Таълимни ташкил этиш турлари ва шакллари

Darsda ukuvchilar ukuv faoliyatini tashkil etish zamonaviy shakllarining turlari. Turli dars tuzilmalaridan yanada samaralirok foydalanish yullarini izlashda darsda ukuvchilar ukuv faoliyatlarini tashkil etish shakllari aloxida axamiyatga ega bulmokda. Pedagogik adabiyotlar va maktab amaliyotida asosan uchta shunday shakllari kabul kilingan – ommaviy, guruxli va individual.
Ta’limning ommaviy shakli sinfdagi jami ukuvchilarning ukituvchi raxbarligi ostida birgalikda xarakatlarini kuzda tutadi. Guruxli shaklida esa ukuvchilar 3-6 kishidan iborat guruxlar yoki juftliklarda ish olib boradilar. Guruxlar uchun topshiriklar bir xil yoki turlicha bulishi mumkin. Individual shakli xar bir ukuvchining aloxida mustakil ishlashini kuzda tutadi.
Ukitish frontal shaklida ukituvchi bir vazifa ustida ishlayotgan butun sinf ukuv faoliyatini boshkarib boradi. U ukuvchilarning xamkorliklarini ta’minlaydi va xamma uchun bir bulgan ish sur’atini belgilaydi. Frontal ishlashning pedagogik samaraliligi kup jixatdan ukituvchining butun sinfni nazorat kila bilishiga va shu bilan bir vaktda xar bir ukuvchining ishini kuzdan kochirmasligiga boglik buladi. Agarda ukituvchi ijodiy jamoali ishlash muxitini yarata olsa, ukuvchilar dikkatini va faolliklarini ta’minlab tura olsa samarasi yana oshadi. Ammo frontal ishlash individual farklarni xisobga olmaydi, u urta ukuvchiga muljallangan. Shuning uchun ba’zi ukuvchilar berilgan ish sur’atidan ortda koladilar, boshkalari esa zerikib kiynalib ketadilar.
Ukish guruxli shaklida ukituvchi sinf ukuvchilari guruxlari ukuv-urganish faoliyatilarini boshkaradi. Ukuvchilarni zvenoli, brigadali, birlashtirish-guruxli va differensiyalangan guruxlarga taksimlash mumkin. Ukish zvenoli shakli ukuvchilar doimiy guruxi ukuv faoliyatini tashkil etishni kuzda tutadi.
Birlashtirish-guruxli shaklida sinfni odatda katta umumiy topshirikni xar biri fakatgina bir kismini bajaradigan guruxlarga ajratishni kuzda tutadi.
Differensiyalashgan-guruxli ta’lim shakli doimiy guruxlar xam, bir xildagi ukuv imkoniyatlariga ega va ukuv kunikmalari bir xil darajada shakllangan ukuvchilarni birlashtirishini kuzda tutadi. Guruxli shakllariga ukuvchilarning juft bulib ishlashlarini xam kiritiladi. Ukuv guruxlari faoliyatlarini ukituvchi uzi bevosita xamda uz yordamchilari – ukuvchilar fikriga karab tayinlangan zvenolar va brigadar orkali boshkaradi.
Individual ta’lim ukuvchilarning boshka ukuvchilar bilan bevosita alokalarini kuzda tutmaydi. Uz moxiyatiga kura sinf jamoasi yoki muayyan guruxlar bilan ishlashdan tubdan fark kilmasa-da, birok ukuvchi uzining shaxsiy imkoniyatlariga muvofik ukituvchi tomonidan berilgan topshirikni mustakil bajaradi. Bu maksad yulida maxsus tayyorlangan kartochkalardan foydalanish mumkin.
Darsda ukituvchiining e’tibori bir necha ukuvchiga karatilsa, bu vaktda kolgan ukuvchilar mustakil ishlasalar ta’limning bunday shakli individual-guruxli shakl deb ataladi.
Zamonaviy ta’lim amaliyotida kuprok ikki tashkiliy shakl:: ommaviy va individual shakllardan foydalaniladi. Ayni vaktda guruxli va juftli ukish shaklidan amaliyotda ancha keng foydalaniladi.
Ta’limning ommaviy shakli xam, guruxli shakli xam jamoaviy xisoblanmasa-da, lekin ayrim pedagoglar ularni ommaviy ta’lim deb kursatishga xarakat kiladilar.
Jamoaviy ishlash fakatgina differensiyalashgan guruxli ishlar asosidagina tashkil etiladi. Ukuv ishlarini tashkil etishning jamoaviy shakli ukituvchi va ukuvchilarning dinamik yoki uzgaruvchan tartibli juftliklarida kechayotgan munosabatlaridir.
Ta’lim maksadlari va foydalanshning kulayligi nuktai nazaridan ta’lim shakllari kuyidagicha darajalanadi:: asosiy, kushimcha va yordamchi ta’lim.