Tafakkur ziyosi

TABIIY VA ANIQ FANLAR

---

171 
“TAFAKKUR ZIYOSI”
 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
topishga motivatsiyaning paydo bo‘lishiga, 
axborot texnologiyalaridan foydalanishning 
muhimligini tushunishga, mustaqil ta’lim 
olishga intilishga, axborot bilan ishlashga 
ehtiyojni paydo bo‘lishiga, ta’lim oluvchida 
subektiv pozitsiya paydo bo‘lishiga, axborot 
muhitga mo‘ljal ola bilishga va bilimlar 
manbasi sifatida axborot ta’lim resurslaridan 
foydalanishga tayyorligini anglashga imkon 
beradi. Shuningdek, V.V.Brejnev taklif etgan 
tuzilmada qadriyatli motivatsion komponent 
bilan birga, tabiat va jamiyatdagi axborotli 
jarayonlar haqidagi bilimlar majmuasini 
egallashga imkon beradigan, turli xil 
axborotlarni izlab topish, olish, almashtirish va 
foydalanishni ko‘zda tutuvchi ta’limiy faoliyatni 
boshqarishga qobiliyatni shakllantirishni 
ta’minlovchi, olamning ichki axborotli 
manzarasini yaratishga va ushbu olamda 
shaxsning o‘zini aniqlashiga ma’sul bo‘lgan 
kognitiv va operatsion faoliyatli komponentlar 
ham ishtirok etadi.
V.V.Brejnevning tasnifi bo‘yicha axborot 
kompetentli tuzilmasidagi oxirgi element bu 
o‘zini o‘zi nazorat qilishga, axborotli faoliyati 
jarayonida axborot va kommunikatsiya bilan 
ishlash natijalariga tanqidiy baho bera oladigan 
refleksiv-kommunikativ komponentdir. 
N.H.Nasirovaning fikriga ko‘ra, axborot 
kompetentligi quyidagi elementlarga ega: 
texnik, dasturiy vositalar va axborot sohasidagi 
bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashga 
motivatsiya, ehtiyoj va qiziqish; zamonaviy 
axborot jamiyatining tizimini ifodalovchi 
ijtimoiy, tabiiy va texnik bilimlarning majmuayi; 
izlanishli bilishga oid faoliyatning axborot 
asosini belgilovchi usullar va amallar; 
dasturiy ta’minot va texnik resurslar sohasida 
izlanish faoliyati tajribasi; “inson-kompyuter” 
munosabatlari tajribasi
14
.
Axborot kompetentligi tuzilmasi haqidagi 
mavjud yoshdashuvlar tahlili bizga quyidagi 
xulosalarni chiqarishga imkon berdi: axborot 
kompetentligini shakllantirish va rivojlantirish 
muammosi bilan bir qator vatanimiz va 
xorijiy tadqiqotchilar shug‘ullanganligiga 
qaramasdan, hozirga qadar uning yagona 
tuzilmasi mavjud emas: Mavjud yondashuvlar 
esa turli xil asoslarga tayanadi va shuning 
uchun ham urg‘u axborot kompetentligining 
tuzilmasidagi turli tashkil etuvchilarga 
qaratilgan.
Bizning fikrimizcha, maktab yuqori sinf 
o‘quvchisining axborot kompetentligi quyidagi 
o‘zaro bog‘langan va o‘zaro shartlashilgan 
14 Насырова Н.Х. Проектирование подготовки студентов гуманитарных факультетов классического университета по информатике: Автореф. дис. … канд. пед. Наук- Казань, 
2000.- 17 с
tashkil etuvchilarning murakkab tizimini o‘z 
ichiga oladi: 
- ichki to‘siqlarni bartaraf etish, ta’lim 
oluvchining ongini va uning axborotli 
muhitda ishlashga psixologik tayyorgarligi 
uchun zarur bo‘lgan sharoit yaratishni ko‘zda 
tutuvchi qadriyatli-motivatsion komponent. 
Ta’lim oluvchilarda axbrot-kommunikatsiya 
texnologiyalariga nisbatan qiziqish va mustaqil 
ta’lim olishga ehtiyoj paydo qilish uchun ular 
axborotning ahamiyatini to‘laligicha anglashi 
zarur. Ana shundan so‘nggina ta’lim oluvchida 
kundalik hayotda, o‘quv va kasbiy faoliyatda 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 
imkoniyatlaridan faol foydalanishga ehtiyojni 
shakllantirish mumkin bo‘ladi;
- kognitiv komponent – axborot bilan 
ishlash tamoyillari haqidagi nazariy bilimlar, 
axborotni izlab topish, o‘zlashtirish, tahlil qilish, 
filtrlash, himoyalash, uzatish ko‘nikmalari 
majmuasi;
- amaliy–faoliyatli komponent – bu qayd 
etilgan barcha nazariy bilimlar majmuasini 
kundalik hayotga, o‘quv va kasbiy faoliyatga 
qo‘llash ko‘nikmasi;
- etik-huquqiy komponent – 
axborotlashgan muhitda individ xulqini 
reglamentlovchi me’yorlar, qoidalar va 
qonunlarni bilish va rioya qilish;
- refleksiv – o‘zining xatti-harakatlari va 
postupkalarini o‘zi baholash va o‘zi tahlil qilish. 
Ta’lim oluvchining o‘zini o‘zi rivojlantirish va 
o‘zini o‘zi amalga oshirishi uchun zaruriy shart 
bo‘lib hisoblanadi.
Ta’limga axborot kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish nafaqat 
o‘quv materiali mazmuniga, balki o‘quv 
jarayonini tashkil etish shakliga ham ta’sir 
ko‘rsatadi. Maktab yuqori sinf o‘quvchilarida 
informatika darslarida o‘quvchilarda axborot 
kompetentlikni shakllantirish uchun axborot 
texnologiyalaridan foydalanishning istiqbolli 
yo‘nalishlaridan biri loyiha metodi hisoblanadi. 
Loyiha metodining asosiy maqsadi 
turli xil predmetli sohalardagi bilimlarni 
integratsiyalashni talab etuvchi amaliy masala 
yoki muammoni yechish jarayonida bilimlarni 
mustaqil o‘zlashtirish imkoniyatini taqdim 
etishdan iborat. 
Maktab informatika darslarida loyiha 
metodining asosiy vazifasi quyidagilardan 
iborat: o‘quvchilarda bilish malakalarini, o‘z 
bilimlarini mustaqil qurish ko‘nikmalarini 
rivojlantirish; tanqidiy va ijodiy fikrlashni, 
masalalarni shakllantirish va yechish,