T elman quliyev miLLİ-MƏDƏNİ İrs və Dİl amiLİNƏ kulturoloji baxiş

Kudara (Au.) – daldırma. Üzüm kolunu artırmaq üçün tənəyin bir qolunu ayırıb yerə basdırmağa deyilir.

Yarma peyvas (Büt.ş.) – calaq növü.

Üsküx peyvas (Büt.ş.) – göz calağı.

Milax (Büt.ş.) – salxımı hündür yerdən asıb qışa sax­lamağa deyilir.

Üzüm növləri

Ağ şanı (Büt.ş.).

Qara şanı (Büt.ş.).

Qızıl üzüm (Büt.ş.).

Hanaqırma (C., P., Buz.) // hənəqırma (Mya., Ca­va., Q., Sova.) payızda yetişən üzüm növüdür. Gilələri iri, göy rəngdə olur, baxanda tumları görsənir. Əsasən milaxda asılaraq qış aylarına, Novruz bayramına sax­lanılır.

Xəlili (Büt.ş.) – tezyetişən dənəsiz ağ süfrə üzü­müdür. Qabığı zərif olduğundan tez əzilir.

Kürdəşi (Büt.ş.) – salxımları sıx giləli olur. Gilə­ləri ətli və şirin olur.

Nəbi üzümü (C.) – iri və uzunsov gilələri olur. Gi­ləsi ətli və xoş tamlıdır. Bu üzüm də təzə halda yeyilir, həm də qurudulur.

Kişmişi (Büt.ş.).

Ağ kişmişi (Büt.ş.).

Kələmpiri (C.) – payızda yetişən iri giləli üzüm növüdür. Göy gilələri çətin əzilən və dadsızdır. Cəhridə bu üzüm həmçinin dadsız üzüm də adlandırılır.

Əskəri (Büt.ş.) – avqust ayında yetişir. Sarı zərif və dənəsiz gilələri ətli və olduqca tamlıdır.

Pişiyi (Büt.ş.) – salxımları sıx kiçik giləli olur. Sent­yabrın axırında yetişən pişiyi üzümü həm yeyilir, həm də şərab istehsalında istifadə olunur.

Göaldərə (Büt.ş.) – göy aldərə. İri salxımları olur. Böyük göy gilələri uzunsovdur. Qabığı qalın oldu­ğun­dan süfrəyə verilmir. Əsasən şərabçılıq üçün becərilir.

Ağaldərə (Büt.ş.) – quruluşca göy aldərə növünə ox­şayır, ancaq gilələri ağa çalır.

Südağ (C., Nəza., D., Yu., Au.) – gilələri süd rən­gindədir.

Keçiəmcəyi (C.) // inəyəmcəyi (Əks.ş.) – uzunsov gilələri olduğu üçün belə adlandırılır. Süfrə üzümü nö­vünə aiddir.

Gülabı (Büt.ş.) – salxımı iri və seyrəkdir. Çəhrayı gi­lələri xeyli iri, ətli və davamlıdır. Əsasən süfrəyə verilir.

Mələyi (Büt.ş.) – qaragiləlidir, şərab üzümüdür. Gilələri iri, ətli və suludur.

Şəfei (Büt.ş.) – salxımları və gilələri iridir. Çəh­ra­yı gilələri uzunsov olub, ətli və tamlıdır. Əsasən süfrə üçün istifadə edilir.

Ağ üzüm (Büt.ş.).

Qara üzüm (Büt.ş.).

Alma növləri

Qırmızı alma (Büt.ş.).

Söüd alması (Büt.ş.).

Cıralma (Büt.ş.) – kiçik və turş olur.

Darabas alma (C., P., Buz., Nəza., D., Yu., Au.) – bö­yük, qırmızı-göy alma.

Kəpəx alma (Büt.ş.) – balaca, sarı rəngli yumşaq almadır.

Meyxoş alma (Büt.ş.) – turşməzə alma.

Payız alması (Büt.ş.) – payızda yetişən alma.

Turş alma (Büt.ş.).

Şirin alma (Büt.ş.).

Ağ alma (Büt.ş.).

Anton alma (Büt.ş.).

Armud növləri

Dağ armıdı (C., P., Buz.) – dağda bitən armud.

Qara armıd (C.) – Göyçay şivələrində qaratulux armıt deyilir [21, s.16].

Sarı armıd (C.) – yayın axırlarında yetişir. Kiçik sarı rəngli meyvə ətli və sulu olur. Xoş ətirə malik olan bu meyvə çox tamlıdır.

Turşu armıdı (C., P., Buz., Güla.) – meşədə bitir, kiçik meyvələri olur. Payızda yığıb duza qoyurlar.

Adamboğan armıd (C.) – yeyilməyən meşə armudu.

Çarxı armıd (C., P., Buz., Güla) // qızıl armıd (Əks.ş.) – iri qırmızı-sarı rəngli armuddur. Ətli, sulu meyvə ətirli və tamlıdır.

Palçıx armıd (C.) – dadsız armud.

Əndirgan armıd (Büt.ş.) – böyük armuddur. Göy rəngli meyvə, xoş iyə və yaxşı tama malikdir.

Uzunboğaz armıd (C., Pbuz., Güla) – Göyçay şivələrində bardaxboğaz armıd [21, s.16] adlanır.

Qoz növləri

Cəviz (Büt.ş.) – qoz.

Kətənköynəx cəviz (Büt.ş.) – nazik qabıqlı qoz.

Kor cəviz (C.) – içi olmayan qoz, puç.

Kağızı (Büt.ş.) – ağ, çox nazik qabıqlı qoz.

Alça növləri

Qırmızı alça (Büt.ş.).

Sarı alça (Büt.ş.).

Göycə – ilk dəfə yetişən göy rəngli şirin alça. Əsasən calaq yolu ilə artırılır.

Vələs alça (Büt.ş.) – şirin iri alça.

Payız alçası (Büt.ş.) – payızda yetişən alça.

Turş alça (Büt.ş.).

Cır alça (Büt.ş.).

Şirin alça (Büt.ş.).

Peyvəs alça (C.) – başqa alça növündən calaq edilən, həm tez yetişir, həm də şirin olur.

Yapon alça (Büt.ş.).

Mələs alça (C., P., Buz., Nəza.. D., Au., Yu.) – ca­laq yolu ilə yetişdirilir. Böyük, göy rəngli şirin alça nö­vüdür.

Ərik növləri

Badam ərix (Büt.ş.) – badam dənəsinə oxşadığı üçün bu ad verilmişdir. Böyük ağ-çəhrayı ərikdir.

Camış ərix (C., P., Buz., Güla.) – böyük yumru ərikdir.

Qığ ərix (Büt.ş.) – kiçik ərik.

Ağ ərik (Büt.ş.) – ağ rəngli iri ərik.

Naxçıvan əriyi (C.) – tez yetişən ağ-çəhrayı ərik.

Acıdənə (Büt.ş.) – tumu acı olan ərik.

Şalax ərix (Büt.ş.) – uzunsov iri ərikdir. Sarımtıl meyvə ətirli və tamlı olur.

Ekiz ərix (Cava Q.) – dənəsinin içərisində iki tumu olan ərik.

Abtalıb əriyi (C.) – Abtalıb adlı şəxsin yetişdirdiyi ərik növü. Ağ-çəhrayı böyük ərikdir.

Haxverdi əriyi (Q., Cava., Sova., Mya.) – Haq­ver­di­nin yetişdirdiyi ərik. İri, uzunsov meyvədir.

Ağqırmızı ərix (C.) – ağ-qırmızı rəngli yumru ərikdir.

Novrəst ərix (N.) – tez yetişən ərik növüdür.

Tut növləri

Bənəvşə tut (C., P., Buz., Güla.) – ağ-qırmızı tut.

Bedana tut (Büt.ş.) – dənəsiz tut.

Dana tut (Büt.ş.) – dənəli iri tut.

Peyvas tut (Büt.ş.) – tez yetişən tut. Ağ tut, qara tut, cır tut ədəbi dldə müştərək şəkildə işlənir.

Başqa meyvə növləri

Nar – turş nar, meyxoş nar, cır nar, şirin nar, gü­ləşə nar (Büt.ş.).

Heyva (Büt.ş.).

Albuxara (Kəza., D., Au., Yu.) – gavalı. Göstər­di­yimiz kənd şivələrində qara albuxara, sarı albuxara növləri də var.

Alı (Q., Cava) – gavalı.

Şəfdəli (Büt.ş.) – şaftalı.

Hülü (Əks.ş.) // hulu (C.).

Əncir (Büt.ş.) – incir//əncir.

İydə – cır iydə, xurma iydə (C.).

Badam, zoğal, püstə, gilas (ağ gilas, qara gilas, gi­lə­nar), şampan gilənarı (Büt.ş.) kimi meyvə adları ədəbi dil­lə müştərək şəkildə işlənir.

Üzümdə olan xəstəliklər

Qara çor (Büt.ş.) – yarpağın üstü qəhvəyi-qonur, al­tı isə ağ ləkələrlə örtülür. Xəstəliyə qarşı göydaş məh­lulu ilə sönmüş əhəng məhlulu qarışdırılıb çilənir.

Qırmızı çor (Büt.ş.) – yarpaqlar qızarıb quruyur, son­­ra isə tənək zoğları qurumağa başlayır.

Gücü (Büt.ş.) – sarı sarmaşıq. Sarı-çəhrayı rəngli yar­paqsız bitkidir. Gövdəyə və yaşıl zoğlara sarmaşır və zoğun şirəsini sorur. Zədələnmiş tənəklər zəifləyir, zoğ­ları pis inkişaf edir.

Göbələx xəstəliyi (Büt.ş.) – əvvəlcə tənəklər so­lux­mağa başlayır, yarpaqları bürüşüb yığılır. Beləliklə, bütün kol büzüşür və qısa müddətdə quruyur.
HEYVANDARLIQ

Yaşa görə inəyin növləri

a) dişilərdə:

bizov (C.) // (Əks.ş.) – bir günlükdən altı aylığa qə­dər yaşı olan inək balası.

Dana (Büt.ş.) – altı aylıqdan bir yaşa qədər.

Qısırəmən (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər.

Düə (Büt.ş.) – iki yaşdan üç yaşadək.

İnəx (Büt.ş.) – üç yaşda və yuxarı.

Bu sözlərin əsas qismi (inək, buzov, dana) ədəbi dil­də müştərəkdir.

b) erkəklərdə:

Erkəx bizav (Büt.ş.) – bir günlükdən altı aya qədər.

Erkəx dana (Büt.ş.) – altı aydan bir yaşa qədər.

Erkəx qısırəmən (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər. Bir ildən sonra qısır qalan inək balasına süd verirsə qısırəmən deyilir.

Cöngə (Büt.ş.) – iki yaşdan sonra.

Buğa (Büt.ş.) – üç yaşdan sonra törədici erkək mal.

Öküz // kəl-kal (Büt.ş.) – üç yaşda axtalanmış mal.

Qeyd: bunların bir qismi dialekt xüsusiyyəti (bizav, qı­sı­rə­mən və s.) daşıyır.

Rəng və başqa əlamətlərinə görə inək növləri

Alma inəx (C.) – tünd qırmızı rəngli.

Bəzəx inəx (C.) – dərisi zolaqlı inək.

Bozov inəx (C.) // boz inəx (Büt.ş.) – boz rəngli inək. pələbıynız (C.) // yapıx bıynız. Buynuzları yanlara əyi­lən inək. Qazax rayonunun Köçəskər və Muğanlı kənd­lərində pələ sözü eyni mənada işlədilir [19, s.232].

Sarı inəx (Büt.ş.) – sarı rəngli.

Şeşbıynız inəx (C.) // Şeşəbıynız inəx (Büt.ş.) – buynuzları düz qalxan inək. Göyçay şivələrində belə inəklərə şişbuynuz deyilir [21, s.20].

Yaşa görə camış növləri

Balax (Büt.ş.) – bir günlükdən bir yaşa qədər.

Kəlçə (Büt.ş.) – iki yaşa keçmiş erkək bala.

Avara (Büt.ş.) – üç yaşa keçmiş dişilər belə adlanır.

Göyçay şivələrində avara bir yaşlı camış balasına deyilir [21, s.20]. Şəki dialektində isə avara sözü eyni mənada işlədilir [50, s.195].

Kəl (Büt.ş.) – üç yaşdan yuxarı erkək camış.

Camış (Büt.ş.) – üç yaş və yuxarı dişi camış.

MAL-QARADAN ALINAN MƏHSULLAR

Bunlara aid söz və terminlər

Ağuz (Büt.ş.) – təzə doğmuş heyvandan sağılan süd. Qərb qrupu dialekt və şivələrinin əksəriyyətində ağız şəklində, Qazax rayonunun Köçəskər kənd şivə­sin­də isə ağızdıx formasında eyni mənada işlədilir [22, s.196].

Kələkey (Büt.ş.) – təzə doğmuş heyvandan birinci, ikinci gün sağılan südün (ağuzun) bişirilməsindən alınan ağartı. Ordubad dialektində kələkey. Kəlbəcər və Şah­buz­da kələkə şəklində eyni mənanı verir [20, s.255].

Bulama (Büt.ş.) – ağuzun südlə qarışdırılıb bişi­ril­məsindən alınan ağartı.

Qara qatıx (Büt.ş.) – yağ çıxartmaq üçün çalınıb dəridən hazırlanmış eymədə (tuluqda) saxlanılan qatıq.

Qurut (Büt.ş.) – süzülüb qurudulmuş ayran. Qərb qru­pu dialekt və şivələrində qurut sözü eyni mənada işlənir [20, s.209].

Lor (Büt.ş.) – pendir suyundan hazırlanan ağartı.

Sarı yağ (Büt.ş.) – şit yağ.

Sərmə pənir (Büt.ş.) – üzünün yağı yığılmış süddən alınan pendir.

Sərmə süd (Büt.ş.) – üzü yığılmış süd.

Süzmə qatıx (Büt.ş.) – suyu süzülmüş qatıq.

Üzdü süd (Büt.ş.) – yağlı süd.

Üzdü pənir (Büt.ş.) – yağlı pendir.

Üzsüz pənir (Büt.ş.) // öküz pəniri (Q., Cava., Mya., Sova., N.) – yağsız süddən hazırlanmış pendir (yağsız pendir).

Üzsüz süd (Büt.ş.) – yağı çıxarılmış süd.

Xama (Büt.ş.) – emal maşınında süddən ayrılmış yağ; südün üzü. Eyni mənada qərb qrupu dialekt və şivələrində də işlədilir [22, s.244].

Çalası (Büt.ş.) – qatıq mayası. Çalası sözü Tovuz və Gəncə şivələrində də eyni mənanı verir [20, s.433].

Qeyd: rayon şivələrində işlənən mal-qaradan alınan məhsullara aid söz və terminlərin bir qismi ədə­bi dillə müş­tə­rəkdir. Belə sözlərə aşağı­da­kılar misal ola bilər: ayran, qa­tıq, qaymaq, kə­rə, pənir (pendir), şor.

YAŞA GÖRƏ QOYUN VƏ KEÇİ NÖVLƏRİ

a) Qoyun növləri

Dişi quzu (Büt.ş.) – bir günlükdən altı aylığa qədər olan qoyun balası.

Dişi toxlu (Büt.ş.) – altı aylıqdan bir yaşa qədər.

Şişəx (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər.

Kəzyazma (Büt.ş.) – bir bala doğandan sonra. Şəki dialektində kezazdıran formasında buğaya gəlmə vaxtını ötürən mala deyilir [50, s.195].

Üşdoğar (Büt.ş.) – üç bala verəndən sonra dişilər belə adlanır.

Erkəx quzu (Büt.ş.) – bir günlükdən altı aylığa qədər.

Erkəx toxlu (Büt.ş.) – altı aylıqdan bir yaşa qədər.

Erkəx (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər olan ax­ta­lanmış qoyun.

Övəc (C.) // övəş (Büt.ş.) – iki yaşdan sonra ax­talanmışı.

Əzman (C.) // dizman (Büt.ş.) – üç yaşdan sonra.

Qaradış (Büt.ş.) – beş yaşda erkək qoyun.

Davar (Büt.ş.) – qoyun-keçi.

Qeyd: qoyun növlərinə aid olan sözlərin əksəriy­yəti (gəzyazma, üşdoğar və s.) dialekt xüsu­siyyəti daşıyır.
Törədici erkəklər:

Şişəx qoş (Büt.ş.) – qoç iki yaşda.

Övəş qoş (Büt.ş.) – iki yaşdan sonra.

Üşqarışan qoş (Büt.ş.) – üç dəfə qoyuna qatılan.

b) Keçi növləri

Oğlax (Büt.ş.) – bir günlükdən altı aya qədər. Şə­ki [195, s.195] dialektində və Göyçay [96, s.20] şivələrində olax // oğlax şəklində eyni mənada işlədilir.

Qidix // çəpiş (Büt.ş.) – altı aylıqdan bir yaşa qə­dər. Qidik şəklində Goranboy rayonunda yeni doğulmuş keçi balasına deyilir [20, s.130].

Küvər (Büt.ş.) – bir yaşdan sonra dişi keçi.

Keçi (Büt.ş.) – iki yaşdan sonra.

Dibir // dübür (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər erkək keçi. Ağcabədi rayonu şivələrində dişilər də belə adlanır (dişi dıbır) [61,s.49].

Sibir (Büt.ş.) – üç yaşlı erkək.

Seiz (Büt.ş.) – dörd yaşlı erkək.

Təkə (Büt.ş.) – iki yaşdan yuxarı olan törədici er­kək keçi.

Xar (Büt.ş.) – üç yaşlı axtalanmış erkək keçi. Xar sö­zü eyni mənada Culfa rayon ərazisində də işlədilir [20, s.406]. Bakı dialektində isə həmin mənanı xərtəkə sözü verir [95, s.203].

Erkəş (Büt.ş.) – sürünün qabağında gedən erkək ke­çi. Erkəç şəklində Qazax rayonunda, ərkəc forma­sın­da isə Salyan rayonunda həmin mənada işlədilir [20, s.211].
QOYUN VƏ KEÇİNİN RƏNGLƏRİ

VƏ BAŞQA ƏLAMƏTLƏRİ

a) Rənginə görə qoyun növləri

Ağ qoyun (Büt.ş.).

Ağqarabaş qoyun (Büt.ş.) – başı qara ağ qoyun.

Ağqaraöz qoyun (Büt.ş.) – qaragöz, ağ qoyun.

Ağqulaxallı (Büt.ş.) – ağ, qulağında xalı olan qoyun.

Ağqulaqara (Büt.ş.) – ağ, qulağı qara qoyun.

Ağ azıqara (Büt.ş.) – ağzı qara ağ qoyun.

Ağ kərə qoyun (Büt.ş.) – qulaqsız ağ qoyun.

Ağ kürə qoyun (Büt.ş.) – yarımqulaq ağ qoyun.

Ağ sis qoyun (C., P., Buz.) – ağzı sarı ağ qoyun.

Qara qoyun (Büt.ş.) – qara rəngli qoyun.

Qarala (C., P., Buz.) – qara ağ yunlu qoyun.

Qara saqqar (C., P., Buz.) – başı ağ, qara qoyun.

Qırmızı qoyun (C., P., Buz.) – qırmızı rəngli qoyun.

Qırmızıala (Büt.ş.) – üstündə ağ yunu olan qırmızı qoyun.

Qırmızı saqqar (C., P., Buz.) – başı ağ qırmızı qoyun.

Göy qoyun (Büt.ş.) – külrəngli qoyun.

Köala (Büt.ş.) – üstündə xalı olan göy qoyun.

Qeyd: rənginə görə qoyun növlərinə aid olan sözlərin bir qismi dialekt xüsusiyyəti daşıyır. Məsələn, ağsis qoyun, qara saqqar, qırmızı saqqar.

b) Müxtəlif əlamətinə görə qoyun növləri

Bəllə qoyun (Büt.ş.) – qulağı uzun və qulağının üstündə vəz olan qoyun.

Boynu xallı (Büt.ş.) – boynunda başqa rəngli yun olan qoyun. Qıccaqulaq kürə (Büt.ş.). Bu cür qoyunların qulaqları kərə və kürə qoyunların qulaqlarının ortağıdır.

Kərə qoyun (Büt.ş.) – qulaqsız qoyun.

Kürə qoyun (Büt.ş.) – yarım qulaq qoyun.

Kəlin qoyun (Büt.ş.) – buynuzlu qoyun.

Mırçamlı qoyun (C., P., Buz., Güla.) // qotazlı // mıncıxlı qoyun (Büt.ş.) – boğazının altında iki vəz olan qoyun. Qərb qrupu dialekt və şivələrində mürcüm, qotaz eyni mənada işlədilir [22, s.230].

Uzunqulaq kürə (Büt.ş.) – belə qoyunların qulaq­la­rı kürə qoyunun qulaqlarından bir qədər uzun olur.

Almaz qoyun (Büt.ş.) – balasını əmməyə qoyma­yan qoyun. Eyni mənada Bərdə rayonu şivələrində də işlədilir [20, s.34].

Qol qoyunu (Büt.ş.) – çobanlar yatanda qollarına bağladıqları qoyun. Sürü tərpənəndə, yaxud sürüyə ca­na­var, oğru girəndə çobanı dartıb ayıltmaq üçün qola bağ­lanan qoyun.

Qaçağan qoyun (Büt.ş.) – sağıma gəlməyən qoyun.

Dəli (C., P., Buz.) // küy qoyun (Büt.ş.) – qaçağan qoyun.

Ziyankar qoyun (Büt.ş.) // qabaxcıl (C.) – sürünün qa­bağında gedən qoyun.

Yava qoyun (C., P., Buz., Güla.) – özü sağıma gə­lən qoyun.

Pərçil qoyun (Əks.ş.) – sürü otlaqda yayılıb otla­yan zaman sürünün kənarındakı qoyun belə adlanır.

Səmə qoyun (Büt.ş.) – sürüdə geriyə qalan.

Süləx // qarnel qoyun (Büt.ş.) – sürüdən təklənib yem üstünə qaçan qoyun.

Fizəx (C.) // xoşu qoyun (Büt.ş.) – yad quzunu əmizdirən.

Xuygir qoyun (Büt.ş.) – balasını gah alan, gah da almayan.

c) Yelininə görə qoyun növləri

Bərkəmcəx (C., P., Buz.) // daşəmcəx (Əks.ş.) – çə­tin sağılan.

Korəmcəx (Büt.ş.) – südü olmayan.

Piləmcəx (Büt.ş.) – asan sağılan.

Tayəmcəx (Büt.ş.) – məməsinin biri süd ver­mə­yən.

Çırtıməmcəx (Büt.ş.) – xırda məməli.

Eydirmə (Büt.ş.) – mal-qaranı sağmağa başlayar­kən məməsini sığallayırlar ki, süd endirsin.

a) Rənginə görə keçi növləri

Ağ keçi (Büt.ş.) – rəngi ağ keçi.

Ala kola (Büt.ş.) –buynuzsuz ala keçi.

Qara keçi (Büt.ş.).

Qarayal keçi (C., P., Buz., Güla) – qulaqları göy qa­ra keçi.

Mor keçi (Büt.ş.) – canavar rəngli. Eyni mənada Cəb­rayıl rayonu şivələrində də işlədilir [20, s.329].

b) Başqa əlamətinə görə keçi növləri

Bəllə keçi (Büt.ş.) – qulağı uzun və qulağının üs­tündə vəz olan keçi.

Qulaxlı keçi (Büt.ş.) – qulağı uzun keçi.

Yoğunəmcəx (Büt.ş.) – məməsi iri keçi.

Kərə keçi (Büt.ş.) – qulaqsız keçi.

Kola (Büt.ş.) – buynuzsuz keçi.

Pələbıynız (C.) – buynuzları yanlara əyilən keçi.

Piləmcəx (Büt.ş.) – asan sağılan.

Sallaxyelin (Büt.ş.) – yelini böyük olan keçi.

Çırtıməmcəx (Büt.ş.) – məməsi kiçik keçi.

Şeşbıynız (C.) // şeşəbıynız (Büt.ş.) – buynuzları düz qalxan keçi.

AT VƏ EŞŞƏYİN NÖV VƏ ƏLAMƏTLƏRİ

a) Yaşa görə at növü

Qulan (C.) // qulun (Büt.ş.) – bir günlükdən bir ya­şa qədər.

Qurix (Büt.ş.) – bir yaşda.

Dayça (Büt.ş.) – bir yaşdan iki yaşa qədər erkək at.

Day (Büt.ş.) – iki yaşdan sonra erkək at.

Kələ day (Büt.ş.) – üç yaşlı erkək at.

Madyan (Büt.ş.) // maydan (Q.Cava.) – dişi at.

Ayğır (Büt.ş.) – erkək at.

Yabı (Büt.ş.) – işdən düşmüş at. Bakı dialektində eyni mənada işlədilir [95, s.202].

b) Əlamətinə görə at adları

Alapaça (Büt.ş.).

Kəhər (Büt.ş.).

Kəhərqaşqa (Büt.ş.).

c) Rənginə görə at adları

Ağat (Büt.ş.).

Bozat (Büt.ş.).

Qəmərat (Büt.ş.).

Kürən at (Büt.ş.).

Göy at (Büt.ş.).

Səmənd at (Büt.ş.).

ç) At yerişləri

Dingiltmə (C.) – narahat yeriş.

Qoşağı (C.) – qoşa ayağa çapmaq.

Qurtyeriş (Büt.ş.) – sürətli yeriş. Bakı dialektində də eyni mənada işlədilir [95, s.202].

Yorğa (Büt.ş.) – rahat və sürətli yeriş.

Tütyeriş (C.) – sürətli yeriş.

d) Yaşa görə eşşək növü

Qürix (Büt.ş.) – altı aylığa qədər.

Qodux (Büt.ş.) – altı aydan bir yaşa qədər dişi eşşək.

Xotux (Q., Cava.) – altı aydan bir yaşa qədər dişi eşşək.

Sıpa (Büt.ş.) – altı aydan bir yaşa qədər erkək eşşək.

Yarımtayı (C.) – bir yaşda. Yarım tay yük götürən.

Eşşəx (Büt.ş.) – bir yaşdan sonra.

MAL-QARANIN SAXLANDIĞI YERLƏR

VƏ

BURADA GÖRÜLƏN İŞLƏR

Ağıl (Büt.ş.) – yay zamanı üstü açıq inək və at saxlanılan yer.

Arxaş (Büt.ş.) – üstü açıq qoyun saxlanılan yer.

Qalot (Büt.ş.) – qoyuna qüvvəli yem vermək üçün taxtadan hazırlanan xüsusi qab. (Ə gədə, o qalotlara bax indicə davar gələcəx) (Əlia.).

Qaşar (Əlia., Sova.) – qış dövründə qoyunun sax­landığı üstüörtülü yer.

Dölcəx (Büt.ş.) – döl düşən yer.

Dönə (C., P., Buz.) – qoyuna duz verilən yer.

Yaylım (Büt.ş.) – qoyunun sübh çağı otarılması.

Kələx (Büt.ş.) – divarları daşdan olan üstü açıq mal-qara saxlanılan yer. Şahbuz şivələrində də eyni mə­nada işlədilir [20, s.256].

Kom (C., P., Buz., Güla.) – üstüörtülü mal-qara sax­lanılan yer.

Küz (Büt.ş.) – quzu saxlanılan yer. Bakı dia­lek­tində də eyni mənanı verir [95, s.206].

Sərdən // bərə (Büt.ş.) – qoyun sağılan yer. Bərə qərb qrupu dialekt və şivələrində də eyni mənada iş­lədilir [22, s.200].

Suvat (Büt.ş.) – mal-qaranın su içdiyi yer.

Tavla (Büt.ş.) – qışda mal-qara saxlandığı yer, tövlə.

Hasar (C., P., Buz., Güla) – divarları daşdan olan üstüaçıq mal-qara saxlanılan yer.
KÖÇƏRİLİKLƏ ƏLAQƏDAR OLAN

SÖZLƏR

Aran (Büt.ş.) – qışlaq mənasında işlənir.

Dağ (Büt.ş.) – yaylaq mənasında işlənir.

Köç (Büt.ş.) – heyvandarların yaylağa gedərkən apar­dıqları ev əşyaları.

Oba (Büt.ş.) – yaylaqda heyvandarların yaşadıqları yer.

Çadır (Büt.ş.) // coma (Əlia.) // alaçıx (C., P., Buz., Nə­za., D., Au., Yu.) – yaylaqda heyvandarların çadır­dan, keçədən düzəltdikləri yaşayış yeri.
KÖÇƏRİLİKLƏ ƏLAQƏDAR OLAN

DÖVRLƏR

Qoşqatma (C.) – sentyabr-oktyabr ayları. Başqa şi­vələrdə də bu cür işlədilir.

Boğaz dövrü (C.) – dölün yaxınlaşması.

Döldüşdü dövrü (Büt.ş.) – mart-aprel ayları. Qazax dia­lektində “döl vaxtı” adlanır [94, s.330].