Tarix falsafasi va falsafa tarixi uyg'unligi

XVII-XVIII asrlar Evropa uchun burjua industrial tsivilizatsiyasi vujudga kelishiga va ijtimoiy rivojlanish jarayonining jadallashuviga olib kelgan sanoat va ijtimoiy-siyosiy inqiloblar davriga aylandi. YAngi davr mutafakkirlari qarashlarining shakllanishida tabiiy fanlar ulkan rol o’ynadi. Bu davrda ijtimoiy fanlarning rivojlanishiga tabiatshunoslik shu darajada kuchli tasir ko’rsatganki, tarix aksariyat hollarda tabiiy ilmiy nuqtai nazardan tushuntirilgan. Ayni shu davrda Yuqorida sanab o’tilgan sabablar tasirida tarix falsafasining bir nechta naturalistik (lot. naturalis – tabiiy, natural) kontseptsiyalari vujudga kelgan. Mazkur kontseptsiyalarning namoyandalari tabiatga butun borliqni, shu jumladan tarixiy jarayonni tushuntirishning universal tamoyili sifatida yondashgan. Bunda naturalizm tushunchasi turlicha talqin qilingani bois, quyidagi yo’nalishlar ajralib chiqqan: ijtimoiy hodisalar tabiiy muhit tasirida tushuntirilgan geografik naturalizm (SHarlx Lui Monteskxe, Iogann Gerder va b.); tarixiy jarayonlarni demografik determinizm yordamida tushuntirgan demografik naturalizm (Tomas Malxtus); jamiyatdagi o’zgarishlarni avvalo inson tafakkuri bilan bog’lovchi idealistik naturalizm (Klod Gelxvetsiy, Jan Jak Russo).

• XVII-XVIII asrlar Evropa uchun burjua industrial tsivilizatsiyasi vujudga kelishiga va ijtimoiy rivojlanish jarayonining jadallashuviga olib kelgan sanoat va ijtimoiy-siyosiy inqiloblar davriga aylandi. YAngi davr mutafakkirlari qarashlarining shakllanishida tabiiy fanlar ulkan rol o’ynadi. Bu davrda ijtimoiy fanlarning rivojlanishiga tabiatshunoslik shu darajada kuchli tasir ko’rsatganki, tarix aksariyat hollarda tabiiy ilmiy nuqtai nazardan tushuntirilgan. Ayni shu davrda Yuqorida sanab o’tilgan sabablar tasirida tarix falsafasining bir nechta naturalistik (lot. naturalis – tabiiy, natural) kontseptsiyalari vujudga kelgan. Mazkur kontseptsiyalarning namoyandalari tabiatga butun borliqni, shu jumladan tarixiy jarayonni tushuntirishning universal tamoyili sifatida yondashgan. Bunda naturalizm tushunchasi turlicha talqin qilingani bois, quyidagi yo’nalishlar ajralib chiqqan: ijtimoiy hodisalar tabiiy muhit tasirida tushuntirilgan geografik naturalizm (SHarlx Lui Monteskxe, Iogann Gerder va b.); tarixiy jarayonlarni demografik determinizm yordamida tushuntirgan demografik naturalizm (Tomas Malxtus); jamiyatdagi o’zgarishlarni avvalo inson tafakkuri bilan bog’lovchi idealistik naturalizm (Klod Gelxvetsiy, Jan Jak Russo).