Zamonaviy psixologiya — bu ko’p tarmoqli fan hisoblanadi. Psixologiya tarmoqlari nisbatan mustaqil rivojlanayotgan yo’nalishlardir. Ular shartli ravishda fundamental (umumiy) va amaliy (maxsus)ga ajratiladi.
Psixologiyaning fundamental yo’nalishlari ruhiy hodisalarni o’rganishda umumiy ahamiyatga ega. Bu psixologiyaning barcha sohalarini birlashtiradigan va ularning rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladigan bazisdir. Fundamental tarmoqlar odatda «umumiy psixologiya» deb ataladi. Umumiy psixologiya ko’rib chiqadigan asosiy tushunchalar quyidagilardir:
O’rganish jarayonlari (hislar, tuyg’ular, e’tibor, g’oyalar, xotiralar, tasavvurlar, xotira, hayol, idrok etish, nutq, hissiyotlar, erkinlik, reflekslar);
O’rganish jarayonlari (hislar, tuyg’ular, e’tibor, g’oyalar, xotiralar, tasavvurlar, xotira, hayol, idrok etish, nutq, hissiyotlar, erkinlik, reflekslar);
Umumiy psixologiyaning fundamental tarmoq sifatida paydo bo’lishi 1940-yilda «Umumiy psixologiya asoslari» nomli fundamental ishni yaratgan S. L. Rubinshteyn nomi bilan bog’lanadi.
Psixologiyaning amaliy ahamiyatga ega bo’lgan tarmoqlari amaliy deb nomlanadi. Bunday tarmoqlarga, masalan, pedagogik psixologiya, rivojlanish psixologiyasi, differentsial psixologiya, ijtimoiy psixologiya, klinik psixologiya, huquqiy psixologiya, sport psixologiyasi va boshqalar kiradi.
PSIXOLOGIYANING FANLAR TIZIMIDAGI O’RNI
Psixologiyaning o’rni ikki xil an’analar bilan bog’liq. Birinchisi, tabiiy fan intizomi bo’lish, ikkinchisi kundalik psixologiya o’rnini egallash istagi. V V. Petuxov va V V. Stolinning ta’kidlashicha, har ikkala maqsad ham erishib bo’lmaydi.
Kundalik psixologiya bilan taqqoslaganda, ilmiy psixologiya psixik hayotni o’rganish uchun kontseptual va metodik apparatiga ega maxsus intizomni ifodalaydi. Shu bilan birga, psixologiya uning o’rganish ob’yekti o’z holatlarini ichki aks ettirishga qodirligi dalili bilan bog’liq xususiyatlarga ham ega. Ilmiy va kundalik psixologiya bir-biridan tubdan farq qiladi, biroq o’zaro bog’liqligini saqlab qolgan holda.
Psixologiya tabiiy va gumanitar fanlar bilan ham bog’liqlikka ega. Psixologiya va tabiiy fanlar o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik insonning biologik tabiatiga asoslangan. Biroq insonning o’ziga xos xususiyati yana shundaki, u ijtimoiy mavjudot bo’lib, uning psixik fenomenlari ko’p jihatdan ijtimoiy shartlar bilan belgilanadi. Shu sababli bu fan gumanitar fanlar bilan ham bog’liq. Psixologiyaning o’ziga xos xususiyati — bu ob’yekt va sub’yektning mos kelishi, ya’ni o’rganish instrumenti sifatida refleksiyadan foydalanish talabi.
