Sxem Albom cdr

MÖVZU № 4. “Fövqəladə halların (hadisələrin) təsnifatı və onların xarakteristikaları” 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fövqəladə hadisələr təsnifatına 
görə 2 növə bölünür 
Münaqişəli 
Münaqişəsiz 
- 
h
ərbi toqquşmalar, 
- 
ekstremist siyasi mübarizə, 
- 
sosial partlayışlar, 
- milli v
ə dini zəmində olan münaqişələr, 
- terrorizm, 
- 
tuğyan edən cinayətkarlıq.
- 
t
əbii, 
- texnogen, 
- ekoloji xarakterli. 
T
əsir dairəsinə (miqyasına) və nəticələrinin 
ağırlığına görə Fövqəladə hadisələr 
1. Lokal (qismi); 
2. Obyekt miqyaslı (səciyyəli); 
3. Yerli; 
4. Reqional; 
5. Milli (
Dövlət əhəmiyyətli); 
6. Qlobal xarakterli ola bil
ər. 
Z
əlzələnin növləri 
- 
Tektonik; 
- Vulkanik; 
- 
Uçqun və bəndlərin yarılması nəticəsində yaranan
törəmə zəlzələlər; 
- 
Sualtı zəlzələlər; 
- Meterotin yer
ə düşməsi nəticəsində yaranan zəlzələlər 
- Planetimizin dig
ər kosmik obyektlərlə
toqquşması nəticəsində baş verən zəlzələlər; 
- 
t
əbii, 
- texnogen, 
- ekoloji xarakterli. 
- sosial-siyasi xarakterli. 
Yaranma s
əbəblərinə görə 
fövqəladə hadisələr 4 mənşəli 
fövqəladə hadisələr kimi təsnif 
edilir. 

---

18 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
T
əbbi xarakterli fövqəladə hadisələr 
- Meteoroloji t
əhlükəli hadisələr; 
- Geofiziki t
əhlükəli hadisələr; 
- Hidroloji t
əhlükəli hadisələr; 
- K
ənd təsərrüfatı heyvanlarının yoluxucu xəstəliklərə tutulması; 
- 
İnsanların yoluxucu xəstəliklərə tutulması; 
- Kort
əbii yanğınlar; 
- K
ənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlik və ziyan vericilərin
t
əsirinə məruz qalması; 
- T
əhlükəli geoloji hadisələr; 
- D
ənizdə hidroloji təhlükəli hadisələr. 
 
Texnogen 
xarakterli fövqəladə hadisələr 
- n
əqliyyat qəzaları (fəlakətləri); 
- 
yanğınlar (partlayışlar); 
- 
binaların qəflətən uçulması; 
- GTZM-l
ər yayılmaqla, baş verən qəzalar; 
- radioaktiv madd
ələr (RM) ətrafa ayrılmaqla, baş
ver
ən qəzalar; 
- bioloji t
əhlükəli maddə (BTM) ətrafa yayılmaqla baş
ver
ən qəzalar; 
- h
əyat təminatlı kommunal sistemlərində baş verən qəzalar; 
- hidrodinamik q
əzalar (bəndlərin yarılması). 
 
Ekoloji 
xarakterli fövqəladə hadisələr 
Sosial-siyasi xarakterli 
fövqəladə hadisələr 
1. Yerin (torpağın, yer təkinin və səthinin) vəziyyətinin 
d
əyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə hadisələr; 
2. Atmosferin (mühitin) tərkibi və xassələrinin dəyişməsi 
il
ə əlaqədar fövqəladə hadisələr; 
3. Hidrosferin (su mühitinin) vəziyyətinin dəyişməsi ilə 
əlaqədar fövqəladə hadisələr; 
4. Biosferin v
əziyyətinin dəyişməsi ilə əlaqədar fövqəladə 
hadis
ələr. 
 
Sosial-m
ədəni xarakterli
fövqəladə hadisələr 
 
- 
Peşə əlaməti; 
- Dini 
əlamət; 
- 
Mülkiyyət əlaməti; 
- 
Ərazi əlaməti; 
- Qohumluq 
əlaməti; 
- 
Yaş həddi və digər
əlamətlərlə xarakterizə
olunur. 
 
Siyasi xarakterli 
fövqəladə hadisələr 
 
- Mill
ətlərarası münaqişələr; 
- Narkotik madd
ə ticarəti; 
- 
Mütəşəkkil cinayətkarlıq; 
- 
«Kölgə» iqtisadiyyatı; 
- 
Dövlət böhranı; 
- 
İnformasiya və digər
əlamətlər üzrə
xarakteriz
ə olunur. 
 

---

19 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Vulkanlar t
əsnifləşdirilirlər
Vulkanların formaları
- 
formasına görə
(
şit və ya stratovulkanlar); 
- aktivliyin
ə görə (hərəkətdə
olan, yatan, sönmüş); 
- yerin
ə görə (yerüstü,
sualtı, buzaltı). 
 
- Qalxanvari vulkan; 
- Gunb
əzi vulkan; 
- 
Qatlı vulkan; 
- 
Mürəkkəb vulkan. 
 
Vulkanların növləri 
- 
Sönmüş vulkan; 
- 
Sönməmiş vulkan - aktiv
vulkan. 
 

Оbyеktdə işin dаyаnıqlığı – оbyеktin qəzаlаrа, kоrtəbii hаdisələrə və müаsir silаhlаrın 
z
ədələyici təsirinə dаvаm gətirməsi, bunlаrın təsiri şərаitində bеlə, plаndа nəzərdə tutulmuş 
h
əcmdə məhsul burахmаsı, mühəndis-tехniki аvаdаnlığı zəif, yахud, оrtа dərəcədə 
z
ədələndikdə istеhsаlın mümkün qədər tеz bərpа оlunmаsı qаbiliyyətinə dеyilir. 
Mühəndis 
tехniki 
tədbirlər: 
оbyеktdəki binаlаrın, qurğulаrın, 
аvаdаnlığın və kоmmunikаsi-
yаlаrın zədələyici təsirlərə fiziki 
dаvаmlığını 
аrtırmаq 
üçün 
görülən tədbirlərdir.
 
Tехnоlоji tədbirlər: ikinci zədələyici 
аmillər yаrаnmаsı еhtimаlının qаrşısını 
аlmаq məqsədilə оbyеktdə tехnоlоji 
rеjimin dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur. 
 
T
əşkilаtı tədbirlər: fövqəlаdə hаdisələr 
zаmаnı yаrаnаn şərаitdə оbyеktdə 
mülki müdаfiə qərаrgаhının, qüvvələrin, 
hаbеlə işçilərin ən səmərəli fəаliyyət 
qаydаlаrını 
müəyyən 
еtməkdən 
ibаrətdir. 
 
İri şəhərlər və mühüm əhəmiyyətli 
obyektl
ər üçün, düşmən tərəfindən 
müharibə vaxtı nüvə zərbəsi gözlənilən 
ərazidə dağılma zonası müəyyənləşdirilir. 
Mümkün zəif dağıntı zonası – izafi təzyiqin 
qiym
əti 10-30 kPa (0,1 kq q/sm
2
- 0,3 kq 
q/sm
2
) q
ədər olan halda baş verir. 
 
Mümkün güclü dağıntı zonası – 
izafi t
əzyiqin qiyməti 30 kPa (0,3 kq 
q/sm
2
) v
ə daha çox olanda. 
 
Mühаribə 
v
ə 
dinc 
dövründəki 
fövqəlаdə hаllаr 
zаmаnı 
оbyеktlər 
tаmаmilə, güclü surətdə, оrtа və zəif 
d
ərəcələrdə dаğıntılаrа məruz qаlа bilər.
 

---

20 
MÖVZU № 5. “Əhalinin mülki müdafiə sahəsində hazırlanması”. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu f
əzifə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 700 saylı Fərmanı “Mülki Müdafiə 
haqqında” Qanunu və Nazirlər Kabinetinin 193 saylı qərarının “Əhalinin mülki müdafiəyə 
hazırlanması haqqında” Əsasnamənin tələblərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməlidir. 
 
Əhali MM hazırlanarkən aşağıdakı
əsas prinsiplər rəhbər tutulur: 
 
- 
mühafizə işləri ümumən ölkənin 8 yaşdan yuxarı 
bütün əhalisinə öyrədilməlidir. 
- 
mülki müdafiənin əhaliyə öyrədilməsi icbari xarakter 
daşıyır və hər bir adamın vətəndaşlıq borcu sayılır.
- 
mühafizə 
m
əsələləri 
konkret 
yerli 
şəraiti, 
t
əsərrüfatların xüsusiyyətlərini və digər amilləri 
almaqla 
əhalinin müxtəlif qruplarına fərqli surətdə 
öyrədilir.
 
Mülki müdafiənin tədrisi üçün ölkənin əhalisi 
şərti olaraq 5 qrupa ayrılır: 
- r
əhbər heyət,
- h
ərbiləşmiş Mülki Müdafiə dəstələrinin komandir-
r
əis və sıravi heyətləri, 
- 
Mülki Müdafiə dəstələrinə cəlb olunmayan fəhlə, 
qulluqçu və kənd təsərrüfatı işçiləri,
- istehsalat v
ə xidmət sahəsində məşğul olmayan 
əhali,
- m
əktəbli gənclər, 
 
T
ələbələrə MM-nin öyrədilməsi
üzrə əsas vəzifələr: 
 
- 
fövqəladə hallarda fəaliyyət göstərmək və ali 
m
əktəblərdə aldıqları ixtisasa müvafiq olaraq, 
obyektl
ərin sabit işinin təmin edilməsi üsullarını 
öyrənmək;
- tibbi bilikl
ərin əsaslarına yiyələnmək və fövqəladə 
hallarda 
əməli olaraq tibbi yardım göstərməyi 
bacarmaq;
- 
ümumtəhsil məktəblərinin 2, 5, 6-cı siniflərdə Mülki 
Müdafidə tibbi-sanitariya hazırlığı fənnləri üzrə 
m
əşğələlər aparmağı bacarmaq.