Kitabı (Handbuch der deutschen Grammatik) geleneksel içerikli önemli bir çalışmadır.
BUSCHA/HEINRICH vd.’nin (2003) Kiplik Fiiller, Yabancılar Đçin Almanca
Dersinin Teori ve Pratiği (Modalverben, zur Theorie und Praxis des
42
Deutschunterrichts für Ausländer) konulu çalışmaları da vardır. Bu yapıt, Almanca
dersinde kiplik fiillerin nasıl öğretilmesi gerektiğini teorik ve uygulamalı olarak ele
alır. Alman Dilbilgisi (Deutsche Grammatik) de önemli bir çalışmadır. (ENGEL,
2004)
Kuşkusuz kiplik ve kiplik fiillerle ilgili en önemli çalışmalardan birisi de her
zaman olduğu gibi DUDEN Grammatik’tir. Bu yapıtın, özellikle bu alandaki son
bilgilere ulaşmak amacıyla yakın tarihli baskısı (DUDEN Grammatik, 2009)
incelenmiştir. DUDEN (2009: 426 vd.), yapısalcı bir anlayıştan ziyade edimbilimsel-
işlevsel bir anlayışla kiplik fiilleri ele almıştır.
DUDEN Grammatik (2009: 426), kiplik fiilleri özel fonksiyonlu fiiller olarak
niteler. Kiplik fiiller asıl fiili mastar olarak yönetir ve altı kiplik fiil (dürfen, können,
mögen, ya da möchte, müssen, sollen, wollen) yalnızca bir mastarla bağlıdır. Kiplik
fiillerin bir başka ulamı da yarı modal (Halbmodalverben, Modalitäsverben, modal
gebrauchte
Verben)
fiillerdir,
bu
fiiller
örn.
scheinen+zu+Inf,
drohen,
versprechen+zu+Inf vd., her zaman “zu” edatı ile birlikte kullanılır. Ayrıca
werden+Inf. yapı da zamansal-kiplik yardımcı fiil (temporal-modales Hilfsverb)
olarak nitelenir. Dürfen, können, mögen/möchte, müssen, sollen, wollen kiplik
fiillerinin fonksiyonel yapısı bir iş, oluşun kiplik karakterini belirler.
43
2. KĐPLĐK TÜRLERĐ
“Modalität” kavramı kiplik olarak nitelenmekte ve şöyle tanımlanmaktadır:
“1. Konuşucuyla dinleyici arasındaki bildirişimin türüne göre tümcenin
içerdiği yapının özelliği. Olumlu ya da olumsuz bildirme tümcesi, olumlu ya da
olumsuz soru tümcesi, olumlu ya da olumsuz buyrum ya da dilek tümcesi, dolaylı
ya da dolaysız anlatım çevresinde başlıca kiplikleri oluşturur. 2. Bir başka anlam
birimi belirleyen dilbilgisel anlam birim.”
(VARDAR, 1988: 142-143)
STEUERWALD’a (1988:384) göre Modalität “keyfiyet, cihet, kiplik”
kavramları ile ifade edilir. ‘Modalität’ genel anlamda şöyle tanımlanır:
“Tarz ve biçim (bir şeyin nasıl olduğu ve nasıl düşünüldüğü); (mantıksal
anlamda) bir ifadenin kesinlik derecesi; (dilbilimsel) anlamda konuşucunun bir
ifade ile olan ilişkisini ve ifadenin gerçekliğiyle ilişkisini açıklayan çeşitli
biçimler.
” (WAHRIG, 1986: 897)
Türk Dil Kurumu’nca hazırlanan Almanca-Türkçe sözlükte kiplik (Modalität)
aşağıdaki gibi tanımlanır: “1. Olayın, gerçekleştirmenin türü, tarzı. 2. (fel.) Kiplik,
varlığın ya da olayların var oluş biçimi, tarzı; bir şeyin nasıl var olduğu, nasıl olup
bittiği, ya da nasıl düşünüldüğünün türlü biçimleridir. Kategorileri şunlardır: imkân,
gerçeklik, zorunluluk.”(ÖNEN, 1993: 690) Felsefi anlamda kiplik ayrıca “Önermelerin
yalın, belkili veya mecburi olma nitelikleri” (EREN, 1988: 874) olarak nitelenir.
“
Kiplik, geleneksel ve yeni dilbilgisi kitaplarında gerçeklik ve gerçek dışılık,
istem, olanak ve olanaksızlık konusundaki belirli yargı ve tahminleri tanımlamak için
kullanılan anlambilimsel bir kategoridir.”
(KWIATKOWSKI, 1985: 269)
44
Temel olarak kiplik türleri iki ana başlık altında toplanabilir: 1. Olası 2.
Zorunlu.
KWIATKOWSKI’ye (1985: 269) göre aşağıdaki tabloda görülen kiplik için
kullanılan dilsel ifadeler değişiklik arz ederler:
DEONTISCH
(Yükümlülük,
ödevsel, olması
gerekene ilişkin)
ALETHISCH
(Oluşa ilişkin,
gerçeklik)
MELLONTISCH
(o
lacağa ilişkin)
EPISTEMISCH
(Bilgisel)
Möglich
Möglich
Möglich
Möglich
(olası)
(olası)
(olası)
(olası)
Es ist erlaubt
Möglich
wird vielleicht
sein
Er glaubt
Notwendig
Notwendig
Notwendig
Notwendig
(zorunlu)
(zorunlu)
(zorunlu)
(zorunlu)
Es ist geboten
Notwendig
wird sein
Er weiß
Logik
Logik
Logik
Logik
(mantık)
(mantık)
(mantık)
(mantık)
Deontische
Logik
Modallogik
Temporale
Logik
Epistemische
Logik
Dostları ilə paylaş: |