T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

d) iqtisodiy xarajatlar tejalganda.
13. Korxonada ishlab chiqarish hajmi kengayib borishi bilan qaysi omil 
mahsulot birligiga to'g'ri keladigan o'rtacha xarajatlar pasayishi tomonga 
ta’sir ko'rsatadi?
a) mehnatning ixtisoslashuvi;
b) boshqarishning ixtisoslashuvi;
v) resurslardan samarali foydalanish;
g) qo'shimcha mahsulot turlarini ishlab chiqarish;
d) yuqoridagilarning barchasi.
14. Quyidagilardan qaysi biri korxona uchun tashqi xarajatlar hisoblanadi?
a) ishchi kuchini yollash xarajatlari, renta, foiz to'lovlari;
b) bino va inshootlar amortizatsiyasi;
v) boshqaruvchilar maoshi;
g) m e’yoridagi foyda;
d) mashina va uskunalarni joriy remont qilish xarajatlari.
127

---

13-MAVZU. ISh HAQI VA M EHNAT NAZARIYALARI
1-§. Taqsimot munosabatlarida ish haqining mohiyati.
Nominal va real ish haqi
Yaratilgan mahsulot (daromad)lar taqsimlanishi to'g'risidagi nazariyaar
Ish haqining mohiyatini aniqlashga turli xil yondashuvlar
Ish haqining hozirgi zamon nazariyalarida ish haqiga mehnat 
(ishchi kuchi)ning aniq bozorida uning bahosi sifatida 
qaraladi.
«Yashash uchun vosita minimumi» (D.Rikardo, T.Maltus) 
konsepsiyasida ish haqi yashash uchun zarur vositalarning 
eng kam miqdori bilan bir xil deb hisoblanadi.
«Ishlab chiqarishning uch omili» nazariyasi (J.B.Sey). Bu 
g'oyaga ko'ra tovarlarni ishlab chiqarishda mehnat, yer va 
kapital bir xil darajada qatnashadi, shu sababli daromadlar 
shu omillar o'rtasida taqsimlanishi zarur.
Qo’shilgan omil (keyingi qo'shimcha jalb qilingan kapital yoki 
ishchi) unumdorligi nazariyasi (J.B.KIark). Bu nazariyada 
yaratilgan boylik har uchala omil o'rtasida ularning har bir 
jalb qilinganlarining unum dorligiga qarab taqsim lanishi 
lozimligi ta’kidlanadi.
Qiymatning m ehnat nazariyasida (klassik siyosiy iqtisod 
m aktabi vakllari) ish haqiga alohida,  ziga xos to va r 
hisoblangan ishchi kuchi qiymatining o'zgargan shakli ya’ni 
ishchi kuchini takror hosil qilish uchun zarur bo'lgan tirikchilik 
vositalarining qiymati sifatida qaraladi.
128

---

Iqtisodiy resurs 
hisoblangan ishchi 
kuchi bozorida
Iqtisodiy kategoriya 
sifatida