Partizip Perfekt
hören – hörte-
gehör-t (zayıf fiil)
halten
hielt
gehalten (kuvvetli fiil)
denken
dachte
gedacht (karışık fiil)
Kiplik fiiller, wollen, sollen hariç karışık ‘gemischt’ fiiller grubuna dahildir.
4
wollen
wollte
gewollt
sollen
sollte
gesollt
müssen
musste
gemusst
können
konnte
gekonnt
dürfen
durfte
gedurft
mögen
mochte
gemocht
Türkçede kiplik fiili diye bir dilbilgisi ulamı yoktur. Bunun yerine [-mElĐ],
[-EbĐl] vb. biçimbirimler, ayrıca [gerek], [lâzım], [mecbur], [şart] gibi sözlüksel birim
ve [istemek], [bilmek] yeterlik fiili gibi bazı fiiller kullanılmaktadır.
Almancada ayrılan (trennbar), ayrılmayan (untrennbar) fiiller varken, Türkçede
bu tür bir sınıflandırma yoktur.
ankommen: Ayrılan fiil
Türkçesi: varmak
Ayrıca Almancada dönüşlü fiil (reflexiv), kiplik (modal) fiil kategorileri vardır.
Türkçede dönüşlü fiil
[
-n
]
biçimbirimi ile oluşturulur.
sich freuen (reflexiv) : sev-(i)-n-mek (dönüşlü)
TOKLU’ya (1999:70) göre, “Türkçede zaman ve kipe göre otuza yakın eylem
çekim biçimi varken, Almancada altı zaman biçimi vardır. Bunun nedeni, Almancada
zamanların oluşturulmasında zaman biçimbirimlerinin nadiren kullanılması, buna
karşın bu işlemin bükünle ve yardımcı eylemlerle gerçekleştiriliyor olmasıdır.”
Fiillerin geçmiş zamanında Almancada haben ya da sein yardımcı fiilleri ve fiilin 3.
5
hali (Partizip II) kullanılırken, Türkçede geçmiş zaman
[
-DI
]
,
[-
mĐş
]
biçimbirimleri ile
yapılır. Kiplik fiillerin geçmiş zamanlarının oluşturulmasında yalnızca haben yardımcı
fiili kullanılır.
Präteritum (Şimdiki zaman hikâyesi):
Er wollte nach Spanien reisen.
Đspanya’ya seyahat etmek istiyordu.
Perfekt (Görülen geçmiş / -di’li geçmiş zaman):
Er hat nach Spanien reisen wollen.
Đspanya’ya seyahat etmek istedi.
Plusquamperfekt (Görülmeyen /Belirsiz/, -miş’li geçmiş zaman):
AKSAN, (2009: 187) [-mĐş]’li geçmiş zamanı, görülmeyen (belirsiz) geçmiş
zaman olarak niteler ve konuşan kişinin tanık olmadığı, ancak, gerçekleşmiş olduğunu
aktardığı bir eylemi anlattığını belirtir.
Er hatte nach Spanien reisen wollen.
Đspanya’ya seyahat etmek istemiş/istemişti.
Yukarıdaki cümlede [-mĐş+DĐ], görülmeyen geçmiş zamanın hikâyesi
biçimbirimidir. Ama “Bu biçimbirimin bulunduğu eylem çekiminde [-mĐş]’in
görülmeyen geçmiş zamanı anlatımında, yalın zamandaki işlevi yitirilmekte, yapılan
eyleme, gerçekleşen işe konuşucunun tanık olduğu anlamı çıkarılmaktadır.” (AKSAN,
2009: 196)
Bazen Türkçede tek bir sözcükle ifade edilen bir cümle, Almancada birkaç
sözcük ve fiille ifade edilebilir. Bu da iki dil arasındaki önemli bir sözdizimsel
6
farklılığı gösterir. Çünkü Türkçe eklemeli, bağlantılı bir dil olduğundan Alman dilinde
birden çok fiil, Türkçede tek bir köke eklenen eklerle ifade edilebilir.
Gelebilmiştim.
Ich hatte kommen können.
“Bağlantılı dillerin tipik bir örneği olan ve hiç değişmeyen bir ad ya da eylem
köküne değişik biçimbirimlerin eklenmesiyle her türlü türetme ve çekim işlemlerini
gerçekleştiren Türkçede tümce anlambilimi açısından çekim eklerinin önemli
işlevleri yerine getirdiği görülür. Belli bir zamanı dile getiren bir çekim eki, değişik
zamanların, kiplerin anlatımını da üstlenmekte, görünüş açısından ilginç nitelikler
sergilemektedir.” (AKSAN, 2009: 183)
Türkçede ve Almancada eylemlerin görünüş (Aspekt), kılınış (Aktionsart) gibi
özellikleri vardır. “Türkçe gibi, bağlantılı- ya da eklemeli- bir dilde özellikle kip,
zaman, görünüş kavramlarının anlatımı doğrudan doğruya sonek niteliğindeki
biçimbirimlerle sağlandığı için bunlar Türkçede daha bir önem taşır.” (AKSAN, 2009:
166)
“Eylemler bir başlama, bir sürme, bir bitme anlatır. Đşte, eylemlerin bu
özelliğine kılınış denmektedir.” (AKSAN, 2009: 86)
“ Görünüş (Fr. Đng. aspect,
Alm. Aspekt) kavramı yine, eylemlerle ilgili bir dilbilgisi ulamıdır. Konuşan, tümceler
üreten bir konuşmacının eylemi, içinde bulunulan durumla ilişkili olarak, kişisel görüş
ve yorumuyla kullanışını, eylemi öznel yorumlayışını anlatır.”
(AKSAN, 2009: 87) Bir
tümceye doğru anlam verebilmek için bu özelliklerin de iyi bilinmesi gerekmektedir.
Dostları ilə paylaş: |