T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

Tezlik tikliklari orasidagi masofaning daryo
kengligiga bog'liqligi
Daryo kengligi,m
T iklikla r orasidagi m asofa,m
20 dan kichik
0 , 5 - 2 , 0
2 0 -3 0
2,0
3 0 -4 0
3,0
4 0 -6 0
4,0
6 0 -8 0
6,0
8 0 -1 0 0
8,0
1 0 0 -2 0 0
10
118

---

Daryo eni bo'yicha o‘zan tubi m urakkab b o ig an joylarda tezlik 
tikliklari ko'proq, va aksincha, o'zan tubi tekis bo'lgan joylarda ular 
siyrak belgilanadi.
Asosiy usulda iloji boricha kam sonli tiklik vertikallarda (lekin 
beshtadan kam emas) va ulardagi nuqtalarda (ikki-uch) suv sarfini 
o'lchash muljallangan. Bu usulda o'lchangan suv sarflari batafsil 
usuldagiga nisbatan 3 % farq qiladi. Bu usulda tezlik tikliklari sonini 
va ularning taqsim lanishini yilning har turli fasllari davomida har 
xil suv sathlarida batafsil usulida o'lchangan 20-30 ta suv sarflarini 
tahlil qilish asosida belgilanadi.
Qisqartirilgan usulda daryo o'zani suv o'tlaridan va muzlanish 
holatidan xoli bo'lganda tezlik tikligidagi bir yoki ikki nuqtada suv 
sarfi o'lchanadi. Tiklik vertikallari sonini va ularning joylashishini 
batafsil va asosiy usullarda o'lchangan suv sarflarini tahlil qilish 
asosida belgilanadi.
Tezkor o'lchashlar 
suv sarfini o'lchash 
suv sathlarining 
keskin o'zgarishi (soatiga 
10
sm dan ko'p) va o'zanning kuchli 
deformatsiyasi kuzatilgan hollarda qo'llaniladi. Bunday hodisa, 
asosan, suv toshqini kuzatilgan paytda sodir bo'lishi mumkin. 
Bu usulda suv sarfini o'lchayotganda nuqtadagi tezlikni o'lchash 
vaqti 30 sekundgacha qisqaradi. Agar tezlik kichik bo'lib, chetki 
signal o'rtasidagi vaqt 30 sekunddan kam bo'lsa, unda vertushkani 
nuqtada ushlab turisb vaqti ikkita signallar orasidagi vaqt bilan 
chegaralanadi.
Tezkor o'lchashlarni batafsil, asosiy va qisqartirilgan usullarda 
qo'llash mumkin. Tezlik tikliklarining stvordagi holati daryo 
kengligi va stvorning jihozlanishiga bog'liq.
Gidrom etrik stvordagi tezlik tikliklarining joylanish o'rni 
doimiy boshlanishga nisbatan masofa bilan aniqlanib, undan boshlab 
ularning tartib raqami beriladi. Bu o'lchash natijalarini taqqoslash 
uchun qilinadi.
Agar daryo keng bo'lm asa va ko'prik bilan jihozlansa, tezlik 
tikliklari o'rni va tartib raqam i ko'prikning o'zida moyli bo'yoq 
bilan belgilanadi.
119

---

Agar daryo keng bo lm asa, vategishli jihoz bilan jihozlangan 
bo isa, tezlik tikliklarining o‘rni va tartib raqam i daryoning 
eni bo'yicha tortilgan p o ia t simda maxsus belgilar yordamida 
belgilanadi.