Suv sarflarini aniqlash usullari

________________________________________________________________ 
"Экономика и социум" №9(100) 2022 www.iupr.ru
Bundan tashqari, bu usuldan gidrouzellar orqali oqayotgan suv miqdorini aniqlash 
maqsadida foydalaniladi. 
Aralashtirish usuli: oqish tezligi katta, unchalik chuqur bo’lmagan va 
murakkab o’zan relyefiga ega bo’lgan tog’ daryolarida qo’llaniladi. Suv sarfini 
o’lchangan suvninig oqish tezligi va oqimning ko’ndalang kesimi bo’yicha 
aniqlash. Bu usul qisqartirib, ’’tezlik- maydon” usuli deb ataladi. 
Suv sarflarini o’lchash usullari quyidagicha tavsiflanadi: 
1. Gidrometrik usullar. Suv sarfi modelining ayrim qismlari dala sharoitida 
o’lchanib, keyin to’liq sarf analitik, grafo-analitik va grafik usullarda hisoblanadi. 
2. Gidravlik usul. Suvning oqim tenglamasini tashkil etuvchilarini 
aniqlashga asoslangan. 
3. Gidrometrik-gidravlik usul. 
Mazkur usulning mohiyati shundaki, daryoning oqim ko`ndalang kesimi 
odatdagidek gidrometrik usulda aniqlanib, undagi tezlik esa gidravik formulalar 
yordamida hisoblanadi. Oqim jonli kesimi (ω)dan o'tayotgan suv sarfi Q (m³/s) 
oddiy tenglikdan aniqlanadi: 
Q= ωV
o`r
+ m³/s 
bu yerda: V
o`r
-oqim oʻrtacha tezligi m/s. Mo'tadil oqayotgan oqim uchun, 
quyidagi Fransuz injeneri Shezi 1775-yilda taklif etgan formulasi yordamida 
aniqlash mumkin: 
V
o`r
=C√RJ, m/s 
C-Shezi koefftsiyenti m
0.5
/s. Uni N.N.Pavlovskiy quyidagi formula bilan 
hisoblashni tavsiya qilgan: 
C =(1/n)R
y
, m
0.5
/s. 
bu yerda, gidravlik radius R≈h
o`r
/ oʻrtacha oqim chuqurligiga teng deb qabul 
qilingan
2
. 
2
B.K.Soliyev, S.A.Azimboyev Gidrologiya va gidroemtriya Toshkent “Yangi asr avlodi” 2006 

---