T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

(joriy bozor baholarida) 1
K o 'rs a tk ic h -
1999
2000
2001
2002
lar
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
M lrd .
s o 'm
%
YAMM shu
2128.7
100.0
3194.5
100.0
4925.3
100.0
7469.3
100.0
jumladan: 
• tovarlar
1070.5
50.2
1614.2
50.5
2467.5
50.1
3719.7
49.8
• xizm atlar
772.4
36.4
1173.9
36.8
1871.6
38.0
2875.7
38.5
Ishlab chiqarish b irto m o n d a n qiym atning vujudga kelishi va boshqa tom ondan 
naflilikning yaratilish jarayonidir.
Ayriboshlash jarayonida m ahsulotlar va iqtisodiy resurslar tovar shaklini olib, ishlab 
chiqaruvchidan iste’m olchiga o’tadi. Ayriboshlash ishlab chiqarish va iste’m olni 
bog'lovchi bo’g'in hisoblanadi.
Ayriboshlash shakllari:
mahsulot ayriboshlash-bunda bir m ahsulot boshqasiga 
m a’lum m iqdoriy nisbatlarda ayriboshlanib, u barter 
ayriboshlash deyiladi.___________________________
tovar ayriboshlash-bunda m ahsulot (xizm at)- lar 
pul vositasida, oldi-sotdi yo'li bilan ayriboshlash 
qilinadi.
1 Sotsialno-ekonom icheskoe polojenie Respubliki Uzbekistan za 2002 god. Toshkent, 
2003. 8-bet.
22

---

shaxsiy is te 'm o l-b u n d a iste’m ol tovarlari va xizm atlar bevosita iste’mol 
qilinadi.
Iste'm ol ishlab chiqarish natijalaridan foydalanish jarayonini anglatadi. Iste’mol o'z 
xususiyatlariga ko'ra ikki turga ajratiladi:
Iqtisodiy resurslar ishlab chiqarish jarayonida uning om illariga aylanadi.
Ishlab chiqarish om illari m ahsulot yaratish (xizm at ko'rsatishjdagi o'rniga ko'ra uch 
guruhga ajratiladi:
Vlehnat vositalari va m ehnat predm etlari birgalikda ishlab chiqarish vositalari deyiladi.
m ehnat vo sita la ri-in so n m ehnat predm etlariga ta'sir qiladigan barcha 
vositalardir (mashina, m exanizm lar, asbob- uskunalar va h.k.)
ishlab chiqarish iste’m o li-b u n d a investitsion tovarlar bilvosita iste’mol 
qilinadi, ya'ni ular ishlab chiqarish jarayonida foydalanilib, kishilar uchun 
zarur bo'lgan hayotiy vositalar yaratiladi.
mehnat predm etlarinnsonning maqsadga muvofiq faoliyati o'zlashtirishga 
qaratilgan barcha narsalardir. Mehnat predm etlari tabiatda tayyor holda 
yoki oldingi davrdagi m ehnat m ahsuli (xom ashyo shaklida) bo'lishi 
mumkin.
ishchi kuchi -in sonning mehnat qilish layoqati bo'lib, ishlab chiqarishning 
asosiy va zaruriy shartidir. Shu sababli, u ishlab chiqarishning shaxsiy 
omili deb ham ataladi. Ishchi kuchi ishlab chiqarishning boshqa omillarini 
o'zaro biriktirib, ularni harakatga keltiradi.
Ishlab chiqarilgan m ahsulotlar va iqtisodiy resurslar taqsim lash jarayonidan o'tadi. 
M ahsulot taqsim lanishi natijasida undagi ishlab chiqaruvchilar, m ulk va resurs egalari 
hamda davlat ulushi aniqlanadi. Iqtisodiy resurslar m am lakat hududlari va korxonalar 
o'rtasida ularga bo'lgan talabni hisobga olgan holda taqsim lanadi.
23

---