Ta`lim texnologiyasi tuzilishini tushuntirish Reja: Ta’lim texnologiyasining maqsadi va vazifalari

O'QISH DARSLARIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNI O'RGATISH
Erkinova Navbahor Urganch davlat universiteti Pedagogika fakulteti 3- bosqich talabasi ANNOTATSIYA O‘quvchilarning o‘qish darajasini, Davlat ta’lim standartlariga munosib, bilim ko‘nikma, malakalar hosil qilishda to‘g‘ri tanlangan metodlar yaxshi natija beradi. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari o‘quvchilarni qiziqarli olamga olib kirishda o‘qituvchining imkoniyatlarini kengaytiradi, bunda o‘quvchilar axborotlarni mustaqil ravishda izlab topadilar, oladilar, tahlil qiladilar va boshqalarga yetkazadilar. Kalit so‘zlar: kommunikatsiya, texnologiya, o‘qish, izohli o‘qish, savodxonlik. Ta’lim shaklining boshlanmasi boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi hisoblanadi.Shunday ekan boshlang‘ich ta’limda o‘qish fanining ahamiyati katta.Boshlang‘ich ta’limga qo‘yiladigan talablar o‘quvchida nutqni rivojlantirish, o‘z fikriga ega bo‘lishi,milliy tilimiz va xalq yozuvini o‘rgatishdan iboratdir. O‘qish darsini o‘rganish qolgan barcha fanlarni o‘rganishda debocha vazifasini bajaradi. O‘qish darsini o‘quvchining onggida akslantirishimiz uchun o‘quv metodlarning ahamiyati katta. Professor Asqar Zununov o‘qitishning mazmuni va usullari haqida so‘z yuritib, o‘quvchilarning oldin bilimlarini o‘zlashtirishga, so‘ng yod olinishini ta’lim jarayonida izohli o‘qish deb nomladi. Izohli o‘qish deb, o‘ylashga his qilishga, to‘liq idrok etishga aytiladi. Bunda o‘qish jarayonida axborot kommunikativ metodlarning o‘rni o‘zlashtirishni osonlashtiradi. O‘qish darslarida axborot kommunikatsiyasi o‘quvchilarga bir xillikdan qochishga, o‘yinqaroqlikni shakllantirish, tasavvur qobiliyatlarini shakllantirish, jonli ko‘rgazmalar orqali, interfaol metodlar orqali darsni jonlantirib beradi, darsni mustahkamlab, xotirada saqlanishida ko‘makchi bo‘ladi. Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida she’rlar, maqol, ertak, hikoya, masal, topishmoq, maqol, ilmiy-ommabop asarlar o‘qib o‘rganilishida yanggicha usulda darsning o‘tishida o‘qituvchi va o‘quvchiga axborot kommunikatsiya ko‘prik vazifasini o‘taydi. O‘qituvchi yangi mavzularni ko‘rgazmali texnologiyada tashkillashtirish, bilim orqali ko‘prikdan savodlilar orolchasiga olib keladi. Hozirgi paytda pedagogika fanida pedagogik texnologiyalar, ta’lim texnologiyasi, o‘qitish texnologiyasi iboralari tez-tez tilga olinmoqda. Bugungi kungacha pedagogik adabiyotlarda, ta’lim muammolariga oid ma’ruzalar, rasmiy hujjatlarda «yangpedagogik texnologiya», «ilg‘or pedagogik texnologiya», «zamonaviy ta’lim CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES 50 (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(2)-SON 2022-YIL 28-MART texnologiyasi» ga oid tushunchalari hali ham bir qolipga tushirilmagan, entsiklapediyalarda izohlanganicha yo‘q, uning mazmunini yagona talqini ishlab chiqilmagan va shuning uchun iboraning bir-biridan farqlanuvchi ko‘pgina ta’riflari mavjud. Pedagogik texnologiya - shunday bilimlar sohasiki, ular vositasida uchinchi ming yillikda davlatning ta’lim sohasidagi siyosatida tub burilish yuz beradi, o‘qituvchi faoliyati yangilanadi, o‘quvchi va talaba yoshlarda hurfikrlilik, bilimga chanqoqlik, Vatanga mehr muhabbat, isonparvarlik tuyg‘ulari tizimi shakllantiriladi. Texnologiya – biror ishda, mahoratda, san’atda qo‘llaniladigan usullar, yo‘llar yig‘indisi. Pedagogik texnologiya – o‘qitishning, ta’limning shakllari, metodlari, usullari, yo‘llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yig‘indisi va komponovkasi (joylashuvi)ni belgilovchi psixologik tartiblar (ustanovka)lar majmuasi: u pedagogik jarayonning tashkiliy-uslubiy vositalaridan iborat (B.T.Lixachev). Hozirgi kunda axborot kommunikatsion texnologiyalar asosida o‘qish darsini kompyuter dasturlarida, masofaviy o‘qitish, internet orqali ko‘rgazmali o‘qitish mumkin. O‘qish darsida axborot kommunikatsiyalaridan an’anaviy darslarda foydalanish samara beryapti. Boshlang‘ich sinflarda o‘qishning sifatini rivojlantirish, o‘quvchini dars jarayonida qiziqtirish, eng muhimmi eslab qolishda, multimedia vositalarini kerakli darsda o‘z o‘rnida ishlatishda qo‘l keladi. Boshlang‘ich sinflarda elektron o‘quv qo‘llanmalari tayyorlab, so‘zlarni tovushli-harfli tahlil qilish, o‘quvchilarning to‘g‘ri o‘qiganliklarni nazorat qilish, so‘zning bo‘g‘inlari, gaplar, rasmli ko‘rgazmalar, qiziqarli o‘yinlar, metodlar orqali fan mavzularini o‘quvchiga yetkazib berish mumkin.O‘quvchilarning egallagan bilimlarini axborot vositalarida test tayyorlab, ularning baholarini avtomatlashtirilgan holda tekshiramiz. Bunda dars jarayonida vaqtdan yutiladi. O‘quvchining ko‘rish qobiliyati, tafakkuri harakati, o‘yin, sxemallar va turli xil ko‘rgazmali metodlarda oq-qora ranglardanmas balki, turfa ranglardan foydalanganimizda o‘quvchiing qiziqishi ortib, fan haqida ma’lumotga ega bo‘lib, mustahkamlashiga turtki bo‘ladi. Har bir maktablarda bugungi kunda internet tarmog‘i mavjud. Bu turli xil axborot resurslaridan foydalanishni, o‘quv metodlarini o‘rganish, chet el ta’limini shakllantiradi. Boshlang‘ich sinflarda o‘qish jarayonida axborot texnologiyasida o‘quvchilar o‘z-o‘zini boshqarib, darsdagi boshqaruvlar nazoratini shakllantiradi. O‘qish darsliklarining yaratilishi, dars ishlanmalar, darsning tashkilliy qismlarini, sinfdan tashqario‘qish jarayonining bugungi kunda axborot kommunikatsiya orqali muvaffaqiyatga erishayotgani yaqqol ko‘rishimiz mumkin,axborot texnologiyalari fanning o‘quv ma’lumotlarini tadbiq etiish imkoniyatini sezilarli darajada kengayishiga, o‘quvchi o‘qituvchisiz o‘zlashtirolmagan jarayonni individual o‘rganish uchun, o‘quvchilarning darsga jalb qilinishini, fanni o‘zlashtirishning bir necha CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES 51 (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. “YANGI O’ZBEKISTONNING UMIDLI YOSHLARI” 1(2)-SON 2022-YIL 28-MART usullarini ko‘rish va ularning jonli, rangli, musiqiyligi, e’tiborni o‘ziga jalb qiladigan xususiyati esda qolishlikni ta’minlaydi. Hayotimizda axborot kommunikatsiyalari har bir jabhada muhim. Foyddalaniladigan adabiyotlar: 1. Azizxo‘jayeva N.N “Pedagogik texnologiyalar va pedagogic mahorat”Toshkent 2006 2 .Bo‘ri Ziyamuhammedov, Mamarajab Tojiyev “Pedagogik texnologiya - zamonaviy o‘zbek milliy modeli.Toshkent.2009 3. Saloydinov, S. Q. (2021). Paxta tozalash zavodlarida energiya sarfini kamaytirishning texnik-iqtisodiy mexanizmini yaratish. “Academic research in educational sciences”, 2(9), 886-889. https://doi.org/10.24412/2181-1385-2021-9- 886-889 4. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149. 5. Caлойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472. 6. Caлойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476. 7. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. “Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)”, Special issue, 116-121.

BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARIDA TABIATSHUNOSLIK TASAVVUR VA TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNI O'RGATISH

REJA:

1.O’quv jarayonida tabiatshunoslik tushunchalarini shakllantirish.

2.Umumiy tushunchalarni shakllantirishda tabiat vositalarining ro’li.

3.Tabiatshunoslik darslarida yakka tushunchalarni shakllantirish.

4.O’quv jarayonida mantiqiy tafakkur va nutqni rivojlantirish.

Tayanch iboralar: “idrok”, “tasavvur”, “tushuncha”, “yakka tushunchalar”, “umumiy tushunchalar” “yig’ma tushunchalar”, “analiz, sintez”.

Boshlang’ich sinflarda tabiat to’g’risidagi bilimlar tarkibiga jonsiz tabiat jismlari va hodisalari, o’simlik va hayvonlar, odam tanasining tuzilishi va salomatlikni muhofaza qilish, har xil fasllarda qishloq xo’jalik mehnati to’g’risida tasavvur va tushunchalr oddiy geografik tasavvur hamda tushunchalar kiradi.

Bolalar maktabga kelishi bilan o’qituvchi rahbarligida atrof olam bilan maqsadga yo’nalgan holda tanishib boradilar. Atrof olam bilan tanishish ularning sezgi organlarining qabul qilishiga asoslanadi. Olamni bilib olishning birinchi bosqichi bolalarning barcha yangilarining qarab chiqishga, iloji bo’lsa ushlab ko’rishga qaratilgan tug’ma intilishdir. Shunga ko’ra dastlabki tasavvurlar va tushunchalarni shakllantirish o’quvchiga o’rganish obyekti bilan bevosita muloqatda bo’lish imkoniyatini berishi kerak.

Ekskursiyalarda kuzatishlar vaqtida o’quvchilar kundalik hayotning narsalarini qabul qilib, ulardagi o’xshashlik va tafovut belgilarini topadilar. Ularda oddiy “tushunchalar shakllanadi” shakllanadi. Fikrlash jarayonida bolalarda aniq fikrlar vujudga keladi. Masalan, “bu gul qizil”, “bu o’simlik go’zaldir”. Fikr hosil bo’lishida :jism va hodisalarni tahlil qilish sintezlash, taqqoslash va umumlashtirish katta o’rin oladi. Fikr bevosita qabul qilish va tasavvurlar asosida shakllanadi. Fikrlash faoliyati jarayonida bolalarda atrof olam to’g’risidda tushunzhalar shakllanadi. Tushunchani ochib beriladigan fikrlar yig’indisi uning mazmunini tashkil qiladi.

Tabiatshunoslik darslarining asosiy maqsadi, o’quvchilarni tabiatni kuzatishga o’rgatish, ularda mehnat ko’nikmalari va tabiatga ongli munosabatni shakllantirishdan iborat. Ana shu muhim talablarni bajarish, avvalo, tabiat haqidagi tasavvur va tushun-chalarni shakllantirishdan boshlanadi.

Maktab dasturi talablari asosida darslar samaradorligini oshi-rish, avvalo, o’quvchilarning mustaqil kuzatishlarini to’g’ri tashkil qila olishdadir.

O’quvchilarda u yoki bu tushunchani shakllantirishda narsalar to’g’risida aniq tasavvurlar hosil qilish, o’rganilayotgan materialni atrof-muhit bilan bog’lash, hissiy idrok muhim ahamiyatga ega, ya'ni tabiatshunoslik fanlarini o’rganish jarayonida olgan bilimlari asosida real borliq bilan ongli ravishda munosabat o’rnatishlari lozim. Shuning uchun fanga qiziqtirishning turli yo’llarini qo’llash, o’quv jihozlari vositasida olam va real tabiatni umumlashtirib, bir-biriga bog’lab tushuntirish lozim.

Tabiatshunoslik dasturi biologik, geografik, shuningdek, tabiatda kechadigan fizik, kimyoviy jarayonlarga oid elementar tushunchalarning o’zlashtirilishini nazarda tutadi.

Tabiatshunoslik darslarida eng muhim tushunchalarni ajratib tushuntirish ilmiy dunyoqarashning shakllanishini ta'minlaydi.

Tabiatshunoslik tushunchalari umumiy muhim belgilari bilan birlashtirilgan obyektlar, hodisalar, jismlarning butun guruhi to’g’risidagi umumlashgan bilimlardir.

Chunonchi, “O'simliklar” tushunchasiga barcha o’simliklar uchun umumiy bo’lgan muhit belgilari bilan bir guruhga birlashtirilgan har xil narsalar kiradi. Ularning hammasi o’sadi, rivojlanadi, nafas oladi, ko’payadi, ya'ni tirik organizm hisob-lanadi.

Tushunchalarni tasavvurlardan farq qila bilish kerak.