziqlanishgan. Taxminan 65 million yillar avval dinozavrlar yo’q bo’lib, qirilib keta boshladi va sutemizuvchilar quruqlikda hukmronlik qiladigan mavjudotlarga aylandilar. Turli-tuman yashash muhitlariga moslashish qobiliyati sutemizuvchilarga butun sayyora bo’ylab tarqalib ketishga yordam berdi.