Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Monokarp o'simliklar. Ular o'z hayot mobaynida faqatgina bir marotaba gullab meva beruvchi o'simliklardir. Bu o'simliklar bir yillik yoki ikki yillik o'simliklar bo'lishi mumkin. Masalan, karam, sabzi, piyoz kabi qishloq xo'jaligi ekinlari shular jumlasidandir. Ko'p yillik monokarplarga bambuk daraxti misol bo'lishi mumkin. Ular. 20-30 yil yashab, bir marta gullab meva beradi va shuning bilan quriydi.
Polikarp o'simliklar. Bular hayotida ko'p marta gullab, meva beruvchi o'simliklardir. Masalan ko'pchilik mevali daraxtlar shular jumlasidandir. Ekologik omillardan harorat-yarovizatsiya, sutkaning yorug'lik va qorong'ulik davrini almashib ta’sir etishi-fotoperiodizm o'simliklarning gullash jarayonida muhim o'rin tutadi.
Yarovizatsiya- bu past harorat ta’sirida o'simlikni gullash fazasiga o'tishidir. Yarovizatsiya kuzgi o'simliklar uchun o'ta zarur bo'lib odatda 1-3 oygacha davom etadi (0-7 °C). Issiqsevar o'simliklar uchun 10-13°C bo'ladi.
Fotoperiodizm-avval aytib utilganidek o'simliklarning gullash jarayonida asosiy o'rinni tutadi va o'simliklar mana shu hoi tufayli uzun kunlik o'simliklarga yani bir kecha kunduz davomida sutkaning yorug'lik qismi qorong'ulik qismidan ancha uzun bo'lganda gullovchi o'simliklar kiradi. Ularga boshoqdoshlar oilasining ko'pchilik vakillari, shuningdek kungaboqar, lavlagi va boshqa ayrim o'simliklar kiradi. Qisqa kunli o'simliklarga-sholi, kanop, g'o'za, makkajo'xori, tamaki va boshqalar kiradi va ular sutka mobaynida kunning quyoshli vaqti 12 soatdan kam bo'lganda tez va yaxshi gullaydi. Ammo ayrim o'simliklar ham borki, ularning rivojlanishi va hosildorligiga sutkaning yorug'lik qismining davomiyligi ta’sir qilmaydi. Masalan, no'xot, grechixa va boshqa o'simliklarga kunning uzunligi ta’sir etmaydi.
Fotoperiodizmning o'simliklar gullashiga asosiy ta’siri bu ularda ana shu sharoitda gullash gormonlarining ko'plab hosil bo'lishidir. Rus olimi M.X. Chaylaxyan (1937) tomonidan birinchi bor o'simliklarning rivojlanishi gormonal nazariyasiga asos solingan. Ushbu nazariyaga ko'ra fotoperiodizm davrida o'simlik barglarida gullash gormonlari-florigen hosil bo'ladi va u o'z navbatida o'simlikning gullashini tezlashtiradi. M.X. Chaylaxyanning ushbu nazariyasi keyinchalik tajribalar orqali isbotlandi. Masalan, agar uzun kunlik o'simliklar gibberelin bilan ishlansa, ularning gullashi anchagina tezlashadi. Hozirgi vaqtda ikki xil gullash gormonlari aniqlangan. Bular gibberellinlar va antezindir. Antezinlarning tabiati hozirgacha aniqlangan emas. Uzun kunlik o'simlikda antezin ko'p, gibberelin oz, ular uzun kunda kuproq gibberellin to'playdi. Qisqa kunli o'simlikda gibberellin ko'p, u bu vaqt ichida ko'proq antezinni to'playdi va gullashni tezlashtiradi. Neytral yani gullashning kunning quyoshli davriga bog'liq bo'lmagan o'simliklarda esa gibberellinlar va antezin gormonlarining to'planish darajasi bir meyordadir.