T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Geçmişte Geleceğin Đfadesi
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3.5.11 Geçmişte Geleceğin Đfadesi
Sollen, haber kipi şimdiki zamanın hikâyesinde (Indikativ Präteritum) bazen geçmişte geleceğin ifadesi (Zukunft in der Vergangenheit) olarak kullanılır. HELBIG/BUSCHA (1998: 49) bu kategoriden “Zukunft in der Vergangenheit” olarak söz eder. 1) “Baba wollte eine Filiale in Đstanbul eröffnen, und ich sollte sie leiten.” (KARA, 2004: 17) Baba Đstanbul’da bir şube açmak istiyordu, ve ben de onu yönetecektim. Burada sollen, şimdiki zamanın hikâyesi (Präteritum) olarak kullanılmıştır, Türkçe karşılığı [-EcEktĐm] ş eklinde verilmelidir. Çünkü bu anlamsal kategori, gelecek zamanın hikâye bileşik zamanını yansıtır. Bu kategoride farklı ifade olanakları daha azdır. Çünkü bağlamsal anlamda [-EcEktĐm] kullanılmalıdır. Bu nedenle şu karşılık önerilebilir: [ Yönetmem gerekecekti ] [yön-et-ecek-ti-m] : [yön-] : Bağımsız sözlüksel biçimbirim [-et] : Đsimden fiil türetme biçimbirimi [-ecek] : Gelecek zaman biçimbirimi [-ti] : Hikâye bileşik zaman biçimbirimi, haber kipi [-m] : 1. tekil kişi biçimbirimi 2) “Meine Schulzeit war zu Ende. Ich sollte eine Ferienreise machen, mein Vater hatte sich das ausgedacht, und dann sollte ich zur Universität gehen.” (HESSE, 2007: 123) 235 “Okul sona ermiş, lise bitmişti. Bir tatil gezisi yapacaktım, babamın fikriydi; sonra da üniversiteye gidecektim.” (ŞĐPAL, 1989: 146) Yukarıdaki 2) nolu Almanca metinde yer alan [sollte], [-EcEktIm] biçimbirimleriyle ifade edilmelidir. Çünkü “[-EcEktI] biçimbiriminin temel işlevi geçmişte geçen ileriye dönük bir tasarlamayı anlatmaktır.” (AKSAN, 2009: 196) Çalışmada ele aldığımız gibi bu metinde [sollen], haber kipi şimdiki zaman hikâyesinde (Indikativ Präteritum) geçmişte geleceğin ifadesi (Zukunft in der Vergangenheit) anlamsal kategorisi olarak kullanılmıştır. Bununla birlikte [Bir tatil gezisi yapmam gerekiyordu.] ve […sonra da üniversiteye gitmem gerekiyordu.] da diğer alternatif karşılıklardır. Sollen, çok geniş anlamsal kategorileri olan, dilek ve haber kipi kullanımları yaygın olan bir fiildir. Bu anlamsal kategorileri şunlardır: 1) Üçüncü kişiden gelen bir görev anlatır ve Türkçede [-mAlI], [gerekli/ lâzım/ gerekiyor/ gerekmekte] şeklinde ifade edilir. 2) Dolaylı anlatımda emir ifade eder, solle/müsse ile kullanılır [-ması gerektiğini/ -masının şart olduğunu/ -masının lâzım/ -lüzumlu olduğunu/-masının zorunlu olduğunu] gibi biçimbirimlerle ifade edilir. Burada müsse/solle arasında anlamsal farklılık bulunmamaktadır. Dolaylı anlatımdaki daha kibar emir anlatımlarında ise mögen kullanılır. Konjunktiv II yapı ile yapılması gereken davranış bir emir, bir sitem tarzında ifade edilir. 3) Dini kural ve buyrukların yapılması gerekliliği, sollen ile ifade edilir. Bu kategori [-mElĐ/ gerekli/ şart/ lâzım/elzem/ gerekmekte/zorunda/ zorunlu] biçimbirimi ve sözcüksel birimlerle ifade edilir. Ama sollen burada mutlak bir zorunluluk ifade etmez. 4) 236 Genel olarak geçerli sosyal ya da ahlâki yükümlülükler [-mElĐ,gerekli/ gereklidir/ ş arttır/ zorunludur/ gerekmekte/ lâzımdır/ elzem/ lüzumlu ] vb. ile ifade edilir. 5) Akılcı davranışlarla ilgili salık verme [gerekir/şarttır/lâzımdır/gerekli/gerekmekte/ gerekmektedir] şeklinde ifade edilir. Burada güçlü gereklilik anlatılır, ama zorunluluk anlamı bulunmaz, zorunluluklar müssen ile anlatılır. 6) sollen fiili dolaylı istek de anlatır. Burada temel ifade aracı [-mElĐ] biçimbirimidir ve ayrıca [ Olman gerekir/ olman lâzım/ olman gerekli ] vb. sözcüksel birimleridir. Burada bir istek belirtme söz konusu olduğu için ifade olanakları diğer cümlelerdeki alternatiflere göre azalmaktadır. 7) Bir iş, oluş için koşul belirtme anlam kategorisinde ifade biçimleri ise [gerekli/ gereklidir/ gerekmekte/ gerekmektedir/ şart/ şarttır/ koşuldur/ zorunlu/ zorunludur]. Burada alternatif karşılıklarda şart ve zorunlu gibi sözcüksel birimler de kullanılabilir. Koşul cümlelerinde koşul Konjunktiv II ile anlatılırsa, bu koşul biraz tereddütlü ya da gerçek dışına yakın bir koşul olabilir. Bunu anlatırken [olasılığı olursa/ ihtimali olursa/ durumu olursa] gibi karşılıklar kullanılır. 8) Bir işin, oluşun amaç ve anlamı, sollen ile anlatılır. Bu aynı zamanda tahmin anlamını da içerebilir. Bu anlam, [olmalı/ olsa gerek/ herhalde olmalı/ muhtemelen olmalı] gibi Türkçe karşılıklarla ifade edilir. 9) Kadere teslimiyet anlamı da sollen fiili ile anlatılır, aynı zamanda bir olasılık ve tahmin anlamı mevcuttur. Burada da tahmin anlamında cümledeki özgün anlamdan dolayı ifade olanakları Türkçede [mümkün olmayacaktı/ herhalde -meyecekti/ artık olası değildi] vb. karşılıklardır.10) Soru sorarken eğilim gösterme, belli bir yanıt bekleme de sollen ile anlatılır, Türkçede [gerekli miydi/ gerekiyor muydu/ lâzım mıydı/ şart mıydı/ gerekmekte miydi] gibi karşılıklarla ifade edilir. 11) Sollen fiilinin ayrıca geçmişte geleceğin ifadesi anlamsal kategorisi de vardır. Bu kategori Türkçede [-EcEktĐ] biçimbirimi ile ifade edilir. 237 Sollen kiplik fiili genel olarak bir gereklilik belirtir. Güçlü gerekliliklerde şart, zorunlu, zorunda gibi biçimbirimler kullanılmalıdır. [-mElĐ] biçimbiriminin her iki gerekliliği ifade ettiğini ve çok fonksiyonlu ve çok anlamlı olduğunu görmekteyiz. Aynı zamanda yukarıdaki anlamsal kategorilerin Türkçede çok çeşitli karşılıklarının olması da Türkçenin anlatım gücünü ve zenginliğini ortaya koymaktadır. Sollen fiiline en yakın müssen kiplik fiilidir. Örneğin dolaylı anlatımlarda her ikisi de birbiri yerine kullanılır. Diğer bazı anlamsal varyasyonlarda birbirinin yerine geçebilir. Ama temelde birisi zorunluluk, sollen ise gereklilik anlatır. Bu nedenle aynı anlamı yansıtan kullanımları oldukça azdır. Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|