«tanlov fan» (basketbol ) fanidan ma`ruzalar matni


O’zbekistonda basketbolning  rivojlanishi



Yüklə 243,88 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/18
tarix02.01.2022
ölçüsü243,88 Kb.
#38442
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
tanlov fan basketbol

O’zbekistonda basketbolning  rivojlanishi. 

 

O’zbekiston  hududida  basketbol    1913g’14  yillarda  tarqala    boshlanganligi  haqida  

ma’lumotlar bor. Ammo, o’lkamizda  faqat 1917 yildan kein chinikkam rivojlana bordi. O’zbek   

sportchilarining  basketbol  bilan  tanishishi  VSEOVUCH  vakili    L.D.  Barxashning  nomi    bilan 

bog’liq.  U  1920  yilda  Farg’onada    basketbol  jamoalarini  tashkil  qilib  ularni  qoidalari  bilan 

tanishtirdi. 




Basketbol    28x16  m  li  maydonchada  har  jamoada  9  kishidan  iborat  bo’lib  o’ynaydilar. 

Maydoncha chiziqlar bilan 3 qismga bo’linib, basketbolchilar 3 himoyachi, 3 yarim himoyachi 

va 3 hujumchiga  ajratilar edi. Ular to’pni savatga ikki  qo’llab, pastdan otar  edilar. 

Toshkentda  basketbol  jamoasini  VSEOVUCH    instruktori  S.Stariy  tashkil  qildi. 

R.Taranov,  A.  Bagachenkov,  YU.  Beloserkovskiylar    bu  komanlaga  a’zo  edilar.  Basketbol  

seksiyalari keyinchalik Namangan, Samarqand va O’rta  Osiyodagi boshqa  shaxslarning fabrika, 

zavod  va    boshqa  tashkilotlarda    o’ynada  boshladi.  SHuning  uchun  basketbol    irdaryo 

viloyatining  1924  yilda  olimpiadasi  dasturiga  kiritildi.  Bu  yillarda    musobaqalar  1922  yildagi 

Moskva qoidalari asosida  o’tkazildi. O’yin vaqti 40 m bo’lib, har ikki jamoa 5 kishidan iborat 

edi    (2  ta  himoyachi,  markaziy    o’yinchi  va  2  ta  hujumchi  )  Himoyaga    faqatgina  markaziy  

hujumchi  qaytib  kelar  va  o’yinda  hech  qanday    kombinatsiya  qo’llanilmasdi.  Jarima  to’plarini 

otish  jamoaning  bitta    o’yinchisi  zimmasiga    yuklatilar  edi.  O’yin  davomida  basketbolchining 

faqat  jarohatlandagina  almashtirish  mumkin  edi.  Dastlabki  to’p    otishda  markazdan  

boshlaydigan  basketbolchilar  bitta  qo’llarni  orqapa  qilib  turishlari,  jamoalarning  hujumchilari 

esa, oldi zonalarda turishlari lozim edi. Basketbolning bir joyda to’pni 2 dek dan ortiq tutib turish 

taqiqlanadi.  To’pni    savatga  ikki  qo’llab    pastdan  va  bir  qo’llab  yelkadan  otish  keng 

qo’llaniladigan usullardan bo’lib hisoblanadi. 

O’rta  Osiyo  hududida  bir  necha  Respublikalar  tashkil  etilgach,  O’zbekistonda  jismoniy 

tarbiya  va  sport  ishlarini  bajarishni  sport  tashkilotlari    o’z  zimmalariga    oldilar.  1923  yil  13 

iyunda chiqarilgan qaror  Respublikamiz jismoniy tarbiya va  sport  hayotida katta voqea  bo’ldi. 

Musobaqa  shu  yillarda  takomillashdi.  SHit  maydoni  chegaralovchi  chiziqdan  60  sm 

ichkariga  o’rnatiladigan  bo’ldi.  Basketbolchilarning  texnikasidan  to’pni  vaqtida    tezlik  bilan  

uzatish  va shit tagidan uni va ikki qo’llab savatga otish kabi usullar paydo bo’ldi. 

Respublika  bo’ylab  keng  tarqalayotgan  basketbol  o’yini  1927  yilda    butun  o’zbek 

spartakiadasi  dasturiga  kiritildi.  Spartakiada  Toshkent,  Andijon  ,  Farg’ona  va  Samarqand 

viloyatlari jamoalari qatnashdilar. 

1928 yil 11 butun o’zbek spartakiadasi  bo’lib o’tdi. Spartakiada  Toshkentning erkaklar 

va  ayollar  birinchi  o’rinni  egalladilar.    Bunda  Moskva  bo’ladigan  spartakiadasida  O’zbekiston  

basketbolchilari terma jamoalari aniqlandi. 

1928  yilda  Moskvada  o’tkazilgan  spartakiadada  O’zbekiston  basketbolchilari  xalqaro 

uchrashuvini o’tkazdilar, ular Fransiya terma  jamoasi bilan uchrashuv erkaklar 49x12 va ayollar 

24:12 hisobi bilan  g’alaba qozondilar. 

1928  yildagi  spartakiadagi  tayyorgarlik  natijasida  Respublika  basketbolning  rivojlanishi 

bir  muncha  jonlangan  bo’lsa  ham  doimiy    musobaqalar  kalendarining  bo’linishi,  basketbol 

maydonchalarining  kamligi jamoalarda murabbiylarning yetishmasligi bu o’yinning  chinakkam 

ommaviy  tus olishiga to’sqinlik  qilar edi. 

1929  yildagi  shaharlar  birinchiligida  ishlab  chiqarish  jamoalari  bilan  bir  qatorda  oliy  

o’quv yurtlarining jamoalari  ham qatnadilar. 

1933  yil 10  yanvarda qabul  qilingan O’zbekistonning jismoniy tarbiya ishlari  haqidagi 

qarorini Respublika jismoniy tarbiya ishlarini  rivojlantirishda katta ahimiyatga ega bo’ldi. 

1933 yildan boshlab basketbol butun o’zbek spartakiadasi dasturiga kiritildi va muntazam 

ravishda Respublika  birinchiliklari o’tkazila boshladi. 

1934  yilda    basketbol    bo’yicha  o’tkazilgan  birinchi  O’rta  Osiyo  spartakiadasiga  esa 

O’zbekiston erkaklari va ayollar terma jamoalari  birinchi o’rinni egallashdilar. 

Respublikamiz  basketbolchilari  1952  yilgacha  o’tgan    O’rta  Osiyo  Respublikalari  va 

Qozog’istonning    spartakiadalariga  ham    birinchilikni  qolgan    bermadilar.  1952  yildan  so’ng 

musobaqalarda  ayollar  jamoasi      kuchligigicha    qolgan  bo’lsa    ham,erkaklar    jamoasi  1973 

yilgacha Qozog’iston jamoasini oldiga o’tkazib, ikkinchi o’rin bilan kifoyalanib qoldi. 

 Respublika    basktbolchilari  1935  yilda  Leningradda    o’tkazilgan  sobiq  ittifoq 

musobaqlarida  qatnashib, erkaklar 12-inchi, ayollar 11-inchi rinlarni egalladilar. 

Sobiq ittifoq musobqalaridan so’ng terma jamoa  a’zolari  Respublika shaharlariga borib, 

seminarlar, murabbiylar yig’ilishlari o’tkazib basketbolni targ’ib qila boshladilaryu 




1936-37  va  undan  keyingi  kun  musobaqalarida  Toshkent  shahri  jamoalari 

Respublikamizning  boshqa  shahar  jamoalaridan  ancha    ustun  edilar,  lekin  o’zbek  

basketbolchilari  texnik  va  taktik  tayyorgarlikda    o’sha  davrdagi  Rossiya,  Latviya,  Litva  va 

Estoniya jamoalaridan  ancha  orqaga edilar. 

1939  yilda  mamlakaitimizda  musobaqaning    yangi  yoidalari  joriy    etildi.  Bu  qoidalar 

Xalqaro  musobaqalar  qoidalariga  munosib  tuzildi.  Masalan,  musobaqalar  “toza”  o’yin  vaqti 

o’yicha o’tkazilgan bo’ladi, basetbolchilariga ega bo’lishga va bu  basketbolchilarni xihlagancha  

almashtirishlari  ruxsat  berila  boshladi.  YAngi  qoida    bo’yicha  maydon    ikki  zonaga  bo’linib, 

“zona qoidasi” kiritildi. Basketbolchilarning to’pni  orqa zonaga  10 sek dan ortiq ushlab turish 

taqiqlanadi.  YAngi  qoidalar    bo’yicha  savatga  to’p  tushurgan  jamoa    basktbolchilari    o’yinni 

markazdan    boshlamay,  to’pni  o’z  zonalarining  shit  ortidagi  chiziq    orqasidan    o’yinga 

kiritadigan  bo’ldi.  Jarima  to’plarini  endi  “jabrlangan”  basketbolchilarning  o’zigina  bajaradigan  

bo’ladi. YAngi qoidaning  qo’llanish o’yinni bir muncha tez olib borishga, o’yin  texnikasi va  

taktikasining  takomillashishiga  olib  keladi.  Respublikaning  kuchli    basketbolchilari  to’pni 

ko’krakdan ikki o’qldlab va yelkadan bir qo’llab  uzatish kabi usullari qo’llay boshladilar. 

1944  yilda    Respublkamizda    atigi  91  ta    basketbol  maydonchasi  bor  edi.  Bu  yillarda, 

ayniqsa sportning mudofaa turlari  keng ko’lamda rivojlantirildi. 

Ikkinchi    jahon    urushi  yillarida  sportchilar  qatorida    basketbolchilar  ham    faol  

qatnashdilar. Bir necha orden va medallar bilan  mukofatlanganar. A.R.Krillov, M.A. Fyodorov, 

S.I. Utkin, M.F. Timofeyev lar shular jumlasidandir. 

1945  yiloda  Toshkentda  3-incha  o’zbek    spartakiadasi  bo’lib  o’tdi.  Spartakianing 

basketbol  turida  ayollar  va  erkaklarning  7  ta  jamoalari    qatnashdi.  Birinchi  o’rinni  Toshent 

shahrining ayollar va erkaklar  jamoalari egalladilar. 

1946-60 yillar Respublikamizda basketbol o’yinning muhim bosqichi bo’lib hisoblanadi. 

1946  yil  O’zbekistonda  sportchilar  o’rtasida  olib  borilgan  nazorat    birgina  Respublika 

sport  qo’mitasining  shifokor  tomonidan  amalga    oshirganlar,    hammasi  bo’lib  2104  kishi 

basketbol bilan shug’ullanganlar edi. Bu yillarda Respublikamizning sanoat korxonalarida, o’quv  

yurtlarida,  jamoa  xo’jaliklarda  haamda  mahallik  millat  vakillari  o’rtasida    basketbolni   

rivojlanishiga katta ahamiyat  berildi. Mahalliy  millat   vakillarining jamoalari  o’rtasida birinchi 

Respublika  chempionati  1945    yilda  Andijonda  bo’lib  o’tdi.  Musobaqalarda  4  ta  jamoa 

qatnashib,    1-inchi  o’rinni  Samarqand,  2-inchi  o’rinni  Namangan  ,  3-inchi  o’rinni    Andijon, 

4-inchi o’rinni Toshkent shahrining jamoalari egalladilar. 

1946  yil  Andijon  mahalliy    millat  vakillarining,  ya’ni  erkaklarning  jamoalari  o’rtasida 

ikkinchi Respublika chempionati. Bu  musobaqalarda Respublikamizning 8 viloyatidan 50 kishi 

qatnashdi. Musobaqalar  juda qiyin sharoitda o’tkazilgan edi:  zalning kattaligi 29x10,4 m bo’lib, 

shit  devorga  mahkamlangan,  yorug’lik  manbalari    o’rnatilgan  edi  va  h.k.  qizig’i  shundaki, 

musobaqa  uchun Andijon shahrida  bitta basketbol to’pi topilgan edi. 

Bu musobaqalarda U. Bektimirov, U. Umarov, A. SHermuxammadov, Munavarxujayev, 

T.  Isoxujayev,  X.  Sultonov  va  Musaxujayevlardan    tashkil  topgan  Toshkent  jamoasi  1-inchi 

o’rinni egalladi. 

SHu yillarda basketbol talabalar va maktab o’quvchilari  orasitda  keng ommalashgan edi. 

Masalan,  Toshkent  shahrining  talabalari  faqat    556  kishi,  maktab  o’quvchilaridan  962  nafar 

basketbolchi basketbol  seksiyalariga qatnashar edilar. 

1947 yilda millat vakillari jamoalar o’rtasida 3-inchi Respublika chempionati o’tkazildi. 

Bu musobaqalarda 7 ta jamoa  qatnashib, U Orifjonov, M.Tayirxujayev, U. Mirzaaxmedov, CH. 

Batishev,  R.  Sodiqov,  B,  G’ofurov,  R.  Odilov,  A.  SHermuxammadov  lardan  tashkil    topgan 

Toshkent shahri jamoasi 3-inchi o’rinni egalladilar. 

1960  yillarda  O’zbekistonda  basketbolni  rivojlanishida    yangi  bosqich  boshlandi.  Bu 

davrda ko’pgina yangi musobaqalar tashkil qilindi, sport  mashg’ulotlarini  yil  bo’yi  muntazam 

olib borish yaxshi  yo’lga qo’ydi. 




1960-66  yillarda  Toshkentning    “Mehnat”  jamoasi  va  shu  jamoa  bazasida    tuzilgan 

Respublika ayollar terma jamoasi  yuqori natijalarga  erishdilar. Ular 1961yildan boshlab  sobiq 

ittifoq chempionatining “A” sinfi musobaqalarida qatnashish huquqiga ega bo’lishdilar. 

1962 yilda sobiq ittifoq birinchiligida  “Mehnat” ayollar jamoasi 7-inchi o’rinni egalladi. 

Bu musobaqada jamoaning 6 a’zosi  (G.Salimov, K.CHernisheva, A. Iskova va T. Tomina) O’rta 

Osiyo Respublikalari Qozog’iston xotin-qizlar o’rtasida  birinchi  bo’lib basketbol bo’yicha sport 

ustasi    “sobiq    ittifoq  sport  ustasi  normasini    bajardi.SHunisi    qiziqki,  O’zbekistonda 

basketbolchilarni o’sha  yilgi  chempionatda  Riganing TTT jamoasi  ustidan g’alaba  qozongan 

edilar. 

1968-1978  yillarda    o’tkazilgan  Respublika  birinchiliklarida  Toshkent  shahrining  

jamoalari  kuchlilik  qildilar.Toshkent,  Farg’ona,  Samarqand,  Andijon  va  Buxoro  jamoalari 

sovrinli o’rinlarni egallab keldilar. 

O’zbekiston Respublikasi milliy mustaqillikka erishgandan so’ng basketbol sport turlari 

ichida  ommaviy  tus  oldi,  chunki  Respublikamizda  jismoniy  madaniyat    va  sportning  yangi 

qonunlari    chiqarildi.  Bir  qator    tarixiy  qarorlar  chiqarilishi  tufayli  Respublikamizning  barcha  

viloyatlarida,  shaxarlarida,  tumanlarida  basketbol  jamoalari  tashkil  qilina    boshladi.  Uning 

moddiy texnik bazasini yaratish kabi muhim  masalalar hukumat  darajasida  ko’rinib borildi. Bu 

boradi,  ayniqsa  Respublikda  xotin-qizlar  basktbol  jamoasi  iqtidorli  basketbolchilar  bilan 

shakllanib    bormoqda.  Bunda  Samarqand  davlat  universiteti    basketbolchilari  O’rta  Osiyo 

o’yinlarida      muvaffaqiyat  bilan    qatnashib  ovrinli  zrinlarni  egallab  kelmoqdalar.  Bunga  misol 

qilib, Namanganda  o’tkazilgan talabalarning 2000 yil  Universiadasida Samarqandliklar  1-inchi 

o’rinnni  egallab,  “Tiko”  mashinasi  bilan  taqdirlandilar.  Ayni    vaqtda  Navoiy  viloyatining 

Zarafshon  jamoasinig  xotin-qizlar  basketbol  jamoasi  ham  yildan  yilga    o’zlarining  sport 

mahoratlarini oshirib kelmoqdalar. Buxoro viloyatida, Toshkent shahrida, ayniqsa  o’g’il bolalar 

o’rtasida  basketbol  o’yinlari  rivojlanib  bormoqda.  Bunda    ustozlardan  Burnashov,  O.  Rasulov 

larning  xizmatlari    kattadir.  Bular    tomonidan  basketbolning    uslubiy  tavsiyanomalari  darsdan 

tashqari  vaqtlarda o’yin qoidalari  tuzilib Respublika  mutaxassislariga tavsiya  qilinmoqda. Bu 

borada  O’zbekistnda  jismoniy  tarbiya  instituti    tomonidan  ustoz-murabbiylarni    malakalarini 

oshirish borasida juda katta  ishlar qilinmoqda. 

Hozirgi kunda Respublikamizda 100 ga yaqin  basketbol zallari 8000 dan ortiq basketbol 

maydonchalari  mavjud.  Basketbol  to’garaklarini  4000  dan  ortiq  ustoz-murabbiylar  boshqarib 

borishmoqda. 

 

Xulosa 

 

Xulosa  qilib,  shuni  ta’kidlash  kerakki,  basketbol  jamoalarini    bugungi    milliy    yerli 



xxalqlar  bilan  to’ldirish  ular  uchun  deyarli  sharoitlar    yaratib  berish,  basketbolning  hozirgi 

zamon  talablariga  mos    keladigan    moddiy  texnik  bazasini  yaratish,  milliy    usto-murabbiylar 

maktabini   yaratish  basketbolning  yangi  qonuni  va oidalari deyarli  hamma    maktablarda , o’rta  

maxsus bilim yurtlariga va ayniqsa, oliy o’quv  yurtlarida yetkazish va shu asnoda  jamoalarni 

tayyorlash  birinchi  o’rinda    turibdi.  Buning  uchun  o’zbekcha    adabiyotlar,  darsliklar,  uslubiy 

qo’llanmalar,  uslubiy  tavsiyanomalar,  ilg’oir  ustoz-murabbiylarning  ish  tajribasidan  namuna 

keltirib  jamoa  tayyorlab  borish  bugungi  kunda    O’zbekiston    basketbolini  yanada  pog’onaga 

ko’tarish    kabi    vazifalarni    bajardi.  Buning  uchun  har  bir  mutaxassis  o’zlarining    ishlarini 

mukammaal  reja  asosida  tashkil  qilishlari  kerak  bo’ladi.    Umuman  basketbolda    o’yinchilarni 

tanlovda    jamoalarni  o’yinlarini  nazorat  qilib  borish,  baland    bo’yli    o’yinchilarni  izlash  kabi 

ishlarni amalga oshirish lozim. 

 


Yüklə 243,88 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin