TA’LIM MUASSASALARIDA TA’LIM SIFATI MONITORINGINI
TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI
Karimova Mavluda Odilbek Qizi
Urganch davlat universiteti magistratura bo'limi «Ta'lim va tarbiya
nazariyasi va metodikasi» mutaxassisligi magistranti
Annotatsiya: Maqolada ta’lim muassasalarida ta’lim sifati monitoringini
takomillashtirish yuzasidan fikrlar yuritilgan. Xorijiy davlatlar o‘qitish tizimi bilan
qiyosiy tahlil qilingan.
Kalti so‘zlar:
uzviylik va uzluksizlik tamoyillari, Ta’lim sifatini baholash, milliy
baholovchi tizimlar, ta’lim sifati menejmenti.
KIRISH
Juda ko‘pchilik monitoring atamasini ishlatadi, ammo bu qanday jarayon ekanligi
haqida bilmasligi mumkin. Monitoring — inglizcha so‘z bo‘lib, kuzatish, nazorat qilish
degan ma’noni anglatadi.
Xalq ta’limi tizimida ba’zan ta’lim sifati monitoringi o‘tkazib turiladi. Buni biz
sodda qilib o‘quvchilarga berilgan bilimlarni o‘lchaydigan tarozi desak ham
bo‘laveradi.
Hozir maktablardagi ta’lim sifati monitoringi jarayoni Xalq ta’limi vazirligining
2022 yil 11 oktabrdagi 313-sonli buyrug‘i bilan tartibga solindi.
Mazkur buyruq bilan endi maktablarda 2022-2023 o‘quv yilidan boshlab Milliy
o‘quv dasturi asosida har chorakda belgilangan rejaga muvofiq sinflarda monitoring
jarayonlari o‘tkazib boriladi. Bu o‘qituvchilarga umuman qiyinchilik tug‘dirmaydi.
Chunki Respublika ta’lim markazi har bir chorakda o‘tkaziladigan ta’lim sifati
monitoringi uchun test spetsifikatsiyalarini ishlab chiqadi.
Ta’lim sifati monitoringi natijalari asosida tahliliy ma’lumotlar tayyorlanib,
aniqlangan bo‘shliqlarga qarab Respublika ta’lim markazi tomonidan metodik
tavsiyalar ishlab chiqiladi.
Ta’lim sifatini baholash, uning monitoringini olib borish, indikatorlarni doimiy
takomillashtirib borish bugungi kundagi eng muhim yo‘nalishlardan biri sanalib, ta’lim
sifatining zaruriy darajasini ta’minlash, ta’lim sifati menejmenti va kvalimetriyasining
samarali metodlarini ishlab chiqishga nisbatan metodologik yondashuvni shakllantirish
asosiy vazifa hisoblanadi [1].
Ta’lim sifatini baholovchi nisbatan taniqli tizimlar Buyuk Britaniya, AQSh va
Fransiyada qo‘llanilmoqda. Buyuk Britaniyada bu kabi tizimlar 1948 yildan,
AQShda 1969 yildan, Fransiyada esa, 1979 yildan buyon mavjud. Ta’lim sifatini
baholash milliy tizimi Chilida 1978 yildan amalda qo‘llanilib kelinmoqda. Ushbu
tizimlarning barchasi muntazam ravishda kerakli axborotlarni yig‘ish imkonini beradi.
[3.].
Aksariyat MDH mamlakatlarida ta’lim sifatini baholovchi milliy tizimlarni ishlab
chiqish 1990 yildan boshlangan.
Bunday milliy baholovchi tizimlarning maqsadi ushbu tizim doirasidagi ta’lim
oluvchilarning o‘zlashtirish darajalarini aniqlashdan iborat. Buning uchun quyidagilar
zarur bo‘ladi:
-
ta’lim sohasidagi o‘zlashtirish darajasini aniqlash;
-
ta’lim oluvchilar egallagan bilim va ko‘nikmalarning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlash;
-
ta’lim oluvchilarning o‘zlashtirishlari
bilan bog‘liq mavjud
muammolarni aniqlash;
-
o‘zlashtirish bilan bog‘liq omillarni aniqlash;
-
o‘zlashtirish dinamikasini yuritish.
Mamlakatlar darajasida qaraganda ham ishlab chiqilayotgan tizimlar turli-tuman
bo‘lib, metodikasi, usullari va boshqa xususiyatlari bilan bir- biridan keskin farq qiladi.
AQSh ta’limiy jarayonlar sifatini baholash milliy tizimi (NAEP – National Assessment
of Educational Progress)ning maqsadi bolalar va o‘smirlarning o‘qish, hisoblash va
kommunikatsiya bo‘yicha malakalarini baholashdan iborat. Ushbu baholash dasturlari:
-
o‘quv dasturlari bajarilishini ta’minlash;
-
o‘zlashtirish darajasini oshirish uchun teskari aloqani ta’minlash;
-
ota-onalarni ma’lumot bilan ta’minlash;
o‘quv muassasasidagi
o‘zlashtirish darajalari
haqida
umumlashgan ma’lumotlarni olish va milliy statistikani shakllantirish uchun
o‘tkaziladi. Fransiya milliy baholash tizimining maqsadi quydagilardan iborat:
-
o‘quvchilar tomonidan fanlarni o‘zlashtirish jarayonlarini baholash;
-
o‘qituvchilarga chora-tadbirlarni tanlashda ko‘maklashish;
-
o‘qituvchilarga pedagogik faoliyatni rejalashtirishda ko‘maklashish;
Buyuk Britaniyada oliy ta’lim sifatini nazorat qilish va baholash davlat va
jamoatchilik organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Bugungi kunda ko‘pgina davlatlar tomonidan qiziqish bildirilayotgan ta’lim
sifatini baholashning Buyuk Britaniya tizimi har bir ta’lim muassasasi tomonidan sifatli
ta’limni ta’minlashning samarali ichki monitoringini tashkil etilishi va amalga
oshirilishi, shuningdek, ta’lim muassasasining o‘zida uning kafolatli mexanizmi
amaliyotga kiritilishi bilan tavsiflanadi. Bunda sifat kafolatining ichki mexanizmi
samaradorligini baholash jarayonlarini tashkil etishdagi javobgarlik oliy ta’lim sifatini
ta’minlash Agentligi – Quality Assurance Agency (QAA) zimmasiga yuklatilgan.
Quality Assurance Agency (1997) – nodavlat tashkilot hisoblanib, uning asosiy vazifasi
sifat ekspertizasini tashkil etish va o‘tkazishdan iborat bo‘lib, tashqi ekspertiza
xulosalariga asoslanib davlat tashkiloti baholash natijalari bo‘yicha tegishli qarorlar
qabul qiladi.
Agentlik tomonidan ta’lim sifatini nazorat qilishda oliy ta’limning akademik
standartlarini qo‘llab-quvvatlash, oliy ta’lim muassasalari tomonidan yuqori akademik
sifatni ta’minlash, oliy ta’lim tizimini uzluksiz va tizimli takomillashtirib borish, oliy
ta’limning hamma uchun maqbul va maqsadlarga muvofiqligini ta’minlash asosiy
vazifalar sifatida belgilanadi. Shuningdek, ta’lim sifatini nazorat qilish va baholash
jarayonida talabalar va kadrlar buyurtmachilarining ishtirokiga alohida ahamiyat
beriladi.
Germaniyada ta’lim sifati, xususan, oliy ta’lim sifatini baholashning o‘ziga xos
tizimi mavjud. Hozirgi kunda Germaniyada sifatni baholash bo‘yicha bir necha
agentliklar faoliyat yuritib, ulardan ba’zilari tor doirada texnika, tibbiyot, biznes
sohalarigagina yo‘naltirilgan bo‘lsa, qolgan agentliklar boshqa barcha yo‘nalishlar
bo‘yicha
ta’lim
dasturlarini
baholash,
akkreditatsiyadan
o‘tkazishga
ixtiscoslashtirilgan. Mazkur davlatda akkreditatsiyalash jarayoni oliy ta’lim
muassasining talabiga binoan amalga oshiriladi va yakuniy xulosa tegishli davlat
organlari tomonidan shakllantiriladi. Germaniyada ta’lim sifatini baholash tizimining
o‘ziga xosligi unda ta’lim sifatini mustaqil baholash tizimining mavjudligida bo‘lib,
ta’lim sifatini baholashda ish beruvchilarni ekspert salohiyatidan to‘laqonli
foydalanilishiga e’tibor qaratilgan.
Oliy ta’lim muassasalarida tizimli ravishda ta’lim sifati va unga ta’sir etgan
omillarni baholash: «Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz
rivojlantirish va takomillashtirish kafili bo‘lishi zarur. Ular yuqori malakali, raqobatga
qodir mutaxassislar tayyorlash bo‘yicha ta’lim muassasalarining faoliyatini
uyg‘unlashtirishi lozim»ligi borasidaga o‘ta muhim vazifalar bilan belgilangan [4].
Oliy ta’lim muassasalari tomonidan ta’lim-tarbiya sifatining holati, uning
monitoringi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari vositalari imkoniyatlaridan
unumli foydalangan holda xolis baholansa, ta’lim sifatiga salbiy ta’sir etgan omillar o‘z
vaqtida korreksiyalanib, istiqbolga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar amalga oshirilsa,
ta’lim sifatining kadrlar tayyorlashga nisbatan xalqaro talablarga muvofiqligi
ta’minlanadi.
Germaniyada ta’lim sifati, xususan, oliy ta’lim sifatini baholashning o‘ziga xos
tizimi mavjud. Hozirgi kunda Germaniyada sifatni baholash bo‘yicha bir necha
agentliklar faoliyat yuritib, ulardan ba’zilari tor doirada texnika, tibbiyot, biznes
sohalarigagina yo‘naltirilgan bo‘lsa, qolgan agentliklar boshqa barcha yo‘nalishlar
bo‘yicha ta’lim dasturlarini baholash, akkreditatsiyadan o‘tkazishga ixticoslashtirilgan.
Mazkur davlatda akkreditatsiyalash jarayoni oliy ta’lim muassasining talabiga binoan
amalga oshiriladi va yakuniy xulosa tegishli davlat organlari tomonidan
shakllantiriladi. Germaniyada ta’lim sifatini baholash tizimining o‘ziga xosligi unda
ta’lim sifatini mustaqil baholash tizimining mavjudligida bo‘lib, ta’lim sifatini
baholashda ish beruvchilarni ekspert salohiyatidan to‘laqonli foydalanilishiga e’tibor
qaratilgan.
Yaponiyada ham ta’lim sifatini baholash va akkreditatsiyalash jarayonlari boshqa
rivojlangan davlatlar kabi o‘zini-o‘zi ko‘rikdan o‘tkazish, tashqi ekspertiza va qaror
qabul qilishdan iborat bo‘lib, ta’lim muassasasining faoliyatini umumiy baholash va
alohida ta’lim dasturlarini baholash bo‘yicha komissiyalar asosida amalga oshiriladi.
XULOSA
Umumiy baholash ta’lim muassasasidagi ta’lim sifatini boshqarishning zamonaviy
metodlari va ichki menejment samaradorligi tahlili asosida shakllantiriladi.
Ta’lim mazmunini doimiy ravishda isloh qilish, tayyorlanayotgan kadrlar
sifatining respublikada amalga oshirilayotgan chuqur iqtisodiy va ijtimoiy islohotlar
shuningdek, ta’lim, fan, texnika va texnologiyalar rivojlanishining ilg‘or jahon talablari
darajasiga muvofiqligini ta’minlash jamiyatning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir.
Dostları ilə paylaş: |