Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author

 
 
2.5. Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda geografiya ta’limi 
Mamlakatimiz mustaqillikga erishgach respublika xo‘jaligining barcha 
sohalarida bo‘lganidek ta’limda ham tub islohatlar davri boshlandi. 
1992 yil 2 iyulda ilk bor O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim 
to‘g‘risida»gi Qonuni qabul qilindi. Uning 3-moddasida “Ta’lim dasturlarini 
tanlashda yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv” zarurligi ta’kidlangan. Bu 
qonunga asosan mamlakatimizdagi yangi mazmundagi o‘quv dasturlar va rejalari 
ishlab chiqildi. Dasturlar asosida darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, metodik 
adabiyotlar yaratishga kirishildi. SSSR tabiiy va iqtisodiy geografiyasini o‘rniga 
o‘z respublikalarini, shu sohadagi geografiya kurslarini atroflicha o‘rganishga 
e’tibor qaratildi. Ta’lim muassasalari tomonidan milliy maktab uchun zarur 
bo‘lgan didaktik vositalar bilan ta’minlashga, o‘quv muassasalarini attestatsiya va 
ankereditatsiyadan o‘tkazish tizimi kiritildi va amalga oshirildi. Asta-sekin milliy 
ta’lim tizimi shakllana boshladi. Respublikamizning yetakchi geograf 
o‘qituvchilari, metodist olimlar tomonidan geografiya fanini o‘qitishga oid milliy 
ta’lim konsepsiyasi ishlab chiqildi. Milliy maktablarda geografiya o‘qitish 
mazmunan sezilarli darajada o‘zgardi. Xorijiy mamlakatlar bilan ta’lim sohasi 
bo‘yicha hamkorlik yo‘lga qo‘yildi. Ulardagi ilg‘or pedagogik texnologiyalar 
tanqidiy nuqtayi nazarda ko‘rib chiqildi va ta’lim tizimiga joriy etila boshlandi. 
Mamlakatimizda tashkil qilingan «Ustoz» jamg‘armasi orqali ko‘pgina 
geograflar xorijiy mamlakatlarda bo‘lib, ularning tajribalarini o‘rganib qaytdilar va 
h.k. Amalga oshirilgan tadbirlar tufayli mamlakatimizning o‘ziga xos milliy ta’lim 
tizimi shakllanib, uning moddiy ba’zasi mustahkamlanib bordi. Mamlakatimizda 
yangi turdagi o‘quv muassasalari litsey, gimnaziya, kollejlar tashkil qilindi. Ularda 
ta’lim tizimi deyarli yangidan uyushtirildi. O‘quvchilarni tabaqalab o‘qitish joriy 

---

77 
etildi. Ammo bu tadbirlarning barchasi mafkuraga sodiq xodimlarni tayyorlashga 
da’vat etilgan sobiq ta’lim tizimini yangilash borasidagi dastlabki qadamlar edi. 
Mamlakatimiz Oliy Majlisi IX sessiyasi tomonidan 1997-yil 29-avgustda 
qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ga muvofiq ta’limning maqsad, 
mazmun, vazifalar, boshqarishni tashkil etish va xalqimizning milliy-madaniy 
an’analariga mos keladigan tamoman yangicha «ta’limiy xizmat»ni shakllantirish 
yo‘lga qo‘yilgan. Bunday ta’limning metodologik negizida respublikamizning 
birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan ilgari surilgan «Mamlakatimizning 
istiqlol yo‘lidagi birinchi qadamlaridanoq, buyuk ma’naviyatimizni tiklash va 
yanada yuksaltirish, milliy ta’lim-tarbiya tizimini takomillashtirish, uning milliy 
zaminini mustahkamlash, zamon talablari bilan uyg‘unlashtirish asosida jahon 
andozalari darajasiga chiqarish» degan g‘oya yotadi. Uning pedagogik asosini esa, 
har bir shaxsning qobiliyati va iste’dodini rivojlantirish, takomillashtirish orqali 
jamiyatning ta’limga bo‘lgan ehtiyojini qondirish tashkil qiladi. Ana shunday 
konseptual g‘oyalar asosida faoliyat ko‘rsatuvchi maktabni, shaxs va jamiyatni 
rivojlantirishga, ta’limning milliy va mintaqaviy xususiyatlarni e’tiborga olib 
demokratiya hamda insonparvarlik tamoyillari asosida boshqarishga undaydigan 
mexanizm sifatida boshqa fanlar qatori geografiya ta’limida ham tayanch o‘quv 
tizimi vujudga keldi. Bu mexanizm jamiyatning geografiya ta’limida bo‘lgan 
ijtimoiy buyurtmasi, davlat talabi bilan bolaning shaxsiy imkoniyati mayli 
o‘rtasidagi tafovutni muvozanatlovchi vositadir. Yuqoridagi g‘oya va fikrlar 
hamda konsepsiyalar asosida mamlakatimizda geografiya ta’limining mazmuni va 
tuzilishi quyidagi tizimda barpo etildi.