T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

12-MAVZU. SARF-XARAJATLAR VA FOYDA NAZARIYALARI
1-§. Ishlab chiqarish xarajatlari mazmuni, tarkibi va turlari
Iqtisodiy faoliyatning har qanday turini am alga oshirish uchun 
muayyan iqtisodiy resurs sarf-xarajatlari taqozo qilinadi. Ular 
iqtisodiy
xarajatlar 
deyiladi.
Iqtisodiy xarajatlar turlari*
Ishlab chiqarish jarayoniga iqitsodiy resurslarni jalb qilish va ulardan 
foydalanish natijasida vujudga keladigan sarf-xarajatlar ishlab chiqarish 
xarajatlari deyiladi.
Ishlab chiqarish xarajatlari 
(W) tarkibi.
R esurslar uchun to'lovlar
(RT)
• Ish haqi(lh)
• Foizto'lovlari(ch)
• Renta to'lovlari (R)
• Me'yoridagi foyda (Rm)
I
-
-
— ►
W = P T( l h+ C H + R + P m)+ A m +
A y+ B x
Asosiy kapital amortizatsiyasi, 
(Am)
Aylanma kapital qiymati, (Ay)
• Xom ashyo va materiallar.
• Yoqilg'i, energiya va h.k.
Boshqa xarajatlar:
• Ijtimoiy sug'urta ajratmalari.
• To'g'ri soliqlar va boshqa 
to'lovlar.
* Iqtisodiy faoliyatning barcha turlarida iqtisodiy xarajatlar bir hit 
mazmunni kasb etishi sababli, ishlab chiqarish xarajatlarini batafsil qarab 
chiqamiz.
120

---

Is h la b c h iq a ris h x a ra ja tla ri 
turlari.
I. Resurslarning jalb qilinish 
manbaiga ko'ra.
111. 
M a h s u lo t n a rx ig a
q o 's h ilis h x a ra k te rig a
ko'ra.
II. Ishlab chiqansh hajmining 
o 'z g a ris h ig a b o g 'liq lik
darajasiga ko'ra
Egri xarajatlar 
- tannarxda 
a ks e tm a y d i va m a h s u lo t 
narxiga ustama hisob-lanadi.
0 ‘z g a ru v c h i x a ra ja tla r -
ishlab c h iq a rish ha jm in in g
o'zgarishiga to'g'ridan-to'g'ri 
bog'liq bo'ladi.