Tafakkur to’g’risida umumiy tasavvurlar
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tafakkur psixologiyasining predmeti
|
Tafakkur to’g’risida umumiy tasavvurlar Reja: 1 TAFAKUR TO'G'RISIDA UMUMIY TASAVURLAR 2 Tafakkur va uning xususiyatlari. 3 Tafakkur turlari va shakllari Tafakkur psixologiyasining predmeti Hozirgi davrda, tafakkur psixologiyasi predmeti nima va u nimadan balls etadi, degan savol ko'pchilikni qiziq- tirmoqda. M a’lumki, psixologiya fani tafakkurni o‘rganadi- gan yagona fan emas, chunki uning ayrim jihatlarini logika, filosofiya, hatto kibernetika tadqiq qilmoqda. Shu bois tafakkur psixologiyasi predmetini aniqlash juda muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Umumiy psixologiya darsliklarida tafakkurga berilgan ta’rif turlicha bolib, bunda uning ikkita yoki uchta muhim xususiyati ta’kidlab o ‘tiladi. Jum ladan, P.I.Ivanovning dars!igida „tafakkur insonning shunday aqliy faoliyatidirki, bu faoliyat voqelikni eng aniq, to ‘g‘ri, to ‘liq, chuqur va umumiylashtirib aks ettirishga (bilishga), insonning tag‘in ham oqilona amaliy faoliyat bilan shug‘ullanishiga imkon beradi deb ta'riflanadi. Ushbu ta'rifda tafakkurning to'la, aniq va umumlashtirilgan holda aks ettirishi ta’kidlanadi, am m o uning xarakterli xususiyatlaridan bavosita, so‘z yordami bilan ifodalanishi muallifning diqqat markazidan chetda qolgan. M .V.Gamezo o kz fikrini „tafakkur voqelikning um um - lashgan holda va so‘z hamda o‘tmish tajriba vositalarida aks ettiri!ishi"dir deya bayon qiladi. Bizningcha, tafakkurga berilgan ushbu ta’rif uning predmetini to kla ochib berish uchun yetarli emas. Shu bois boshqa manbalarga murojaat qilishga tokg kri keladi. A.V.Petrovskiy tahriri ostida chop etilgan darslikda tafakkurga ushbu shaklda ta ’rif beriladi: „Tafakkur — ijtimoiy-sababiy, nutq bilan cham barchas bogkliq muhim bir yangilik qidirish va ochishdan iborat psixik jarayondir, boshqacha qiiib aytganda, tafakkur voqelikni analiz va sintez qilishda uni bevosita va u m u m lash tirib aks ettirish jarayonidir“ . Bu ta ’rif tafakkur xususiyatlarini yuqorida- gilardan ko‘ra birm uncha kengroq ochib berish uchun xizmat qila oladi, biroq bu ta’rifni ham unchalik mukammal, deb bo’lmaydi. V.V.Bogoslovskiy tahriri ostida chiqqan darslikda ham tafakkurga berilgan ta’rifda uning umumlashgan va bilvosita aks ettirish xususiyatlari yoritilgan, xolos. Xuddi shunga o ‘xshash ta’riflar F.N.Gonobolin, K .K .Platonov darslik- larida ham uchraydi. Bizningcha, O.K.Tixomirovning darsligida tafakkurning predmeti haqida to laro q ta’rif berilgan. Darslikda tafakkur predmetiga kiruvchi tarkibiy qismlar quyidagicha ifodalanadi: „Tafakkur — bu o ‘z mahsuloti bilan voqelikni um um - lashtirib, bavosita aks ettirishni xarakterlaydigan, umum- lashtirish darajasi va foydalanadigan vositalariga hamda o‘sha um u m lash m alar yangiligiga bogMiq ravishda turlarga ajratishdan iborat jarayon, bilish faoliyatidir“. O.K.Ti- xomirov m azkur ta ’rifda tafakkurning aksariyat jihatlari va xususiyatlarini yaxshi ochib bergan, am m o tafakkur muammosiga yangicha yondashishlaming paydo bolishi ta'rifni yanada mukammallashtirishni taqozo qilmoqda. Psixologiyada hozirgi davrda tafakkurning predmeti to‘g‘risida yana yangi qarash va ta’riflar yuzaga kelmoqda. Ularning ayrimlari haqida gapirib o ‘tamiz. S.L.Rubin- shteynning nazariyasiga ko‘ra, tafakkurni psixologik jihatdan o ‘rganishning asosiy predm eti—jarayon faoliyat sifatida nam oyon b o ‘lishdir. M uallif tafakkur operatsiyalari, shakllarini tarkib toptirishda — jarayon muammoli vaziyatni, faoliyat fikr yuritishni hal qilish sifatida vujudga kelishini chuqur tahlil qilib bergan. S.L.Rubinshteyn tafakkur to‘g‘risidagi g ‘oyani rivojlantirib, uni subyekt faolligining paydo bolishidir, deb aytadi. A .N .Leontyev tafakkur psixologiyasi predmeti haqida mulohaza yuritib, tafakkurni turli ko‘rinishlarga ajratadi va fikr yuritish faoliyati ekanligini tan oladi, lekin uni predmetli-amaliy faoliyat ham deb nomlaydi. Shuningdek,tafakkur strukturasi h am d a fikr y u ritish m otivatsiyasi to 'g ‘- risida nazariy-m etodologik m u a m m o la rn i o ‘rtaga tashlaydi. „T a fa k k u r psixologiyasi“ n in g p re d m e ti haqida sobiq Ittifoq psixologlari bildirilgan fikrlarga y a k u n yasab, u m u m iy ta 'rif b erish n in g mavridi keldi. P sixologiyada tafakkurga berilgan q a to r tu sh u n ch alar m avjud. Ju m la d a n , jara y o n , fikr yuritish faoliyati, bashorat qilish, anglashilgan b ilim - lar, aql m e z o n i, fahm lilik va b o sh q alar. S hularga suyangan hoida, tafakkurga quyidagi shartli ta ’rifni berish m u m k in : tafakkur bu atrof-m uhitdagi v o q elik n i n u tq yordam i bilan bavosita, u m u m lash g a n h o ld a aks ettiru v ch i psixik ja ra y o n h am d a ijtim oiy sab ab iy bog‘lanishlarni anglangan, yangilik ochishga va bashorat qilishga yo‘naltirilgan aqliy faoliyatdir. D em ak , tafakkur predm etini belgilash /nashaqqati u n in g murakkab bilish jarayoni ekanligini yana bir karra tasdiqlab turibdi. Q u y id a tafakkur strukturasini ilova qilamiz. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|