Tajriba mashg`ulot №6 Kontaktor va puskatellarni konstruksiyalari va ishlash printsipini o`rganish Ishdan maqsad

Tajriba mashg`ulot №6
Kontaktor va puskatellarni konstruksiyalari va ishlash printsipini o`rganish
Ishdan maqsad: Rele qurilmasining ishlash printsipi bilan tanishib chiqish. Eksperiment o`tkazish yo`li bilan relening ishlashini tadqiq qilish.
Kerakli asbob va uskunalar: doimiy kuchlanish manbai, elektromagnit rele, MOSFET tranzistori, raqamli multimetr, motor, rezistor, o`tkazgichlar, tugma (knopka).


Qisqacha nazariy ma`lumotlar
Avtomatlashtirish tizimida dastavval himoya qurilmasi qilib, eruvchan saqlagichlar qo‘llanilgan. Quvvat va kuchlanishni oshishi, avtomatlashtirishning elektr tizimlari ulanish sxemalarining murakkablashishi eruvchi saqlagichlarni ko‘p kamchiliklarini namoyon qildi va buning oqibatida yangi himoyalovchi qurilma yaratildi. Bu himoyalovchi qurilma maxsus avtomat-rele bo‘lib, uni yordamida amalga oshiriladigan himoya releli himoya deb nomlanadi.
Releli himoya elektr avtomatikasining asosiy turi bo‘lib, usiz hozirgi zamon elektr tizimlari normal va mustahkam ishlay olmaydi. U avtomatika tizimining barcha elementlari holatlarini doimo tekshirib, nazorat qilib boradi.
Odatda, releli himoyaning qurilmalari bir necha ma’lum bir sxema bo‘yicha ulangan relelardan iborat bo‘ladi.
Rele bu avtomatik qurilma bo‘lib, ma’lum bir ta’sir etuvchi kattalikni qiymatida harakatga keladi yoki ishlaydi.
Rele texnikasida kontaktli (elektromexanik) va kontaktsiz (yarim o‘tkazgichli yoki ferromagnit elementli) relelar qo‘llaniladi.
1-tur relelar ishlagan paytda kontaktlar ulanadi yoki uziladi.
2-tur relelar ishlagan paytda kiruvchi kattalikning ma’lum qiymatida chiqish kattaligi (masalan, kuchlanish) sakrab o‘zgaradi.
Har bir himoya qurilmasi va uning sxemasi ikki qismga bo‘linadi:

• 
  ta’sir javob beruvchi (reaksiya ko‘rsatuvchi);
  
• 
  mantiq (logik).
  

Eng oddiy elektromagnit relesining sxemasi quyidagi 7.1-rasmda ko‘rsatilgan.

7.1-rasm. Elektromagnit rele

Cho‘lg‘amdagi 3 kuchlanish ta‘sirida hosil bo‘lgan magnit maydon xarakatlanuvchi yakorni 1 qo‘zg‘almas o‘zakka 2 tortadi. Yakorning xarakati natijasida kontaktlar 5 ulanadi. Kuchlanish ajratilsa prujina 4 ta‘sirida kontaktlar eski holatiga qaytadi. Qoldiq magnit oqimi ta‘sirida yakor tez ajratish maqsadida uzoqqa nomagnitik materialdan bajarilgan shtift qotiriladi. Cho‘lg‘amdagi tokning ko‘rinishi bo‘yicha elektromagnit relelar o‘zgarmas hamda o‘zgaruvchan tok sanoat va yuqori chastotali relelarga ajratiladi. Relelarning to‘g‘ri va puxta ishi ularning tortish va mexanik tavsifnomalari o‘zaro moslanganlikka bog‘liq.

Bipolyar tranzistorlar 1970-yillarning boshlarida juda samarali MOSFETlar paydo bo'lgunga qadar ishlatilgan yagona haqiqiy kuch tranzistorlari edi. Bipolyar tranzistorlar nisbatan sekin o'chirish xususiyatlariga ega va ular ikkilamchi parchalanishga olib keladigan salbiy harorat koeffitsientini namoyish etadi. Biroq, MOSFETlar - bu oqim tomonidan boshqariladigan emas, balki kuchlanish bilan boshqariladigan qurilmalar. Ular termal qochishni to'xtatadigan qarshilik uchun ijobiy harorat koeffitsientiga ega va natijada ikkilamchi parchalanish bo'lmaydi.
MOSFET, qisqa vaqt ichida "Metall Oksidi Yarimo'tkazgichlar Field Effect Transistor" - bu murakkab tuzilishi va yuqori kirish empedansi tufayli juda keng miqyosli integral mikrosxemalarda keng qo'llaniladigan dala effekti tranzistoridir. Bu analog va raqamli signallarni boshqaradigan to'rtta terminalli yarimo'tkazgichli qurilma.
MOSFET keng tarqalgan kremniyning oksidlanishi natijasida ishlab chiqarilgan FETning eng keng tarqalgan izolyatsiyalangan shlyuzidir. MOSFET odatda kanalning kengligini manba va drenaj o'rtasida joylashgan va silikon oksidning yupqa qatlami bilan izolyatsiya qilingan darvoza deb ataladigan elektroddagi kuchlanish bilan elektron ravishda o'zgartiradi. MOSFET ikkita usulda ishlashi mumkin: cho'kish va kuchaytirish holati.
MOSFETlar elektrostatik zaryadga (ESD) ko'proq sezgir bo'ladilar, chunki MOSFETda MOS texnologiyasining yuqori kirish empedansi zaryadning boshqarilishini taqsimlashga imkon bermaydi. Qo'shimcha kremniy oksidi izolyatori eshikning sig'imini pasaytiradi, bu esa uni juda yuqori kuchlanish burilishlaridan himoyasiz qiladi, ichki qismlarga zarar etkazadi. MOSFETlar ESDga juda sezgir. Uchinchi avlod IGBTlari MOSFETning kuchlanish qo'zg'atuvchisi xususiyatlarini bipolyar tranzistorning past qarshilik qobiliyati bilan birlashtiradi va shu bilan ularni haddan tashqari yuklanish va kuchlanish darajasiga nisbatan juda bardoshli qiladi.





7. 2-rasm. MOSFET tranzistor

Ushbu laboratoriya ishida elektromagnitli rele yordamida doimiy manbaga ulanadigan dvigatelni ikki tomonlama harakatga keltirish uchun quyidagi sxemani quramiz.

Ishni bajarish tartibi

Doimiy manbani 12 V ga sozlab olamiz. Manbadan chiqadigan o`zgarmas kuchlanishni 3 ta relening katushkasiga ulaymiz. Bunda doimiy kuchlanish manbasini birinchi relega knopka orqali va qolgan 2 ta relega mosfet tranzistori orqali ulaymiz. Birinchi reledan chiqadigan signalni tranzistorning zatvor qismiga ulaymiz. Qolgan 2 ta relening chiqish signallarini elektrodvigatelning ixtiyoriy tomonlariga ulaymiz. O`zgarmas manbani ishga tushirganimizda elektrodvigatel ixtiyoriy bir tomonga qarab harakatlanadi. Shundan so`ng knopkani faollashtirganimizda mosfet tranzistor ochiq holatga o`tadi. Rele normal ochiq kontaktdan normal yopiq kontaktga o`tadi va elektrodvigatel teskari qarama-qarshi tomonga qarab harakatlanadi. Har bir marta konopkani faollashtirganimizda mosfet tranzistor bir marta ochiq holatda va ikkinchi marotaba yopiq holatda bo`ladi. Ushbu tizimni kerakli vaqtda ixtiyoriy tarzda faollashtirish imkoniyati mavjud.

7.3-rasm. Printsipial elektrik sxema
Tajriba ishi bo`yicha topshiriqlar

1. 
   Bitta rele yordamida bitta elektrodvigatel hamda bitta yorug`lik diodini alohida-alohida ishlash tizimini hosil qiling. Shu bilan birga printsipial elektr sxemasini chizing va yozma hisobot tayyorlang.
   
2. 
   Ikkita rele yordamida bitta elektrodvigatelning ikki tomonlama harakatlanish tizimini hosil qiling. Shu bilan birga printsipial elektr sxemasini chizing va yozma hisobot tayyorlang.