“Talqin va tadqiqotlar” ilmiy-uslubiy jurnali

 

 
 
 
 
 
№15
 
10 
Oziqlantiruvchi eritma o‘simliklarning poyasi va tanasi bo‘yicha kapillyar xodisalar 
bo‘ylab ko‘tariladi: eritma o‘simlik xujayralarining devorlaridan xosil bo‘lgan 
ingichka kapillyar naychalar orqali ko‘tariladi. Tuproq kapilyarlari bo‘ylab suv 
chuqurlikdagi qatlamlardan yuqori qatlamlarga ko‘tariladi. Tuproq kapillyarlarining 
diametrlarining zichlash yo‘li bilan kuchaytirib, tuproq sirtiga, ya’ni bug‘lanish 
soxasiga oqayotgan suvni kuchaytirish mumkin; bu bilan tuproqning qurishi 
tezlashadi. Aksincha, tuproq sirtini yumshatib va shu yo‘l bilan tuproq kapilyarlarini 
buzib, suvni bug‘lanish soxasiga qarab oqishini kamaytirish va tuproqning qo‘rishini 
sekinlashtirish mumkin. Tuproqdagi suv rejimini tartibga solib turishning agrotexnik 
tabbirlari – zichlash va boronalash shunga asoslangandir. Bino devorlariga kapillyar 
kanallari bo‘ylab sizot suv ko‘tariladi; plik kapillyari bo‘ylab moylovchi modda 
ko‘tariladi; bosma qog‘oz va shu kabilardan foydalanishi xam kapilyarlik xodisasiga 
asoslangan. Choyni qand bilan ichayotganingizda quydagi xodisaga e’tibor 
berganmisiz? Agar qandning bir uchi piyoladagi choyga tekizib turilsa, choy qandga 
shimila boshlaydi. Qandning yuqori qismi choyga tegmasa xam ho‘llanib qoladi. 
Qand choyni shimishiga sabab kapilyarlik xodisasidir. Butun tana bo`ylab qon 
tomirlari o`tkazilgan. Tuzilishi bo`yicha ular bir xil emas. Arteriyalar – bu qonni 
yurakdan tashuvchi tomirlar. Ular zich, elastik devorlarga ega bo`lib, ularning 
tarkibiga silliq mushaklar kiradi. Qisqarish natijasida yurak arteriyalarga katta bosim 
ostida qonni chiqaradi. Arteriya devorlarining mustahkamligi va elastikligi uchun u 
bunday bosimga dosh bera oladi 
Katta arteriyalar yurakdan uzoqlashishi bilan tarmoqlanadi. Eng kichik 
arteriyalar ingichka kapillyarlarga bo`linadi. Ularning bevorlari yassi hujayralar bilan 
yaxlit bitta qatlamidan tashkil topgan. Qon plazmasida erigan moddalar kapillyar 
devorlari orqali o`tib hujayralarga borib tushadi. Odam organizmida taxminan 150 
mlrd kapilyarlar mavjud bor. Agar barcha kapillyarlarni bitta chiziqqa joylashtirsak, u 
bilan yer ekvayorini 2, 5 marta aylantiribchiqish mumkin ekan. Qon vena tomirlarida 
to`planadi va yurakka tomon harakatlanadi.
Xullosa qilib aytadigan bo‘lsak Xo‘llovchi va xo‘llamaydigan suyuqliklar, 
turmushda va texnikada kapillyar xodisalar inson xayotida tutagan o‘rni va axmiyati 
juda xam muxim xisoblanadi 
Foydalanilgan adabiyotlar : 
1. 
M. 
O‘lmasova “Mexanika va molekulyar fizika” Toshkent. 
“O‘qituvchi”200 4 y.
2. 
A. V. Pyorishkin, N. A. Rodina “Fizika” 9-sinf. Toshkent. 
“O‘qituvchi”1984 y.
3. 
R. Xabibullaev, A. Boybodoev “Fizika” 9-sinf. Toshkent. “G‘ofur 
G‘ulom” 2019 y.
4. 
A. N. Remizov “Tibbiy va biologik fizika” Toshkent. Ibn Sino. 1992 y.