T o sh k e n t d a V l a t iqtiso diyo t u niversiteti f. T. A b d u V a X id o V, Z. A. Um arov, K. N. D ju ra y ev

3.7. Akkreditivlar bilan hisob-kitoblar
Akkreditiv - mijozning topshirig‘iga ko‘ra shartnoma bo'yicha uning
kontrogenti foydasiga berilayotgan bankining shartli pul majburiyatidir. Unga ko'ra,
akreditiv ochgan bank mahsulot etkazib beruvchiga to'lovni bajarishi yoki boshqa
banklar tomonidan akkreditivda ko'zda tutilgan hujjatlar taqdim qilinganda va
akkreditivning boshqa shartlari bajarilganda ularga bu to'lovlam i bajarish uchun
vakolat berishi mumkin. Akkreditiv so'zi lotin tilidan olingan bo'lib, “ishonchli”
degan ma'noni bildiradi.
Akkreditiv bo'yicha hisob-kitoblami amalga oshirish tartibi va uning amal qilish
muddati to'lovchi va mablag'ni oluvchi o'rtasida tuzilgan shartnomaga asosan
belgilanadi. Shartnomada quyidagilar ko'rsatilishi lozim: bank-emitentning nomi;
akkreditivning turi va uni bajarish usullari; akkreditiv ochilganligi to'g'risida mablag'
oluvchini xabardor qilish usuli; akkreditivlar bo'yicha mablag'lami olish uchun
mablag' oluvchi tomonidan taqdim qilinadigan xujjatlami to'liq ro'yxati va aniq
tavsifnomasi; mahsulotlar yuklab jo'natilgandan (bajarilgan ish va ko'rsatilgan
xizmat) keyin hujjatlami taqdim qilish muddati, ulami rasmiylashtirishga doir
talablar. Hozirgi kunda korxonalar o'rtasidagi hisob-kitoblami amalga oshirishlari
uchun banklar tomonidan akkreditivlaming quyidagi turlari ochilishi mumkin:
qoplangan akkreditiv (deponentlangan) va qoplanmagan (deponentlanmagan).
Qoplangan akkreditivlar - bank-emitent uni ochishda mijozning shaxsiy
mablag'larini yoki unga berilgan kredit miqdorini bank-emitentning majburiyatlari
amalda bo'lgan muddatda ijrochi bank ixtiyoriga o'tkazishga majburdir.
Buni
ochishda bank-emitent ijrochi bankka bank-emitentning ijrochi bankda yuritilayotgan
hisobvarag'idan barcha akkreditiv summasini hisobdan chiqarish xuquqini beradi.
Banklarda akkreditivlar 95497- «Boshqa ko'zda tutilmagan holatlar» hisobvarag'ida
va 22602-"Mijozlaming akkreditiv bo'yicha depozitlari" hisobvarag'ida hisobga
olinadi. Har bir mablag' oluvchi uchun unga xizmat ko'rsatuvchi bankda
akkreditivlar bo'yicha alohida depozit hisobvaraqlari ochiladi.
Qoplangan va qoplanmagan akkreditivlar chaqirib olinadigan va chaqirib
olinmaydigan bo'lishi mumkin. Uning matnida ushbu belgi bo'lm agan holatda

---

akkreditiv chaqirib olinuvchi hisoblanadi. Chaqirib olinuvchi akkreditiv bank-emitent
tomonidan mablag' oluvchi bilan oldindan kelishib olinmasdan ham o'zgartirilishi
yoki bekor qilinishi mumkin. Akkreditivni chaqirib olish mablag' oluvchi oldida
bank-emitent uchun qandaydir majburiyatlami vujudga keltirmadi. To'lovchi
mablag' oluvchiga chaqirib olinadigan akkreditivning shartlarini o'zgartirish yoki
bekor qilish to'g'risidagi barcha farmoyishlami faqat bank-emitent orqali berishi
mumkin, ushbu bank esa, m ablag' oluvchining bankiga va mablag' oluvchiga xabar
berishi lozim.
Hisob-kitobning akkreditiv shaklida to'lovchi bankka akkreditiv olish uchun
ariza beradi. Akkreditivni ochish to'g'risidagi ariza bank-emitentga ikki nusxada,
birinchi nusxa to'lovlar amalga oshirilgandan so'ng bankning kunlik hujjatlar
yig'masiga, ikkinchi nusxasi esa m ablag'lar to'lovchining shaxsiy varaqasidan
olingan ko'chirm aga ilova qilinadi. Bir vaqtning o'zida akkreditiv summasi 22602-
"Mijozlaming akkreditiv bo'yicha depozitlari" hisobvarag'iga kirim qilinadi.
M ablag'ni oluvchining depozit hisobvarag'iga mablag'lami o'tkazishda ijrochi
bankka to 'rt nusxada memorial order yozilib, to'lov maqsad satriga to'lov amalga
oshirilayotgan shartnomaning tartib raqami va sanasi ko'rsatiladi va memorial
ordeming birinchi nusxasi tasdiqlovchi hujjatlaming bir nusxasi bilan birga bankning
kunlik hujjatlari yig'm asiga tikilishi, ikkinchi va uchinchi nusxalari, ularga
tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan holda bank-emitentga jo'natilishi, memorial
ordeming to'rtinchi nusxasi mablag' oluvchiga uning shaxsiy hisobvarag'idan
olingan ko'chirm a bilan birgalikda beriladi. Bir vaqtning o'zida akkreditiv bo'yicha
to'langan summa 1-sonli kartotekadan hisobdan chiqariladi.
Bank-emitent akkreditivning ijro etilganligi to'g'risidagi hujjatni ijrochi
bankdan olgandan so'ng, olingan memorial orderga asosan, 95497- «Boshqa ko'zda
tutilmagan holatlar» hisobvarag'idan akkreditiv summasini hisobdan chiqaradi va
tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan memorial ordeming bir nusxasini to'lovchiga
beradi.
M ablag'
oluvchining
bankida
akkreditivni
yopish
quyidagi
hollarda:
akkreditivni amal qilish muddati tugaganda; mablag' oluvchining akkreditivdan
keyinchalik foydalanishdan bosh tortish to'g'risidagi yozma arizasiga binoan;
to'lovchining akkreditivni to'liq yoki qisman chaqirib olish to'g'risidagi yozma
talabnomasiga binoan amalga oshiriladi. Akkreditiv bank-emitent tomonidan
xabamoma olingan kunda 22602- "Akkreditivlar bo'yicha mijozlaming depozitlari"
hisobvarag'idagi summadan kam bo'lmagan summaga kamaytiriladi yoki yopiladi.
Shundan so'ng, ijrochi bank akkreditivni yopganligi to'g'risida bank-emitentga xabar
beradi va foydalanilmagan summa to'lovchining bankiga, mablag'lar deponentlangan
hisobvaraqqa o'tkaziladi.

---

Akkreditiv to'liq ishlatilmagan yoki to'lovchining talab qilib olinuvchi depozit
hisobvarag'i joylashgan bank-emitentga qaytarilgan hollarda, ko'zda tutilmagan
xolatlar hisobvarag'i ham yopiladi. M ablag' oluvchining bankida akkreditivga
qisman haq to'langanda, to'langan summalar haq to'lash davomida bank-emitentning
ko'zda tutilmagan holatlar hisobvarag'idan hisobdan chiqarib boriladi.