Tabiiy fanlar fakulteti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari kafedrasi tuproqlar geografiyasi

Nazorat uchun savollar:

1. Tuproq qomlamining geografik joylashuvining asosiy qonuniyatlari mohiyatini ochib bering.

   
   

2. Gorizontallik qonuniyatining mazmuni nimada?

   
   

3. Gorizontallik qonuniyatining yana boshqa qanday jihatlari mavjud?

   
   

4. Gorizontallik qonuniyatidan chetga chiquvchi yana qanday qonuniyatlar bor?

   
   

5. Tuproqlar tarqalishining balandlik qonuniyatlarini izohlang.

   
   

6. Tuproqlar geografiyasining litologik – geomorfologik qonuniyatini tushuntirib bering.

   
   

7. Tuproqlar geografiyasida tarixiy – geologik qonuniyatning ahamiyati nimada?

   
   

8. Tuproq qatorlarining topografik analoglarini qanday tushunasiz?

   
   

9. Tuproq – geografik rayonlashtirishdagi taksonomik birliklarga tavsif bering.

   
   

10. Rayonlashtirishdagi taksonomik birliklar bilan tuproqlar geografiyasi qonunlari orasida qanday bog‘liqlik mavjud?

    
    

Ma’ruza-9
9–Mavzu: Boreal mintaqa tuproqlari geografiyasi.
Reja:
1. Boreal mintaqaning tabiiy – iqlimiy sharoiti va tuproq oblastlari.
2. Tayga – o‘rmon oblasti.
3. O‘tloq – o‘rmon va muzloq – tayga oblastlari.
Tayanch iboralar: Boreal mintaqa, tayga, podzol tuproqlar, alfagumusli podzol, qо‘ng‘ir tuproqlar, alfagumusli podzollar, agrotexnik – meliorativ tadbirlar.
Ma’ruza mashg’ulotining ta’limiy maqsadi:. Boreal mintaqaning tabiiy sharoitiga ta’rifi. Boreal mintaqa bilan qutbiy mintaqa tabiiy sharoitidagi о‘xshashlik va tafovutlarni tavsifldsh.
Ma’ruza mashg’ulotining jihozlash: Dunyoni va O’zbekistonning tuproqlar geografiyasi kartasi, o’quv metodik majmua, kampyuter texnologiyasi, fanga oid darslik, uslubiy qo‘llanmalar, ishchi dastur, slaydlar, qog‘oz va markerlarda foydalanish
Ma’ruza mashg’ulotida qo’llaniladigan texnologiya: Jamoaviy, kichik guruhlarda ishlash, slayd-shou va «Aqliy hujum» va boshqa metodlaridan foydalanish.
Boreal mintaqa Yer shari tuproq qoplami maydonining 18 % ini ishg‘ol etgan bо‘lib, Shimoliy yarim sharda – Shimoliy Amerika va Yevropada yaxshi rivojlangan. Mintaqa asosan 10⁰ dan ortiq jami harorat yig‘indisi shimolda 400-600⁰ va janubda 2400-1800⁰ bо‘lgan hududlar о‘rtasida joylashgan. Asosan mо‘tadil – sovuq iqlimli bо‘lib, kо‘proq tayga о‘rmonlari bilan qoplangan. Vegetatsiya davri 40 kundan 150 kungacha davom etadi., qishda tuproqlar 5-8 oy va undan ham ortiqroq muddat muzlashi mumkin. Mintaqa umumiy maydonining qariyb 35 % i tog‘li hududlarga tо‘g‘ri keladi.
Tuproq qoplami asosan tо‘rtlamchi davrga xos g‘ovaksimon yotqiziqlarda shakllangan. Boreal mintaqaning turli qismlari issiqlik va namlikdagi keskin farqlar tufayli о‘ziga xos turli landshaftlarning rivojlanishiga sharoit yaratgan. Shu bois mintaqada bir qancha tuproq oblastlari ajratiladi: 1) podzol va botqoq – podzol tuproqli tayga о‘rmoni; 2) chimli – torfli, tuproqli okean bо‘yi о‘tloq – о‘rmon; 3) muzloq – tayga. Bular о‘z о‘rnida shimoliy, о‘rta va janubiy tayga zonachalariga ajratiladi.