Suv resurslaridan foydalanish va muhofaza qilishning huquqiy asoslari

III BOB.
SUV RESURSLARINI MUHOFAZA QILISHNING ILMIY, EKOLOGIK VA 
HUQUQIY ASOSLARI 
3.1. Suv resurslarini foydalanishning huquqiy asoslari 
Suv 
resurslarini 
ifloslanishdan, 
bulg‗anishdan va miqdorining kamayib ketishidan 
muhofaza qilishning ekologik asosi bo‗lib, suvni ekologik tizimning ajralmas tarkibiy qismi 
ekanligi, ya‘ni yerdagi hayotning mavjudligini ta‘minlovchi omil ekanligi- dir. Tabiat yaxlit 
tizimining ajralmas qismi boMgan suvning ifloslanishi, bulg‗anishi, hattoki zaharlanishi va 
miqdorining kamayib ketishi bu tizimdagi salbiy jarayonlami yuzaga kelishining, biologik 
muvozanatni hamda undagi modda va energiya almashi- nuvining buzilishini, o‗simlik va 
hayvonot dunyosiga va jumladan, inson salomatligiga salbiy ta‘sir ko‗rsatishini yuzaga kelti- 
radi. Shunday holatni yuzaga kelishning oldini olish ekotizimdagi optimal tabiiy sharoitning 
buzilishiga yo‗l qo‗ymaydi hamda biosferaning evolutsion rivojlanishini ta‘minlaydi. 
Shuning 
uchun suv resurslarini ifloslanishdan, bulg‗anishdan va miqdorini kamayib 
ketishdan muhofaza qilishning ekologik asosi, uni optimal tabiiy muvozanatini ta‘minlash 
muhim ahamiyatga egadir. 
Tabiatdagi barcha hodisalar va jinslarlar o‗zaro bog‗liq va bir- biriga aloqador bo‗lib, doimo 
o‗zgaruvchan (dinamik) muvozanat holatda bo‗ladi. Dialektik materializmning bu nizomi suv 
resurslariga ham to‗g‗ridan-to‗g‗ri tegishlidir, chunki tabiatdagi barcha suvlar (havodagi suv 
bug‘Mari, daryo, ko‗l, dengiz, okean suvlari va yer osti suvlari) yagona o‗zaro bogMangan va 
o‗zgaruvchan (dina- mik) muvozanatdadir. Tabiatning bu obektiv qonunini buyuk rus olimi 
akademik V.I. Vernadskiy kashf etib, 1920—1930-yillarda o‗z asarida «Tabiatdagi bu 
muvozanatning buzilishiga yo‗l qo‗yib bo‗lmaydi va suv resurslaridan foydalanish qoidasi 
tabiatdagi barcha suvlarning birlik qonunidan kelib chiqib va uni hisobga olgan holdagi 
konsepsiyaga asoslanishi kerak, chunki manbadan har qanday miqdorda suvni olib ishlatilishi 
tabiatdagi muvoza- natga ta‘sir ko‗rsatib, ma‘lum darajadagi miqdor va sifat o‗zgari- shiga olib 
keladi», 
degan 
g‗oyani ilgari surgan. Bu g‗oyadan ana shunday salbiy o‗zgarishni 
minimallashtirish ustida boradi yoki bu holatni sezilarsiz darajada bo‗lishini amalga oshirish 
imko- niyati bo‗lmasa, unda bu holatni bartaraf qilishning yuqori sama- radorlik tadbirlari 
belgilanadi. Bu maqsadga faqat tabiatdagi mu- vozanatni tushunib yetgandagina erishish 
mumkin. 
Suv resurslarini muhofaza qilish, undan turli maqsadlarda oqilona foydalanish jarayonida 
uzluksiz ravishda amalga oshirilishi kerak. Buni amalga oshirish masalasi suv resurslarining 
ifloslanishini va miqdorining kamayishini qayd etish va aybdor- larni huquqiy choralar bilan 

---

52 
jazolashdan 
iborat 
bo‗libgina qolmasdan, balki tabiatdan foydalanish, jumladan, suv 
resurslaridan 
foydalanish, 
tabiiy 
hodisalarning 
qonuniyatlarini 
aniqlash 
asosi- 
da, 
suv 
resurslarining ifloslanishiga, miqdorining kamayishiga va behuda sarflanishiga olib keladigan 
tabiiy va sun‘iy sabablarni va omillarning o‗rnatilishi asosida amalga oshirilishidadir. Shundan 
kelib chiqqan holda, suv resurslarini muhofaza qilish, uni shakl- Ianish jarayonidan boshlanib, 
shakllangan obektdagi (er osti va yer usti) suv miqdorlarini va sifatini muhofaza qilishning 
texnik tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat bolishi kerak. 
Yuqorida keltirilganlardan kelib chiqqan holda, suv resurslarini muhofaza qilish deb, suv 
resurslarining tabiiy va sun‘iy omillar ta‘sirida ifloslanishi, bulg‗anishi va miqdorining kamayib 
ketishini hamda suvning behuda va befoyda sarfini bartaraf qi- lishga qaratilgan ilmiy 
asoslangan huquqiy, tashkiliy, ijtimoiy, texnikaviy va iqtisodiy tadbirlar tizimiga aytiladi. 
Tabiat 
qonuniyatlarini o‗rganish asosida suv resurslarini muhofaza qilish vazifasiga 
quyidagilar kiradi: 
1.
Suv resurslarining ifloslanishini, uni shakllanish jarayonida oldini olish chora-tadbirlarini 
uzluksiz ravishda amalga oshirish, ya‘ni atmosfera havosi va tuproq qatlamining ifloslanishini 
oldini olish chora-tadbirlarini to‗liq miqyosda amalga oshirish. 
2.
Suvni 
ifloslantiruvchi 
o‗choqlarining paydo bo‗lishini oldini oluvchi profilaktik 
tadbirlarni o‗z vaqtida amalga oshirish. 
3.
Suvdan oqilona foydalanish nuqtayi nazaridan undan foydalanishni to‗g‗ri rejalashtirish. 
Bularni amalga oshirish uchun albatta, ilmiy asos va yagona qat‘iy siyosat bo‗lishi shart. 
Arid iqlimli mintaqada suv resurslaridan oqilona foydala- nishning yagona qat‘iy siyosati 
bo‗lib suvning har tomchisi hisobga olingan bo‗lsa, ilmiy asosi - tabiatdagi (er usti, yer osti va 
atmosfera yog‗in) suvlarning birlik qonunidir. 
Suv resurslarini muhofaza qilishning huquqiy samaradorligini oshirishni ta‘minlash ko‗p 
jihatdan bu ishni amalga oshirishning huquqiy asosiga O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan 
so‗ng, bu masalaga jiddiy e‘tibor qaratila boshlandi. Tabiatni va jumladan, suv resurslarini 
muhofaza qilishning huquqiy asosini yaratishga va uni takomillashtirishga katta e‘tibor 
berilayapti. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ikkita moddasi ana shu masalaga 
bag‘ishlangan, jumladan: 
55
-modda
. Yer, yer osti boyliklari, suv, o‗simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy 
zaxiralar 
umummilliy 
boylikdir, 
ulardan 
oqilona 
foydalanish 
zarur 
va 
ular 
davlat 
muhofazasidadir. 
0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi asosida bir qator qonunlar va me‘yoriy hujjatlar 
majmuasi tayyorlangan: «Suv va suvdan foydalanish», «Tabiatni muhofaza qilish»qonunlari va 
bir qator me‘yoriy hujjatlar shular jumlasidandir. 

---

53 
«Suv va suvdan foydalanish» Qonunida suvni muhofaza qilish masalasiga alohida e‘tibor 
qaratilgan. Masalan, qonunning XIX bobida oqindi suvlami oqizish uchun suv obektlaridan 
foydalanish masalasi keltirilgan bo‗lib, uning quyidagi modda- sida chiqindi-oqova su^ar 8 risida 
ma lumot berilgan.