T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3.3.5 Bir Şeye Karşı Eğilim, Bir Eylemi Đsteyerek Yapma Bir şeye karşı eğilim, meyli olma (Die Vorliebe haben für etw), bir eylemi severek, isteyerek yapmak (es gern tun), mögen fiiliyle ifade edilir. 1) Er trinkt jeden Tag viel Tee. Er mag Tee. a) Her gün çok çay içer. O çayı sever. b) Her gün çok çay içer. O çaydan hoşlanır. 207 Yukarıdaki 1) nolu cümlede mögen, [ister] ya da [hoşlanır] biçiminde ifade edilmelidir. [iste-r] : [iste-] : Bağımlı sözlüksel biçimbirim [-r] : Geniş zaman biçimbirimi, [Ø]: sıfır biçimbirim, haber kipi [hoş-lan-(ı)-r]: [hoş-] :Bağımsız sözlüksel biçimbirim [-lan] : Đsim ve isim soylu sözcüklerden fiil türetme biçimbirimi “+lAn-( [+lAn] ve [+lAş-] birleşik ekleri doğmuştur.” (KORKMAZ, vd. 2010: 149) [(ı)-r] : Geniş zaman biçimbirimi, haber kipi, [Ø]: sıfır biçimbirimi. Bununla birlikte [hoşuna gider/ meyli var/ hoşlanarak içer] sözcüksel birimleri de bu anlamı ifade ederler. Mögen fiilinin bir asıl fiil, bir de yardımcı fiil olarak 2 temel anlam kategorisi vardır. Asıl fiil anlamları [bir şeye eğilimi, meyelanı olmak, bir şeye düşkün olmak, bir ş eyi kendi zevkine uygun bulmak; bir şeyi sevmek, arzusunda olmak, beğenmek, bir ş eyden hoşlanmak, hazzetmek, birisine karşı sempati ya da sevgi duymak, birisinden hoşlanmak, birisini sevmek, beğenmek] şeklindedir. Anlık istek ve arzularda, sempati vb. sevgi ifade etmede kullanılır. Bu anlam kategorilerinde Türkçede çok çeşitli ifade olanakları vardır: [Eğilimi var/meyli var/ düşkün/ zevkine uygun/sever/ arzu eder/ arzusundadır/ beğenir/ hoşlanır/ hazzeder/ sevgi duyar/ sevgi besler.] 208 Yardımcı fiil olarak anlamları ise istemek, hoşlanmak, beğenmek, gerekmek, olabilmek’tir. Bu kategoride [iste-], [hoşlan-], [gerek+fiil], [beğen-] sözcüksel birim ve biçimbirimlerle ifade edilir. Mögen fiilinin können’e yakın anlamsal kategorisi de vardır. Bu anlamda yapabilmek, olabilmek, edebilmek, bir şeyi yapmağa muktedir olmak, imkânı olmak anlamlarını içerir ve Türkçeye [-EbĐl] biçimbirimiyle aktarılır. Bu anlam [muktedir, imkânı var] sözcüksel birimlerle de ifade edilir. Mögen fiili dolaylı olarak emir de ifade eder. Türkçede [-mElĐ] biçimbirimiyle ifade edilir. Dolaylı anlatım cümlelerinde kullanılır ve Türkçede genelde [gerektiğini, lâzım geldiğini] vb. ile ifade edilir. Mögen Konjunktiv I ile dilek ve temenniler anlatılır ve Optativ (istek kipi) oluşturulur ve Türkçede [-A] biçimbirimiyle ifade edilir. Mögen filinin beş temel anlam kategorisi vardır. 1) Sempati 2) Arzu etme 3) Đ steği, eğilimi olma 4) Emir 5) Bir eylemi isteyerek yapma. Sempati anlamında genelde [meyli var, sempatisi var, sempati duyuyor] ile ifade edilir. Arzu etme anlamında [Arzu eder, arzu etmekte diliyor, dilemekte, diler, istemekte, ister, istiyor] vb. ile anlatılır. Đsteği, eğilimi olma kategorisi, [iste-, arzu et-, isteği var, eğilimi var-] vb. ile ifade edilir. Emir anlam kategorisinde dolaylı anlatımla emir anlatılır, [gerektiğini, lâzım geldiğini, lüzumlu olduğunu] gibi sözcüksel birimlerle ifade edilir. Bir eylemi isteyerek yapma ise, [hoşlanır, ister, sever] şeklinde ifade edilir. Bir sözcüksel birim örneğin [iste-] ve [arzu et-] [hoşlan-] birden fazla kategoriyi ifade edebilmektedir. Bu da Türkçede geniş anlatım olanaklarının olduğunu, sözcüklerin ve biçimbirimlerin çok fonksiyonlu olduğunu gösterir. Ayrıca Türkçede kiplik fiil ulamı olmamasına karşın, mögen fiilini doğrudan ifade eden istemek, arzu etmek ve hoşlanmak fiilleri vardır. |