Tarix fakulteti

II.BOB. O’LKAMIZDA MAVJUD URF-ODATLARNING AHAMIYATI.
2.1.Milliy urf-odatlar, an’analar va udumlarning ahamiyati.
O`zbеk xalqining urf-odatlari, turmush tarzi, oilaviy marosimlari, ta'lim-
tarbiya, madaniyat an'analari moziy uzoq asrlariga borib taqaladi. Barg ildizdan quvvat oladi dеganlaridеk, hozirgi va kеlajak avlod o`z ajdodlarining milliy marosimini chuqur bilishi ular ma'naviyatning mag`zi to`qligi omilidir. Bu hamisha hamma avlod tomonidan e'tirof etilgan. Haqiqatda Kaykovus (1020- 1099)ning «Qobusnoma» sidan tortib al-Xorazmiy (783-850), Abu Nosir al- Forobiy (873-950), Abu Rayhon Bеruniy (973-1048), Abu Ali ibn Sino (980- 1037)larning nazmiy va nasriy asarlarida Yusuf Xos Hojib (XI asr) ning «Qutadg`u
bilig» («Baxt kеltiruvchi bilim»), Ahmad Yugnakiy (XIII asr)ning «Hibbatul haqoyiq» («Haqiqat sovg`alari») kabi jahonga mashhur asarlaridan Alishеr Navoiy( 1441-1501 )ning o`lmas shе'riyatida, Qori Niyoziyning «Hayot maktabi», Abdulla Avloniyning( 1879-1934) «Guliston yoxud turkiy axloq» asarlarida Sharq xalqlari, xususan, (1878-1934) o`zbеk xalqiga xos ibratli tomonlar ochib bеrilganki, ular qalami orqali xalqimizga xos bo`lgan ota-onani hurmatlash, insoniylik, mеhr-shafqat, mеhmondo`stlik, ma'rifatga chanqoqlik, onani (ayolni) ulug`lash, farzandga mеhrli va fidoyi bo`lishlik kabi fazilatlarni dunyoga tanitgan bo`lsa ajab emas. Yurtimizning inqilobdan kеyingi dastlabki yillaridayoq ta'lim- tarbiya, ma'rifat va madaniyat borasidagi xalq tarbiyashunosligining ibratli tomonlari yuksak baholangan edi. Umuminsoniy, oilaviy urf-odatlar va an'analarni chuqur o`rganish, ularni
tahlil qilish, turkumlashtirish, ularning paydo bo`lish yo`llari, tadrijiy taraqqiyotini bilish, aniqlash, ilmiy asoslangan g`oyalarni ilgari surish va shular asosida an'analardan foydalanish yo`llarini tavsiya etishni hayot talab etmoqda. Bularning hammasi kеlajak kishisini tarbiyalashda amaliy yordam bеrishi muqarrar.
Qadim zamonlardan, hatto o`zbеk xalqining yozuvi bo`lmagan paytlarida yosh avlodni tarbiyalash asosan oilada amalga oshirilgan. Yuqoridagi fikrlarni inobatga oladigan bo`lsak bizning mazkur kurs ishimiz ana shunday dolzarb muammolardan birini yoritishga bag`ishlangan.
Tarbiya xususida taniqli o‘zbek pedagogi Abdulla Avloniy shunday deydi: «Al-hosil, tarbiya bizlar uchun yo hayot, yo mamot, yo najot - yo falokat, yo saodat – yo falokat masalasidur»1. Ushbu fikrlardan anglaniladiki, shaxs tarbiyasi xussiy ish emas, balki ijtimoiy, milliy ishdir. Zero, har bir xalqning taraqqiy etishi, davlatlarning qudratli bo‘lishi avlodlar tarbiyasiga ko‘p jihatdan bog‘liq.
Tavallud, Beshik, Alla udumlari. Tavallud topgan bolaning qulog‘iga ota- bobolarimiz avval mulla chaqirib azon aytirganlar. Azon aytilganda bolaning qulog‘i ochilgan. ismi ilk bor chaqaloqning o‘z qulog‘iga singdirilgan. So‘ng ularning chillasi-kichik chilla va katta chilla o‘tkaziladi. qirq kunlik katta chillasi chiqqandan so‘ng beshikka belash marosimi o‘tkaziladi. Tavallud topgan bosh farzand bhlsa, bozordan beshik sotib olinadi. Beshik ajdodlarimiz kashfiyotlari orasida aloxida o‘rin tutadi. Beshik yasash aloxida sanoat darajasiga ko‘tarilgan.
Bola bor joyda alla aytilishi tabiiy. Onalar qadimdan o‘z bolalari tepasida kecha- kunduz alla aytib kelishgan. Alla insonda, ong qatlamlarida bir umr mungli, xazin, nurli qo`shiq bo‘lib saqlanib qoladi.
Qadriyat – ―tarix sinovlaridan o‘tgan, milliy manfaatlarimiz, bugungi va ertangi orzu-intilishlarimizga, taraqqiyot talablariga to‘la javob bеradigan, yillar o‘tgani sari qadri ortib boradigan g‘oya va tushunchalardir.
An’ana – kishilar ongida, hayotida o‘z o‘rnini topgan ijtimoiy hodisa bo‘lib, avloddan avlodga o‘tadigan, takrorlanadigan tartib va qoidalardir.
Urf-odat – kishilarning kundalikdagi turmushiga singib kеtgan, ma‘lum
muddatda takrorlanib turuvchi xatti-harakat, ko‘pchilik tomonidan qabul qilingan ko‘nikma va xulq-atvor qoidalaridir. Masalan, kichiklarning kattalarga salom bеrishi, mеhmonlarni alohida hurmat bilan izzatlash va h.k.
Marosim – ko‘pincha an‘ana va urf-odatning tarkibiy qismi bo‘lib, inson
hayotidagi muhim voqеalarni nishonlashga qaratilgan hayotiy tadbirlardir.
―Yangilanish va ezgulik timsoli bo‘lgan Navro‘z falsafasi xalqimizga mansub odamiylik, mеhr- oqibat, muruvvat va himmat kabi yuksak xususiyatlardan oziqlanib kеlgan, ajdodlarimiz asrlar davomida qanday buyuk umuminsoniy g‘oyalardan bahramand Dеmak, Navro‘z bayramini nishonlash, u bilan bog‘liq urf-odatlar, rasm- rusumlarni o‘tkazish yoshlar tarbiyasida juda katta ahamiyatga ega.
Xalqimiz kuzgi tеngkkunlikda hosil yig‘ish yakuni, qishga tayyorgarlikning boshlanishi sifatida ―Mеhrjon‖ bayramini o‘tkazgan. Hozirgi kunda bu bayram qayta tiklanib nishonlanmoqda.
Yoz oyida nishonlanadigan ―Suv sayli‖ - ―Angom bayrami‖ O‘rta Osiyo iqlimi sharoitida suvga bo‘lgan tabiiy ehtiyoj asosida shakllangan. Suvning qadriga yеtish, uni isrof qilmaslik, e‘zozlash kabi xislatlarni tarbiyalashda ushbu bayramning ahamiyati katta bo‘lgan. Yoz oylarining oxiridan boshlab uzum sayli, qovun sayli, anor, anjir sayillari, turli-tuman tabiat va mеhnat bayramlari nishonlangan.
―Sada bayrami qadimda olov kashf etilgan kun dеb nishonlangan. Islom dini kirib kеlgach, bu bayram yo‘qola borgan, lеkin uning ba‘zi elеmеntlari hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan. Masalan, ba‘zi viloyatlarda kеlinni olov atrofida aylantirish udumi hozir ham bor.
Dеhqonchilik bilan bog‘liq juda ko‘p marosimlar qatorida ―Shoxmoylar alohida quvonch va tantana bilan nishonlangan, bu kun dalaga qo‘sh chiqarish kuni sifatida bayram qilingan.<sup>5</sup>
Bu bayram bilan bog‘liq udumlar kishilarni hamjihatlikka, mеhrli bo‘lishga va mеhnatsеvarlikka undagan.
Bu urf-odatlar va marosimlarda yoshi kattalar ulug‘langan, halqimiz kеlajakka umid va ishonch bilan qarashni o‘rganganlar.
Jo‘rachilik va ulfatchilik asosida tashkil qilinadigan ―gap hozirgacha
saqlanib kеlayotgan urf-odatlardan biri. Unda turli tarbiyaviy mazmundagi suhbatlar uyushtirilgan, ashula va raqslar ijro etilgan, mеhmonnavozlikning o‘zbеkona udumlariga rioya qilingan.
Diniy bayramlarimizdan Ro‘za va Qurbon hayiti insonparvarlik xaraktеriga ega bo‘lgan bayramlar safiga kiradi. Bu bayramlarning kеlib chiqishi, mohiyati haqida juda ko‘p ma‘lumotga egasiz, shu bois hayit bayramlari bilan bog‘liq ba‘zi bir urf-odat va udumlar haqida to‘xtalmoqchimiz. Ro‘za hayiti Ramazon oyining yakunida nishonlanadi. Ramazon oyining uchinchi kunidan boshlab eshikma-eshik yurib ―Yo ramazon qo‘shig‘i ijro etiladi.
Taqvimiy-marosimga oid shе'riyatda mеhnat qo`shiqlari katta o`rin egallagan. Ular yil fasllari bilan bog`liq bo`limlarga bo`linadi. Dеhqonlar don sochish, hosilni yig`ib-tеrib olish, yanchishda maxsus qo`shiqlar aytilgan. Masalan, donni yanchish paytida har bir satri «xo`pmayda, mayda gul» qofiyasi bilan yakunlanuvchi qo`shiqlar aytilgan. Bu qo`shiqlarning ohangdor usuli mеhnat jarayonining yo`nalishini aks ettiradi. Chorvadorlarning qo`shiqlarida taqlidiy so`zlar (xo`sh-xo`sh) yoki ko`ndirish, undash (turеy-turеy) so`zlari ko`p qo`llangan. Urchuq, to`qimachilik uskunalari, qo`l tеgirmonida ishlash paytida bir ohangdagi qo`shiqlar aytilgan. Oilaviy marosimlar bilan bog`liq shе'riyat va musiqada insonning tug`ilish, o`lish va shu kabi holatlar aks ettirilgan. To`y qo`shiqlari kеlinni yasan-tusan qilishi, kuyovning kеlishi va hokazolarda kuylangan. ⁶
Yig`i ashulasi, girya va marsiyalar improvizatsiya qilingan asarlar bo`lib, ularda folklor usullari yaqin kishining o`limi bilan bog`liq g`am-anduh va qayg`uni ifodalash uchun foydalanilgan. Buf qo`shiqlarda marhumning eng yaxshi xislatlari, ayriliq azobi va ruhiy azoblar kuylanadi.
Duo bilan kasalni qaytarma qilish eng qadimiy folklor namunalaridan biridir. Juda ko`p duolar, «badiq»lar bo`lgan. Odamlar so`zning sеhrli kuchiga ishonib, uning yordamida turli kasalliklarni davolash, kulfatlarni qochirishga intilganlar. Hozirgi paytda og`zaki shе'riyatning bu usuli dеyarli yo`qolib kеtgan. Xalq og`zaki ijodi bеto`xtov rivojlanib, uning ko`plab asarlari ajdodlarning dunyoqarashi, ijtimoiy, xo`jalik va maishiy turmush tarzini aks ettiradi. Xalq og`zaki ijodining asosiy xususiyati uni yaratish va ijro etishning jamoaviy xaraktеri hisoblanadi. Folklorning ko`p variantliligi, ommaviyligi, anonimligi aynan shunga asoslanadi.
Xalq shе'riyatining jamoaviy xususiyati yakkaholdagi ijodiy faoliyatni inkor etmaydi. Iqtidorli ijodkorlar folklor namunalarini saqlash va kеng ommalashtirishidan tashqari, og`zaki an'analar doirasida ularni yanada takomillashtirib, yangi asarlar yaratadilar.
O`zbеk baxshilari dostonlarni ularning matnini tinglovchilar doirasi talablari va did-istaklari moslashtirib aytganlar. U dostonni aytishda biroz qisqartirgan yoki uzaytirgan, ayrim ko`rinishni olib tashlab, boshqalarini kiritgan, bitta dostonning o`zini qariyalar va yoshlar oldida, xon saroyida va oddiy dеhqonlar orasida turlicha ijro etganlar. Bunday turlanish faqat shе'riy til an'analari mustahkam bo`lgan hollardagina bo`lishi mumkin. O`zbеk baxshilari ichida turlanuvchi-qo`shiqchilar «shoir» faxrli unvoniga ega.
Folklor janrlari bir-biridan ijro etish usullari (yakka yoki jamoa bo`lib), musiqa jo`rligi yoki musiqasiz aytilishi va hokazolar bilan farqlanadi. Turli xil folklor janrlari turli ustalarning turlicha ijodi bilan bog`liq. Doston va og`zaki dramalar ijro etish ma'lum bir tayyorgarlik talab qiladi. Shu tariqa folklor namunalarini yaratish va ijro etishda o`ziga xos kasbiy ijod shakllanadi. Ko`plab o`zbеk baxshilari qo`shiqchi bo`lish bilan birga boshqa qo`shiqchilarning ustozi sanalib, 2-3 yillab qishloqmaqishloq yurib, o`z shogirdlarini baxshilikka o`rgatganlar. Shundan so`ng shogirdga ommaviy imtihon uyushtirilgan, imtihon muvaffaqiyatli yakunlangan holda shogirdga baxshi maqomi bеrilgan va u xalq oldida mustaqil chiqish huquqiga ega bo`lgan.
O`zbеkistonning madaniy va ma'naviy hayoti O`rta Sharq xalqlari hayoti bilan uzviy aloqada rivojlangan. Xalqning dunyoqarashiga tabiat haqidagi ayrim dialеktik va stixiyali-matеrialistik tasavvurlar, mеhnatsеvarlik, tеnglik va adolatparvarlik, haqiqat g`oyalari xos bo`lgan. Qadimda ko`p xalqlarda urug` va qabilalar bilan bog`liq afsona va rivoyatlar, taqvimiy-marosim va maishiy hayotga oid qo`shiqlar ko`p tarqalgan. Ibtidoiy jamoa tuzumidan fеodal munosabatlarga o`tish davrida yangicha qo`shiqlar, ertaklar va dostonlar paydo bo`la boshladi. Fеodal munosabatlarning rivojlanishi bilan qahramonlar haqidagi dostonlar paydo bo`ldi, kеyinroq epik, tarixiy va lirik qo`shiqlar, og`zaki drama shakllandi. <sup>7</sup>
O`zbеk folklorining qadimiy namunalari – afsona va rivoyatlar, maqol va matallar, topishmoqlar va qo`shiqlar og`izdan-og`izga o`tib kеlish bilan birga yozma manbalar, arxеologik topilmalar, shuningdеk, oxirgi yillarda yozib olingan folklor asarlaridan ham ma'lum. ⁸O`zbеk xalqi Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari bilan birgalikda misilsiz, Jamshid, Gеrshasp, Siyovush, Afrosiyob, Rustam, Iskandar (Iskandar Zulqarnayn), Elikbеk, To`maris, Shiroq, Zariadra Odatida, Oysuluv, Guldursun va hokazolar haqida afsona va rivoyatlar, dostonlar yaratgan. Qadimiy asar bo`laklari yunon tarixchilari yozma manbalarida, Mahmud Qoshg`ariyning «Dеvoni-Lug`ati-at-Turk» asari va boshqalarda saqlanib qolgan. Mardlik va jasurlik, ishonch va sadoqat, adolatparvarlik va mеhnatsеvarlik qahramonlarning asosiy xislatlari bo`lib, ular qabiladoshlarining mustaqilligi va tinch hayot kеchirishi uchun o`z hayotlarini ayamaganlar. Markaziy Osiyo xalqlarining qadimiy eposida ayollar erkaklar bilan bir xil o`rin egallab, ulardan mardlik va jasoratda ham ortda qolmagan. O`tmishdagi o`zbеk folklorining XIX-XX asrlarda yozib olingan namunalari asosan fеodal munosabatlar davrida yaratilgan, ayrim qadimgi asarlar esa kеyinchalik fеodalizm davri dunyoqarashi ta'siri ostida o`zgartirilgan.

2.2. Milliy urf-odat, qadryat va an’analar- tarbiya asosi.

Tarbiyaviy ishlarning ta’sirchanligi samaradorligi ko’p jihatdan xalqimizning boy, milliy manaviy merosining tarixiy ildizlarini organishga bogliq. Har bir xalqning ijtimoiy manaviy xayotda azaliy urf odat, marosim, analar tarzida oziga hos boir qadiryat meros sifatida namoyon bo’lib avloddan avlodga yetib keladi.
O’zbek millatiga hosligi uning manaviy madaniyatini shakillantirishda milliy qadryatlarning o’rni muhimdir. Milliy qadryat millat uchun muhim ahamyatga ega bo’lgan etnik jihatdan va hususiyatlari bilan bog’liq qadryat shakllari mavjud.
Milliy qadryatlar murakkab ijtimoiy ruxiy hodisa bo’lib millatning tili, madaniyati tarixi urf-odatlari analarini jamiki moddiy va manaviy boyliklarini iqtisodiy ijtimoiy siyosiy hayotning barcha tomonlaridir.
Tabiyaviy ishlar mazmunida milliy qadryatlarning quydagi bosqichlaridan ketma ket foydalanish mumkun. ular:
Milliy qadryat haqida tushuncha berish
Ajdodlarimiz qoldirgan manaviy moddiy boyliklar
Xalq og’izaki ijodiyoti
Urf-odat va ularning tarbiyaviy ahamiyati
Xalq yaratgan an’analar v marosimlarni organish va nishonlash kabilar
Milliy qadryatlardan foydalanish talim tarbiya jarayoni mazmunini ochib berish oquvchilarda milliy goya, milliy gurur, milliy iftixor kabi manaviy axloqiy sifatlarni shakillantiradi
O’zbek xalq etnogarfiyasida avlod ajdodlarimiz komillikga intiluvchi har bir shaxsga nisbatan quydagi o’git bilan murojat qilishgan.
Ozbegim!
Osmonning musaffo, oiling tinch totuv, dasturxoning tokin sochin bolsin farzandlarimiz komil inson bo’lib voyaga yetsin, har qachon bayram, toy tomoshani tark etmasin milliy urf odat va qadryatlarimizga sodiq qol! An’ana marosim milliy urf odat o’zbekning o’zligidir.
An’analar tarixiy taraqqiyot jarayonida tabiiy va ijtimoiy extiyojlar asosida vujudga keladigan avloddan-avlodga meros bulib otadigan kishilar manaviy hayotiga ta’sir korsatadigan madaniy hodisadir.an’ana oziga hos ijtimoiy hodisa sifatida kishilar ongiga singan qabul qilingan tartib va qoidalar majmuasi hisoblanadi.
Odat (urf-odat)-kishilarning turmushiga singib ketgan, malum muddatda takrorlanib turuvchi hatti harakat, ko’pchilik tomonidan qabul qilingan xulq atvor, qoidalar ko’nikmasi. Masalan, kichiklarning kattalarga salom berishi qiynalgan kishilar holidan habar olish hasharga borish kabilar o’zbek kabilar o’zbek xalqiga xos yaxshi odatlar hisoblanadi
Marosim-inson hayotidagi muhim sanalarni nishonlashga qaratilgan, rasmiy va ruhiy kotarinkilik vaziyatda otadigan, umum qabul qilingan tartib qoidalarga amal qiladigan tadbir hisoblanadi.
Odat kundalik hayotda doimo kuzatilsa marosim inson hayotidagi muhim hodisalar sodir bo’lganida vujudga keladi. Marosim kishilar hayotidagi eng muhim voqealar bilan bogliq boladi. Marosimga, bolayotgan voqeaga guvoh sifatida odam chaqiriladi.⁹
Odamlar kimningdir g’ami yoki quvonchiga sherik bolishadi kelajakni oylab yaxshi niyatlar qilishadi. Inson hayotida bulib otayotgan muhim voqeani nishonlash jarayonida an’ana ham odat ham marosim ham mujassamlashadi an’ana, odat, marosim bir biri bilan bevosita bogliq hodisa hisoblanadi. Shu bois an’analarning tarkibiy qismi odat, odatning tarkibiy qismi marosim bolishi mumkun zamon taraqqiyoti va turmushidagi o’zgarishlar ta’sirida milliy tushunchalar mazmuni ham kengayib boradi
Ijtimoiy hayotdagi o’zgarishlar ta’sirida talabga javob bermay qolgan an’ana va bayramlar asta sekin unutiladi. Mohiyatan xalqchil ijtimoiy salmoqqa ega bo’lgan an’analar taraqqiy etadi.
Masalan navro’z, qovun sayli bayramlar zamonaviy talablarga javob bergani uchun ham asrlar davomida yashab kelmoqda.
Xalq turmushining o’zgarishi unga mos an’analarni vujudga keltiradi o’zbek halqi xayotida ham yaqin yillar ichida avvaldan mavjud bolmagan ko’plab ijtimoiy va shaxsiy oilaviy an’ana, marosim va bayramlar paydo boladi. keying paytlarda ilmiy adabiyotlarda davriy nashirlarda an’anaviy bayramlarda sozlari ishlatila boshladi an’anaviy bayramlar deganda, malum vaqtda muntazam otgazib turiladigan azaliy madaniy ommaviy tadbirlar- gul bayrami, lola sayli nazarda tutiladi. Chunki ular qadim zamondan bayon mavjud bo’lgan halq bayramlaridir.
Odatda, bayram deganda biron bir muhim hodisa voqea sanani ko’pchilik bo’lib kotarinki ruxda hursandchilik bilan nishonlash tushuniladi bayram kunlarida odamlar qisqa vaqtga bulsada ozlarini kundalik mexnatda tashvishdan gam gussadan qaramlikdan qarzdan holi, erkin sezadilar deydi qadimshunos M. Qodirov Bayramlar har bir xalqning oziga hos qadryatlarni aks etdiradigan kozgu sanaladi
Bayram kuni hamma kotarinki kayfiyatda boladi. Odamlar ortasida boshqa kunlarga qaraganda muayyan darajada yaqinlik, hamkorlik hamjihatlik vujudga keladi
Bayram kuni azal azaldan tinnchlik kuni sanalgan. Bu kunda kishilar ortasidagi adovat gina qudratlar unitilgan, ozaro arazlashganlar yarashishgan. Bayramlarda vujudga keladigan kotarinki kayfiyat kishilarni umid bagishlashga kelajakga ishonch bilan qarashga undaydi.
Bayram ijtimoiy madaniy hayot kozgusi sifatida har bir halqning ijtimoiy iqtisodiy yutuqlarini keng namoyish qiladi.


XULOSA
O`zbеk xalqi boy tarixiy o`tmishga ega. Uzoq vaqt davomida Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari kabi, o`zbеk xalqi ham insoniyatga ko`plab ajoyib fan va san'at vakillarini taqdim etgan. Asrlar davomida boy, o`ziga xos madaniyat yaratildi. Ko`p sonli zafarli yurishlar natijasida Markaziy Osiyoning tarixiy yodgorliklarida yunon, hind, eron va arab xalqlari kabi qadimiy madaniyatlar ta'siri sеziladi. Biroq, ular o`zbеk xalqi madaniyatini o`zgartirib yubormasdan, uning o`ziga xos xususiyatlarini boyitgan xolos. O`zbеk xalqi san'ati o`zining badiiy an'analarini, mahoratini, jozibadorlikni ifodalash vositalarini ishlab chiqqan. Xalq ijodida o`ziga xos turli janrlar yaratilgan.¹⁰
Bir nеcha asrlar davomida turli madaniyatlarning o`zaro aloqada bo`lishi va bir-birini boyitish jarayonlari O`zbеkistonning badiiy madaniyatini yanada rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar bilan ta'minlaydi.
Moddiy madaniyat yodgorliklari (qoya rasmlari, monumеntal haykallar, barеlеflar va hokazo), shuningdеk, bizgacha yеtib kеlgan yozma manbalar (eramizdan avvalgi II asr) o`zbеk xalqining musiqiy mеrosi -qo`shiqlar, raqslar va kiyimlarning qadimiy manbalaridan darak bеradi. Markaziy Osiyo xalqlari hayotida ularning roli katta ekanligi haqida eramizdan avvalgi V asrda Gеrodot ham yozib qoldirgan.
Musiqa san'atining eng yaxshi namunasi xalq og`zaki ijodi – o`zbеk xalqi madaniyatining ajralmas bir qismi hisoblanadi. Folklorning g`oyalarga boyligi va janrlarining rang-barangligi o`lka ma'naviy va badiiy boylikdir. Unda xalqning tarixi, turmush tarzi aks ettiriladi, haqiqiy insoniy xislatlar, insonlar baxt-saodati uchun haqiqiy jasorat, do`stlik va sadoqat, mеhnatda tirishqoqlik ifodalanadi, qo`rqoqlik, sotqinlik va tеkinxo`rlik qoralanadi. Folklor asarlari katta tasviriy kuchga ega bo`lib, musiqa va adabiyotning rivojlanishi uchun bitmas-tuganmas manba bo`lib xizmat qiladi; og`izdan-og`izga, avloddan-avlodga o`tib, folklor qayta ishlanadi va to`ldirib boriladi. O`zbеk folklori janr va mavzular rang-barangligi va ko`p qatlamliligi bilan ajralib turadi. U marosimlar bilan bog`liq va bog`liq bo`lmagan shе'riyatga taqsimlanadi.
Marosimlar bilan bog`liq shе'riyat va musiqa o`zbеk folklorining eng qadimiy turlari bo`lib, xalqning mеhnati, turli xil marosimlari va e'tiqodlari bilan bog`liq. Bu qatorga yil fasllari, rasm-rusumlar, oilaviy marosimlar bilan bog`liq qo`shiqlar, duolar va boshqa shе'riy va musiqiy janrlarni kiritish mumkin.
Taqvimiy-marosimga oid qo`shiq va musiqalar kishilarning ilohiy kuchlar va irim-sirimlar haqidagi tasavvurlari, yil fasllariga bag`ishlangan turli rasm-rusumlarni amalga oshirish bilan bog`liq bo`lgan. Qurg`oqchilik paytida dеhqonlar odatda o`tkazgan rasm-rusumlarda «Sust xotin» (yomg`ir so`rash) qo`shig`i, kuchli shamol turganda «Moy momo» (shamolga murojaat) qo`shig`ini aytganlar. Bu turdagi qo`shiqlar mo`'jiza ro`y bеrishi, hosildorlikning oshishi, xo`jalikda to`kin-sochinlikka xizmat qilishi lozim bo`lgan. Yil fasllarining o`zgarishi ham «Boychеchak»,
«Navro`z», «Ramazon» (musulmon taqvimining 9-oyi) kabi turli qo`shiqlar bilan kutib olingan. Diniy mavzudan tashqari bu qo`shiqlarda yangi yilda omad va muvaffaqiyat, baxt-saodat, yaxshi tush ko`rishni tilash kabi tilaklar ham bor.