Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3 Azimov.K. O‘zbekiston dirijorlari. T.2001y. 67-b
janrining eng qiyin va murakkab shakli hisoblangan simfoniya sohasida ham katta yutuqlarga erishdi. Uning birinchi simfoniyasi «Qaxramonlik simfoniyasi» (1942 y), o‘zbek kompozitorlaridan birinchi bor murojaat etilishi, muallif rahbarligida shu yil 4 noyabrda sobiq Sverdlov nomidagi konsert zalida tinglovchilarga havola etilib, katta muvaffaqiyat qozondi. Ushbu simfoniya 1943–1944 yillarda muallif rahbarligida Moskvada ham ijro etilib shuhrat qozondi. 1945-yilda esa o‘zbek kompozitorining simfoniyasi amerikalik dirijor Maks Gobyerman boshchiligda AQSHda ham ijro etildi. Natijada M.Ashrafiy Ittifoq davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi. «Qahramonlik simfoniyasi»ning ulkan muvaffaqiyatlaridan ruhlangan kompozitor 1944-yili o‘zining «G‘oliblarga shon- sharaflar» nomli ikkinchi simfoniyasini yaratdi. Bu asar ham muallif rahbarligida katta tantana bilan ijro etildi. Shunisi qiziqarliki, M.Ashrafiy yuqorida qayd qilingan o‘nlab yirik musiqa asarlari muallifi bo‘laturib, opera va balet teatrining bosh dirijori sifatida qanchadan-qancha opera va baletlarga dirijyorlik qilgan ulkan san'atkor, o‘zining dirijyorlik mahoratini yanada mukammallashtirish va o‘stirish niyatida u Leningrad konservatoriyasining dirijyorlik fakultetining sirtqi bo‘limiga o‘qishga kiradi. Bu yerda u taniqli dirijor Boris Xaykin rahbarligida dirijyorlik mahoratini oshirib, konservatoriya qoshidagi opera studiyasida J.Bizyening “Karmen” operasini sahnalashtiradi. M.Ashrafiyning so‘ngi operasi “Shoir qalbi” (1962 y) bo‘lib, u o‘zbek xalqining sevimli va ajoyib demokrat shoiri Furqatning hayoti va u yashagan davrni aks ettiruvchi asardir. “Shoir qalbi” operasining premyerasi birinchi marta Samarqand shahrida 1964- yili shu munosabat bilan ochilgan opera va balet teatri sahnasida muallif rahbarligida muvaffaqiyat bilan ijro etildi. 1970-yil dekabrida M.Ashrafiyni Birlashgan Arab respublikasi madaniyat vazirligi taklif etib, undan dirijyor va kompozitor sifatida teatrning balet truppasi (jamoasi) uchun yangi balet spektakli yaratishni iltimos qiladi. Bu iltimosni mamnuniyat bilan qabul qilgan AMALIY FANLAR “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son 74 M. Ashrafiy asar ustida ishlab, baletning musiqasiga asos qilib o‘zining urush yillarida yaratgan «Daxshatli yillar» vokal simfonik poemasini oladi. Uni arab kuy va qo‘shiqlari, usullari bilan boyitib, o‘sha vaqtda Misrda bo‘layotgan voqealarni aks ettiruvchi bir pardali «Matonat» baletini yaratadi. Bu balet professional raqs san'ati ichida birinchi arab milliy baleti nomiga sazovor bo‘lib, 1971-yilda Jamol Abdul Nosir nomidagi hashamatli Qohira konsert zalida birinchi marta ulkan muvaffaqiyat va ko‘tarinki ruh bilan namoyish qilinadi. M.Ashrafiy birinchi arab milliy baleti “Matonat” asari uchun 1972-yili Jamol Abdul Nosirq xalqaro mukofotiga sazovor bo‘ladi. M. Ashrafiy Firdavsiyning “Shohnoma” dostonini o‘qib undan olgan taa’surotlarini o‘zining so‘nggi yirik asari “Rustam haqida doston” oratoriyasini yaratdi. Shunday sermahsul ijod bilan bir qatorda jamoat ishlarida ham katta vazifalarni bajarib keldi. 1947-1962 yillar Toshkent Davlat konservatoriyasi rektori, opera kadrlarini tayyorlash kafedrasining mudiri va o‘qituvchi, 1964–1966 yillar Samarqand opera va balet teatrining badiiy rahbari, bosh dirijyori va teatr direktori, 1966–1975 yillar A. Navoiy nomidagi Akademik opera va balet teatrining badiiy rahbari va bosh dirijyori, shu bilan bir qatorda 1970–1975 yillar yana Toshkent Davlat konservatoriyasi rektori va o‘qituvchisi bo‘lib ishlab keldi. Shunday qilib Muxtor Ashrafiyning kompozitorlik ijodi dirijorlik mahorati hamisha o‘zbek musiqa san'atida oydin sahifalardan biri bo‘lib qoladi. U 1975-yilda Toshkentda vafot etdi. Dilbar Abdurahmonova. Xalq artisti Dilbar Abdurahmonova 1936-yil 1-mayda Moskvada tavallud topdi. “Dilbar tug‘ilganda otasi G‘ulom Abdurahmonov va onasi Zuhra Abdurahmonovalar Moskva konservatoriyasi qoshida ochilgan o‘zbek opera studiyasida o‘qishar edi...” 4 Ota-onasi o‘qishni tugatib, Toshkentga kelgandan so‘ng, yosh Dilbarning hayoti opera teatrida o‘tdi, desak mubolag‘a bo‘lmas. Yoshligidan san’at ichida o‘sgan Dilbarni R.Gliyer nomidagi musiqa maktabining skripka sinfiga o‘qishga beradilar. Maktabni 1954-yili tugatib, bir 4 Azimov.K. O‘zbekiston dirijorlari. T.2001y. 102-b yildan so‘ng, ya’ni 1955-yili Toshkent Davlat konservatoriyasiga o‘qishga kirib, skripka mutaxassisligi bo‘yicha tahsil oladi. Konservatoriyada o‘qir ekan, u musiqa san’atining eng qiyin va murakkab sohasi bo‘lmish dirijyorlik kasbiga mehr qo‘yib, M. Ashrafiy rahbarligida 1960-yili dirijor sifatida o‘qishni tugatib, shu yili A. Navoiy nomidagi opera va balet teatriga yo‘llanma oladi. Teatrda asosan u balet asarlarini sahnalashtirdi. Bular ichida: L.Delibning “Koppeliya”, P.Chaykovskiyning “Oqqush ko‘li”, A.Kozlovskiyning “Tanovar”, L.Feyginning “Qirq qiz”. L.Minkusning “Don Kixot”, S.Prokofevning “Zolushka”, A.Xachaturyanning “Spartak”, R.Shedrinning “Karmen-syuita” va “Anna Karenina”, D.Shostakovichning “Oyimqiz va bezori”, A.Petrovning “Dunyoning yaratilishi”, O.Melikovning “Ispan miniatyuralari” va “Ikki dil dostoni”, M.Ashrafiyning “Sevgi tumori” va “Sevgi va qilich”, F.Shopenning “Shopeniana”, В.Brovsinning “Semurg‘”, U.Musayevning “Afsonalar vodiysi” bor edi. A.Kozlovskiyning “Tanovar” baletini sahnalashtirishda qatnashib, dirijorlik qilgani uchun u 1973- yili Davlat mukofotiga sazovor bo‘ladi. D. Abdurahmonova faqat balet spektakllari bilan chegaralanib qolmasdan opera asarlarini ham sahnalashtirdi. Ayniqsa, 1975-yildan boshlab bu sohaga qattiq kirishdi, chunki shu yili uni teatrning bosh dirijyori va badiiy rahbari etib tayinlashgan edi. Sahnalashtirgan operalari ichida M.Ashrafiyning “Bo‘ron”, Sh.Gunoning “Faust”, P.Chaykovskiyning “Pikovaya dama” va “Iolanta”, J.Verdining “Traviata”, “Otello”, “Trubadur”, К. Sen-Sansning “Samson va Dalila”, M. Musorgskiyning “Xovanshina”, R. Pulenkning “Insoniy ovoz”, S. Prokofevning “Olovli farishta”, A. Xolminovning “Optimistik fojia”, T. Xrennikovning “Sevgidan keyingi sevgi”, S. Yudakovning “Maysaraning ishi”, I. Akbarovning “So‘g‘d elining qoploni” kabi asarlari bor. Dilbar Abdurahmonova ko‘p yillik samarali ijrochilik faoliyati uchun 1969-yilda “O‘zbekiston xalq artisti” unvoniga muyassar bo‘ldi. AMALIY FANLAR 75 “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son IJTIMOIY FANLAR Yüklə 4,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|