Tafakkur ziyosi
Yüklə 4,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6 Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Знание, 1996. 26-bet
7 Xoliqov A “Pedagogik mahorat”. Iqtisod-moliya nashriyoti, Toshkent., 2011-yil, 11-bet. 8 Asqarova M., Xayitboyeva M., Nishonov M. Pedagogika. “Talqin” nashriyoti. Toshkent., 2008-yil. 37-bet. Ikkinchidan, tahliliy qobiliyatlar: olingan natijalarni dastlabki ma’lumotlar va qo‘yilgan pedagogik vazifalar bilan solishtirganda tahlil qilish, musiqiy faoliyatdagi yutuq va kamchiliklarning mohiyatini tahlil qilish, erishilgan natijalarni tahlil qilish asosida o‘z tajribasini pedagogik nazariya bilan bog‘lash, pedagogik vazifalarni ilgari surish va asoslash. Pedagog “…o‘z faoliyatini doimo tahlil qilib, unga nisbatan tanqidiy munosabatda bo‘lish” 8 i zarur. Uchinchidan, muloqot qobiliyatlari: musiqa o‘qituvchisi bolalar va ularning ota- onalari bilan munosabatlar o‘rnatadi, bolalarni axloqiy, estetik jihatdan tarbiyalaydi, har bir bolaga individual yondashishni ta’minlaydi. Zero, musiqiy va tarbiyaviy faoliyatning asosi muloqotdir. Bolalar bilan muloqot qilish qobiliyati ularga muhabbatsiz rivojlanmaydi. Jamoadagi munosabatlar ko‘p jihatdan tarbiya, ta’lim va o‘qitishdagi muvaffaqiyatni belgilaydi. Bu o‘qituvchining muloqot qobiliyatining mazmuni va ahamiyatini belgilaydi. To‘rtinchidan, loyihalash qobiliyatlari: pedagogik faoliyat natijalarini loyihalash qobiliyati, ularni amalga oshirish yo‘llarini rejalashtirish, har bir bolaning va guruhning musiqa fanini o‘zlashtirishini loyihalash, tarbiya va ta’lim natijalarini, bolalarni musiqiy tarbiyalash va o‘qitishda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklarni oldindan ko‘ra bilish, aniq vazifalarni ajratib ko‘rsatish va shakllantirish. Yuqoridagilarni umumlashtirgan holda shuni ta’kidlaymizki, bo‘lajak musiqa o‘qituvchisining pedagogik faoliyati – bu maxsus bilim, ko‘nikma va malakalar, tashkilotchilik qobiliyatiga egalik, kasbiy tayyorgarlikning yuqori darajasi, kasbda o‘z-o‘zini anglash, doimiy o‘z-o‘zini takomillashtirish, muloqot qilish va har bir bolaga to‘g‘ri yondashuvni topish qobiliyatlarini namoyon qilishdir. Bu uning ijodiga bo‘lgan ulkan qiziqish, o‘z oldida turgan vazifasini tushunish, san’atdagi o‘rni, yuksak shaxsiy madaniyati va kasbiy ishtiyoqi orqali yo‘lga qo‘yiladigan pedagog sifatidagi kelajagi hisoblanadi. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchisining pedagogik mahorati bir-biri bilan bog‘liqlikda AMALIY FANLAR “TAFAKKUR ZIYOSI” ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son 70 bo‘lgan bir nechta tarkibiy qismlardan iborat: a) Pedagogik faoliyatning eng muhim tarkibiy qismi – o‘qituvchining ijtimoiy rivojlanishning ehtiyojlari, jamiyat tomonidan shaxsga qo‘yiladigan asosiy talablarni bilishidir. Bu komponent pedagogik faoliyatning mazmunini, xarakterini, uning maqsad va vazifalarini belgilaydi. O‘qituvchi ma’lum tashkiliy shakllar, usullar, vositalar yordamida maqsad sari boradi, murakkab va mas’uliyatli vazifani – insonda shaxsni shakllantirish jarayonining bir bo‘lagi, ya’ni musiqa orqali insonning o‘ziga xos dunyosini ochishda yetakchilik qiladi. O‘qituvchi ishining samaradorligi va sifati pedagogik maqsadlarni o‘zlashtirib olish, ularning mazmuniga chuqur kirib borish va amaliyotda malakali foydalanish qobiliyatiga bog‘liq; b) Bu komponent - xilma-xil ilmiy bilimlar, qobiliyat, malakalar, san’at, madaniyat, musiqashunoslik, ijtimoiy munosabatlar sohasida to‘plangan tajriba bo‘lib, bu asoslarni o‘zlashtirish natijasida o‘qituvchida hayotga ongli munosabat – dunyoqarash shakllanadi. Dunyoqarash jihati bo‘lajak musiqa o‘qituvchisi faoliyatida, ijodiy izlanishlarida ijtimoiy yo‘nalishlarni belgilaydi. Bolalar musiqa o‘qituvchisining haqiqiy dunyoqarashi, uning u yoki bu voqelik hodisasiga shaxsiy munosabatini yaxshi his qilishadi va qaysidir tomondan o‘zlariga singdirishga harakat qilishadi; c) Pedagogika, psixologiya va fiziologiyada to‘plangan kasbiy pedagogik bilimlar. O‘qituvchi doimo o‘zgarib turadigan pedagogik vaziyat bilan shug‘ullanadi. O‘quvchilarning darsdan-darsga musiqadagi bilimi, tajribasi boyitiladi, shu bilan birga ularning aqliy, axloqiy rivojlanishi bir-biridan farqlanadi. Bularning pedagogik usullarning o‘zgarishini, muayyan vaziyatda eng samarali bo‘ladiganlarini izlash va qo‘llashni talab qiladi; d) Pedagogik faoliyatning keyingi tarkibiy qismi – bu yuksak axloq, uning yetkazib beruvchisining estetik madaniyati. Sababi musiqa “insonni estetik tarbiyalashda, uning estetik didini o‘stirishda tengsiz ahamiyat kasb etadi” 9 . Ushbu komponent 9 Umarov E., Karimov M., Mirsaidova M., Oyxo’jayeva G. Estetika asoslari. Cho’lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 2009-yil. 123-bet. bolalar bilan munosabatlarni tashkil etishning axloqiy va estetik tamoyillaridan iborat: adolat, talabchanlik, hurmat, xayrixohlik; samaradorlik, tashkilotchilik, intizom, tashabbuskorlik, yuqori axloq, estetik uslub va munosabatlarning hamohangligi. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchilari qachonki o‘zlarida ushbu sifatlarni shakllantira olar ekanlar, ular o‘shandagina kelgusi pedagogik faoliyatida yuqorida ta’kidlab o‘tganimiz pedagogik mahoratga erishishning yo‘llaridan biri bo‘lmish – muloqot qobiliyatini ham to‘g‘ri yo‘lga qo‘ya oladilar; e) Bu tarkibiy qismdagi asos – teatrshunoslik, sahna madaniyati, ijrochilik sohasidagi bilimlar. Bolalarga eng samarali ta’sir ko‘rsatish sahna madaniyati-yu, imo- ishoralar, mimikalar orqali amalga oshadi. A.S.Makarenkoning fikricha, “...mimikaga ega bo‘lmagan, yuziga kerakli ifodani bera olmaydigan yoki kayfiyatini ushlab turolmaydigan yaxshi o‘qituvchi bo‘lishi mumkin emas. Ishonchim komilki, kelajakda pedagogika oliy dargohlari ovozni, turishni, tanangizni va yuzingizni boshqarishni o‘rgatadi, shakllantiradi va bunday qobiliyatlarsiz men o‘qituvchini tasavvur qila olmayman"10; f) Keyingi komponent tadqiqotdir. Zamonaviy maktabda global o‘zgarishlar jarayonlari sodir bo‘lib, bo‘lajak o‘qituvchidan o‘z faoliyatini yangi pedagogik bosqichga yo‘naltirishni talab qiladi. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchisining tadqiqot komponentini o‘zlashtirishi pedagogik hodisalarga ijodiy yondashish, ilmiy-pedagogik tadqiqot usullarini o‘zlashtirish, boshqa o‘qituvchilar tajribasi va o‘z tajribasini tahlil qilish asosidagi o‘zaro bog‘liq harakatlarning izchil tizimidir. Biz pedagogik mahoratning asosiy tarkibiy qismlarini o‘rganar ekanmiz, yuqoridagi barcha komponentlar musiqa o‘qituvchisining kasbiy faoliyatiga to‘liq taalluqli ekanligiga amin bo‘lamiz. Bo‘lajak musiqa o‘qituvchisida pedagogik mahoratni shakllantirish shaxs madaniyatiga, o‘sib borayotgan shaxsning o‘z vaqtida va to‘liq ijtimoiylashuviga hissa qo‘shishga, bolani ma’naviy, axloqiy va estetik jihatdan tarbiyalashga qaratilgandir. AMALIY FANLAR |