Tabiatshunoslikni o'qitishda axborot texnologiyalaridan foydalanish reja

TABIATSHUNOSLIKNI O'QITISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
REJA:
1. Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati
2. Tabiatshunoslik o'qitishda mustaqil darslik ilmiy ommabop maqolalar
3. Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlar
Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati va uning ijtimoiy foydali yo’nalishi. Darslardan tashqari maktabda bolalar bilan darsdan tashqari vaqtlarda har xil mashg’ulotlar: ekskursiyalar тугаrak ishlari, ertaliklar, sinfdan tashqari o’qishlar, qiziqishlar bo’yicha klublar va boshqa ishlar o’tkaziladi. Bu ishlar o’quvchilarning o’qituvchi rahbarligida ularning bilishga qiziqishlarini uyg’otish va shuningdek maktab dasturini kengaytirish hamda to’ldirish maqsadida amalga oshiriladigan chetdagi ko’pchilik faoliyat shakli bo’lgan sinfdan tashqari ishlar nomini oladi.
Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlar darslarda olingan bilimlarni kengaytirish, chuqurlashtirish va aniqlashtirish, tabiatni o’rganishga qiziqish uyg’otish, o’quvchilar faolligi va mustaqilligini rivojlantirish, bu vaqtni tashkillashtirish imkoniyatini beradi. Sinfdan tashqari tabiatshunoslik ishlari tarbiyaviy ahamiyatga ham ega, chunki o’quvchilarning xulq-atvoriga ta‘sir ko’rsatadi. Ular moddiy dunyoga qarashni va mehnat madaniyatini shakllantiradi, bilishga qiziqishni va mustaqil kuzatish ko’nikmalarini rivojlantiradi, jamoatchilik hissini va tabiatga muhabbatni tarbiyalaydi.
Tabiatshunoslik bo’yicha yo’lga qo’yilgan sinfdan tashqari ishlar o’quvchi shaxsini har tomonlama rivojlantirish vositalaridan biridir.
Uzoq muddatli tajribalar qo’yish, gerbariy va kollektsiyalar uchun material yig’ish, model, maket va boshqa ko’rgazmali qurollar tayyorlash, jonli tabiat burchagi va o’quv-tajriba uchastkasidagi ishlar kabi sinfdan tashqari, ishlarning shakllari tabiatni o’rganishni hayot bilan bog’lash va o’quvchilarni politexnik tayyorgarlik uchun ahamiyatli bo’lgan amaliy uquv va ko’nikmalar bilan qurollantirish imkoniyatini beradi.
Bolalarning kuzatishlari va o’qituvchining tushuntirishlari bilan olib boriladigan qishloq xo’jaligi bo’yicha amaliy ishlari tabiatni boshqarish, uni inson manfaati uchun o’zgartirish to’g’risidagi ta‘limot asoslarini tushunib olishlariga yordam beradi. Bolalarning ijtimoiy-foydali faoliyatlari ularni mehnatga o’rgatadi va vatanparvarlik tarbiyasiga ko’maklashadi. Sinfdan tashqari mashg’ulotlarning barcha turlari bir-biriga bog’liq bo’lishi, biri ikkinchisini to’ldirishi kerak. Usimlik va hayvonlar bilan ishlashga darslarda vujudga kelgan qiziqish sinfdan tashqari mashg’ulotlarda rivojlanishi mumkin, ayniqsa tabiatshunoslik bilan qiziqqan o’quvchilar esa yosh tabiatshunoslar to’garagiga birlashtirilishi mumkin. O’quvchilarda tabiiy ob‘ektlarni kollektsiyalashtirishga moyillikni, hayvonlarga muhabbatni payqagan o’qituvchi ularning qiziqishlariga qarab mashg’ulotlar topishi, tabiat to’g’risidagi fanni chuqurroq o’rganish istagini rivojlantirish zarur.
Sinfdan tashqari ishlarning mazmuni. Tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlarga tabiatni o’rganish va muhofaza qilish, o’simliklarni o’stirish, hayvonlarni parvarish qilish bilan bog’liq bo’lgan xilma-xil mashg’ulotlar kiradi. Bu mashg’ulotlar darslarni takrorlamasligi va faqat darslarda olingan bilimlarga asoslanishi kerak. Bolalar e‘tiborini tabiat, shuningdek maktab jonli burchagi va o’quv-tajriba uchastkasidagi kuzatishlarga qaratmoq; ko’cha va maktabni ko’kalamzorlashtirish bo’yicha, qushlarni muhofaza qilish va qishloq xo’jaligi zararkunandalariga qarshi kurash bo’yicha ijtimoiy-foydali mehnatni tashkil qilmoq lozim. Tabiatdagi amaliy ishlar kuzatishlar va tegishli kitoblar o’qish bilan birga olib borilishi kerak.
Sinfdan tashqari ishning jadal borishi uchun uni tashkil etish shakllarini puxta o’ylab chiqish zarur. Sinfdan tashqari ishlarni uch guruhga bo’lish mumkin.
Birinchi guruhga ko’plab o’quvchilarni qamrab oluvchi ommaviy ishlar, tadbirlar, ikkinchi guruhga — cheklangan o’quvchilar doirasida olib boriladigan to’garak ishlari va uchinchi guruhga tabiatni o’rganishga qiziqqan ayrim o’quvchilar bilan olib boriladigan ishlar kiradi.
Ommaviy mashg’ulotlar kinofilmlarni namoyish qilishni, tabiatga ekskursiya va poxodlar o’tkazishni, ertaliklar, o’quvchilar ishlarining ko’rgazmasini tashkil qilishni, shuningdek kompaniyalar (hosil kuni, bog’ haftaligini, daraxtlar o’tkazish haftaligi, qushlar kuni va boshqalar) o’tkazishni nazarda tutadi.
Guruh mashg’ulotlarga yosh geografiyachilar, yosh tabiatshunoslar, klub ishlari kiradi. Individual mashg’ulotlar devoriy gazetalar, albomlar chiqarishni; jonli tabiat burchagi va maktab oldi o’quv-tajriba uchastkasidagi, tabiatdagi ishlarni; darsdan tashqari o’qish va axborot burchagi uchun tabiatshunoslik mazmunidagi materiallar tanlashning tabiat to’g’risidagi «Yosh tabiatshunos» jurnallariga, bolalar ilmiy-ommabop kitoblariga obzor berishni o’z ichiga oladi.
Sinfdan tashqari ishlarning barcha turlari bir-birlarini to’ldirishi va takomillashtirishi lozim. Individual topshiriq yoki o’qituvchining tavsiyasini bajarishda muayyan qiziqish uyg’onishi mumkin. Bir necha o’quvchilardagi o’xshash qiziqishlarni aniqlab, o’qituvchi ularni to’garak yoki klubga birlashtiradi. Bunday birlashmalar ommaviy sinfdan tashqari tadbirlarning tashkiliy markazi bo’lib qolishi mumkin, ularni muvaffaqiyatli o’tishi uchun turli tayyorgarlik ishlari va ko’p sonli ishtirokchilar kerak.
Sinfdan tashqari ishlar tashkiliy shakli, mazmuni, o’tkazish metodlari jihatidan xilma-xil bo’lishi kerak. Uning mazmuni qandaydir doimiy bo’lmaydi. U o’quvchilar tarkibi, yoshi, qiziqishi va ehtiyojiga, maktabning tabiiy o’rami, yil fasli, xona va jihozlarga bog’liq. Boshlang’ich sinf o’qituvchilari foydalanishi mumkin bo’lgan ishlarning taxminiy ro’yxati quyidagicha:
- tabiatda kuzatishlar, tabiiy hodisalarning sabablarini aniqlash;
- o’lkashunoslik muzeyiga (tabiat muzeyiga), qazilma boyliklar olinadigan joylarga, dala va fermalarga to’plangan materiallarni rasmiylashtirish bilan ekskursiyalar;
- tabiiy material to’plash va rasmiylashtirish, kollektsiya, gerbariy, maket, model tuzish;
- maktabning atrof tabiat xaritasi va unga yondoshgan joyning planini tuzish;
- ilmiy-ommabop tabiatshunoslik adabiyotni, «G’uncha», «Yosh tabiatshunos» jurnallari hamda «Turkiston» gazetasidagi maqolalarni jamoa bo’lib o’qish;
- jonli tabiat burchagi tashkil qilish, o’simlik va hayvonlarni kuzatish va ular ustida tajribalar o’tkazish, shuningdek maktab oldi uchastkasida tajriba va kuzatishlar olib borish;
- tabiatshunoslik mazmunidagi kinofilm, diafilm, diapozitivlarni ko’rish;
- xalq xo’jaligi yutuqlari ko’rgazmalari bilan tanishish;
- ommaviy tadbirlarda (bayram, ertalik va h. k.) qatnashish;
- zoopark hayvonlari bilan tanishish;
- tabiatni muhofaza qilish, odam hayotida o’simlik va hayvonlarning foydasi va ahamiyati to’g’risida suhbatlar;
- tabiatshunoslik mazmunidagi bolalar ilmiy-ommabop adabiyotiga obzor;
- tabiat muhofazasiga qaratilgan ijtimoiy-foydali ishlar, ko’kalamzorlarni muhofaza qilish, daraxt va butalar o’tkazish hamda ularni parvarish qilish, begona va madaniy o’simliklarning urug’ va mevalarini yig’ish, begona o’tlar, dala, poliz, bog’, o’rmon zararkunandalarga qarshi kurash, foydali hayvonlarni muhofaza qilish;
- tabiatshunoslik kabinetini, o’lkashunoslik burchagini, ko’rgazmalarni, tabiat burchagini jihozlash;
- tabiiy materialdan oddiy ko’rgazmali qurollar tayyorlash, o’quvchilar ishlarining ko’rgazmasini tashkil qilish;
- devoriy gazeta va albomlar uchun material yig’ish;
- devoriy gazeta, «Buni bilish qiziqarli», «Eng, eng...», «Tabiat haqida o’qi», «Tabiatni kuzatishlarimiz» va shu kabi axborot varaqalarini chiqarish;
- yangiliklar burchagi hamda sinfdan tashqari o’qish mavzulari bo’yicha qo’shimcha o’qish uchun adabiyot yig’ish.
Sinfdan tashqari tabiatshunoslik ishlarining metod va uslublarini o’qituvchi oldindan rejalashtiradi, o’quvchilar faoliyatining xilma-xil turlariga jalb qiladi. Sinfdan tashqari ishlarning muvaffaqiyati ko’p jihatdan har bir mashg’ulot uchun materialni to’g’ri tanlanishiga, uni o’tkazishning tuzilish rejasi va metodikasiga, shuningdek mo’ljallangan tadbirlarda o’quvchilarning faol qatnashishlariga bog’liqdir.
Individual ishlar. Tabiatni bilish va moyillik yoki hech bo’lmaganda qiziqishga ega bo’lgan o’quvchilar bilan tabiatshunoslik bo’yicha individual ishlar olib boriladi. Bolalarda tabiatga qiziqish vujudga kelishida o’qituvchining shaxsi, uning tabiatga muhabbati va unga ehtiyotlik munosabati, o’quvchilarni ergashtira va qiziqtira olish uquvi katta rol o’ynaydi. Uning 1-sinfda kuzatishlarni qanday tashkil qilishiga, bu ishning zarurligi va muhimligini qanchalik asoslashiga, tabiatshunoslikni o’qitishni qanday yo’lga qo’yishiga o’quvchilarning bilim sifatigina emas, balki darsdan tashqari vaqtlarda tabiatshunoslik ishlari bilan ishlashga istaklari ham bog’liqdir.
Individual topshiriqlarni bajarish tadqiqiy ish ko’nikmalarini shakllantiradi, bolalarning bo’sh vaqtlarini foydali va qiziqarli ishlar bilan to’ldiradi. Individual topshiriqlarning mazmuni o’quvchilarning qiziqishlari bilan belgilanadi. O’quvchini nimaiki qiziqtirmasin — xona o’simliklarini parvarish qilishmi, hayvon va o’simliklarni tasvirlagan marka yoki otkritkalarni to’plashmi, gerbariy tuzishmi, tabiatda tajribalar qo’yish va kuzatishlar o’tkazishni — u o’qituvchi tomonidan ma‘qullanishi va quvvatlanishi lozim. Individual topshiriqlarning mavzulari o’quvchilarning qiziqishlariga qarab tanlanadi, ammo topshiriqlarning mazmuni ularning bajarilishini tashkil qilishy va metodikasi o’qituvchi tomonidan sinchiklab o’ylangan bo’lishi kerak (o’rganish ob‘ekti, kuzatish yoki ish joyi belgilanadi, plan tuziladi). Ishning oxirga yetkazilishi va unga qiziqishni yo’qolmasligi uchun individual topshiriqlarni bajarilishida o’qituvchi o’quvchilarga muntazam yordam ko’rsatib borishi zarur.
Gerbariy yoki kollektsiyalar tuzish kabi shunday topshiriqlarning bajarilishi faqat o’qituvchi o’quvchilarni oldindan o’simlik, hasharot va boshqa tabiat ob‘ektlarini yig’ish, o’simliklarni kuzatish, to’plangan materiallarni montaj qilish va shu kabilarning qoidalariga o’rgatgandagina muvaffaqiyatli bo’ladi. Shu maqsadda tabiatga o’quv ekskursiyasi va mehnat ta‘limi darslaridan foydalaniladi. Tabiiy material to’plash qoidalari haqida hikoya qila borib, o’quvchilarga tabiatni muhofaza qilish zarurligini eslatish kerak.
Individual topshiriqlarning bajarilishini tekshirib borish kerak, ish oxirida esa uning natijalarini o’quvchilarga bayon qilish zarur. Doim esda tutish kerakki, individual ishlarning amaliy ahamiyati faqat o’quvchilar uni amalga oshirish zarurligini tushunganlaridagina ta‘minlanadi. Shunga ko’ra qilingan ish to’g’risida vaqt-vaqti bilan (tabiatshunoslik darslarida yoki sinfdan tashqari mashg’ulotlarda) hisobot tinglab borish foydalidir. Bunda har bir individual ishning natijalari barcha o’quvchilarning boyligi bo’lib qoladi. Bunday hisobotlar sinfdan tashqari ishlarga qiziqishni rag’batlantiradi, tabiat to’g’risidagi o’quvchilar bilimini to’ldiradi va kengaytiradi, ularni sinfdan tashqari ishlarning barcha shakllarida faol qatnashishlariga olib keladi.
Taqdim etilgan ish “Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” mavzusiga bag‘ishlangan. Ushbu tadqiqot muammosi zamonaviy dunyoda dolzarbdir. Ko‘tarilayotgan masalalarning tez-tez o‘rganilayotgani buning dalilidir. «Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o`qitish metodikasining rivojlanishi» mavzusi bir vaqtning o`zida bir-biri bilan bog`liq bo`lgan bir nechta fanlar tutashgan joyda o`rganiladi. Fanning hozirgi holati «Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish» mavzusi muammolarini global ko`rib chiqishga o`tish bilan tavsiflanadi. Ko'plab ishlar tadqiqot masalalariga bag'ishlangan. Asosan, o‘quv adabiyotlarida keltirilgan material umumiy xarakterga ega bo‘lib, ushbu mavzuga oid ko‘plab monografiyalarda “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” muammosining torroq masalalari ko‘rib chiqiladi. Biroq, belgilangan mavzu muammolarini o'rganishda zamonaviy sharoitlarni hisobga olish talab etiladi. “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish” muammosining yuksak ahamiyati va amaliy jihatdan yetarli darajada ishlab chiqilmagani ushbu tadqiqotning shubhasiz yangiligini belgilaydi. Ushbu tadqiqot predmetining alohida dolzarb muammolarini hal qilishni chuqurroq va asoslash uchun “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish” muammosi masalasiga ko`proq e`tibor berish zarur. Bu ishning dolzarbligi, bir tomondan, zamonaviy fanda “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasining rivojlanishi” mavzusiga katta qiziqish bildirilganligi, ikkinchi tomondan, uning yetarli darajada rivojlanmaganligi bilan bog‘liq. Ushbu mavzuga oid masalalarni ko'rib chiqish ham nazariy, ham amaliy ahamiyatga ega. Natijalardan “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” tahlil metodikasini ishlab chiqishda foydalanish mumkin. «Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish» muammosini o`rganishning nazariy ahamiyati shundan iboratki, ko`rib chiqish uchun tanlangan muammolar bir vaqtning o`zida bir nechta fanlar tutashgan joyda joylashgan. “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o’qitish metodikasini ishlab chiqish” shart-sharoitlarini tahlil qilish ushbu tadqiqotning ob’ekti hisoblanadi. Shu bilan birga, tadqiqot mavzusi ushbu tadqiqotning maqsadlari sifatida shakllantirilgan individual masalalarni ko'rib chiqishdir. Tadqiqot maqsadi “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” mavzusini shu kabi masalalar bo‘yicha so‘nggi mahalliy va xorijiy tadqiqotlar nuqtai nazaridan o‘rganishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish doirasida muallif quyidagi vazifalarni qo‘ydi va hal qildi: 1. “Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o‘qitish metodikasini ishlab chiqish”ning nazariy jihatlarini o‘rganish va mohiyatini aniqlash; 2. “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish” muammosining hozirgi sharoitda dolzarbligi haqida gapirish; 3. «Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o`qitish metodikasini ishlab chiqish» mavzusini yechish imkoniyatlarini belgilang; 4. “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o`qitish metodikasini ishlab chiqish” mavzusini rivojlantirish tendentsiyalarini belgilash; Ish an'anaviy tuzilishga ega bo'lib, kirish, 3 bob, xulosa va bibliografiyadan iborat asosiy qismni o'z ichiga oladi. Kirish mavzuni tanlashning dolzarbligini asoslaydi, tadqiqotning maqsadi va vazifalarini belgilaydi, tadqiqot usullari va ma'lumot manbalarini tavsiflaydi. Birinchi bobda umumiy savollar ochib berilgan, «Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o`qitish metodikasini ishlab chiqish» muammosining tarixiy tomonlari ochib berilgan. Asosiy tushunchalar aniqlandi, “Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o`qitish metodikasini ishlab chiqish” savollarining ovoza qilinishining dolzarbligi aniqlanadi. 2-bobda mazmuni va batafsilroq muhokama qilinadi zamonaviy masalalar“Hozirgi bosqichda tabiatshunoslik o’qitish metodikasini ishlab chiqish”. Uchinchi bob amaliy xarakterga ega bo'lib, alohida ma'lumotlar asosida hozirgi holat tahlili, shuningdek, istiqbollari va rivojlanish tendentsiyalari tahlili "Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o'qitish metodikasini ishlab chiqish". O'rganish natijalariga ko'ra ko'rib chiqilayotgan mavzu bilan bog'liq bir qator muammolar aniqlandi va masalaning holatini yanada o'rganish / takomillashtirish zarurligi to'g'risida xulosalar chiqarildi. Shunday qilib, ushbu muammoning dolzarbligi "Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o'qitish metodikasini ishlab chiqish" ishining mavzusini, savollar doirasini va uni qurishning mantiqiy sxemasini tanlashni belgilab berdi. Tadqiqotning nazariy va uslubiy asosi ish mavzusi bo'yicha qonun hujjatlari, normativ hujjatlar edi. “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” mavzusida ilmiy ish yozish uchun ma’lumot manbalari sifatida asosiy o‘quv adabiyotlari, ko‘rib chiqilayotgan sohaning yirik mutafakkirlarining fundamental nazariy ishlari, taniqli olimlarning amaliy tadqiqotlari natijalari berilgan. mahalliy va xorijiy mualliflar, ixtisoslashtirilgan va davriy nashrlarda “Hozirgi bosqichda tabiiy fanlarni o‘qitish metodikasini ishlab chiqish” faniga bag‘ishlangan maqola va sharhlar, ma’lumotnomalar, boshqa tegishli ma’lumot manbalari.