Azərbaycan diLİ VƏ tariXİ


§ 2. AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİNDƏ SOSİAL-



Yüklə 8,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə25/72
tarix25.12.2016
ölçüsü8,38 Mb.
#2847
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   72
§ 2. MÜXTƏLİF PARTİYA VƏ TƏBƏQƏLƏRİN MÜHARİBƏYƏ 

MÜNASİBƏTİ 

 

Birinci  Dünya  müharibəsinin  başlanması  Azərbaycan  cəmiyyətinin  müxtəlif 



təbəqələrində  kifayət  qədər  ziddiyyətli  əks-sədaya  səbəb  oldu.  Cəmiyyətin  yuxarı  sosial 

təbəqələri - burjuaziya, mülkədar və liberal ziyalılar müharibədə Rusiyanı müdafiə etdilər. Bu 

da  burjua  nümayəndələri  və  publisistlərinin  açıq  çıxışlarında,  habelə  rəsmi  sənəd  və 

bəyanatlarda öz ifadəsini tapdı. 

Müharibənin elə ilk günlərindən Dövlət Dumasının müsəlman fraksiyası açıqdan-

açığa  çar  hökumətini  müdafiə  edirdi.  1914-ci  il  iyulun  21-də  bu  fraksiyanın  imzası  ilə 

"Milliyyət"  jurnalında  "Rusiyanın  müsəlman  əhalisinə"  müraciəti  dərc  edildi.  Bu  müraciət 

müsəlmanları hər şeyi "Rusiyanın şöhrəti, onun bütövlüyü maminə" qurban verməyə çağırırdı

8



Azərbaycanın nümayəndəsi M.Cəfərov müsəlman fraksiyasının üzvləri adından müharibəni 



"azadlıq müharibəsi‖ adlandırdı və eyni zamanda qeyd etdi ki, "bir şey ki, rus ordusu xaricdəki 

xalqlara  azadlıq  gətirir,  onda  elə  bu  azadlıq  Rusiya  imperiyasının  tərkibinə  daxil  olan 

çoxsaylı xalqlara da mütləq bəyan edilməlidir"

9



Mütərəqqi  Azərbaycan  ziyalılarının  nümayəndələri  zahirən  hökumətə  loyallığını 

saxlayaraq,  müharibə  nəticəsində  xalq  üçün  daha  geniş  azadlıqlar  əldə  ediləcəyinə  ümid 

bəsləyirdilər. Bu baxımdan Fətəli xan Xoyskinin aşağıdakı sözləri səciyyəvidir: 

"Bu müharibənin qalibi, kim olursa - olsun, bu müharibədən çoxlu yaralarla və 

zəifləmiş şəkildə  çıxacaq.  Zəifləməmiş və yaralanmamış  bizlər  isə  xahiş  yox,  tələb edə 



 

 

138 



biləcəyik. Biz, islam şiə ölkəsi Romanovlar xanədanından nə gözləyiriksə, Osmanlılar xanə-

danından da  onu gözləyirik.  Müstəqillik, bizim  üçün  lazım  olan bax  budur, özü də böyük 

dövlətlər  müharibədən sonra nə qədər çox  zəif olsalar, bizim  üçün azadlıq o  qədər  yaxşı 

olacaq. Bu azadlıq buradan, bizim yığılmış qüvvəmizdən, bizim pullarımızdan və bizim 

neftimizdən doğacaq. Çünki unutmaq olmaz: biz dünyaya daha çox lazımıq, nəinki dünya 

bizə"


10

Müharibə  nəticəsində  müstəqillik  əldə  olunacağına  bəslənən,  sonradan 



tamamilə özünü doğrultmuş bu ümidi M.Ə.Rəsulzadə də özünün "Açıq söz" qəzetinin ilk 

sayında  başqa  şəkildə  ifadə  etmişdi.  O  yazırdı  ki,  bu  müharibə  əzilən  ölkələrin 

müstəqilliyini möhkəmləndirəcək sülhlə bitməlidir, əks halda, bu sülh uzun çəkməyəcək. 

‖Ancaq  dövlətçilik  uğrunda  öz  mübarizəsində  birləşmiş  xalqlar  istiqlaliyyət 

qazanacaqlar,  çünki  ancaq  onlar  birlik  və  dəyanətdən  doğan  ideallarına  və  özlərinə 

inama  malik  ola  bilərlər"

11

.  Lakin  bununla  bərabər,  "Müsavat‖ın  lideri  Rusiya 



hökumətinin müharibədəki xəttini tamamilə  müdafiə edirdi. Bu da qəzetin vətənpərvərlik 

istiqamətində öz  ifadəsini  tapırdı. M.Ə.Rəsulzadə elə həmin  məqalədə yazırdı:  "Bütün 

vətəndaşlarla  birgə  biz  də  hər  şeydən  əvvəl  Rusiyaya  uğurlar  və  qələbə 

diləməliyik"

12



1914-1915-ci  illərdə  osmanlı  emissarlar,  habelə  azərbaycanlı  mühacir 



publisistlər  antirus  təbliğatını  gücləndirsələr  də  (bu  da  öz  ifadəsini  vərəqələr  və  Bakı 

qəzetlərinin  bəzi  məqalələrində  tapmışdı),  bütünlükdə  Azərbaycan  cəmiyyətinin  yuxarı 

təbəqələri sözdə də, işdə də Rusiyaya tam loyallıq göstərirdilər.  

1914-cü  il  iyulun  23-də  Bakı  şəhər  Dumasının  təcili  iclasının  qəbul  etdiyi 

qətnamədə  Bakı  ticarət-sənaye burjuaziyasının sadiq  təəbəlik  hissləri  və  müharibənin 

uğurla qurtarması naminə onun hər cür qurbanlara hazır olduğu ifadə edilirdi.  

Bakıda, Gəncədə və digər şəhərlərdə vətənpərvərlik mitinqləri  və nümayişləri, 

habelə  məscidlərdə  təntənəli  dua  oxuma  mərasimləri  keçirilir,  bu  tədbirlərdə  bütün 

qüvvələrin, sərvətin və həyatın "vətən və  taxt-tac"  naminə  verilməsinə  hazırlıq  ifadə 

edilirdi. 

Türk-müsəlman ziyalıların 1914-cü il dekabrın 8-10-da Peterburqda keçirilmiş, 

işində M.Cəfərovun, M.  Əsədullayevin və b.  Iştirak etdikləri IV  müsəlman qurultayında 

çarizmə sədaqət nümayiş etdirildi. Qurultay iştirakçıları rus ordusuna kömək göstərmək 

məqsədilə  bir  sıra  tədbirlərin  (cəbhəyə  sanitar  dəstələrinin  göndərilməsi,  müharibə 

fonduna vəsait toplanılması və s.) həyata keçirmək barədə qərar qəbul etdi. 

Bakı  neft  sənayeçiləri  qurultayının  şurası  1914-cü  ilin  avqustunda  döyüşən 

ordunun arxasında hospitalların təşkili üçün  Qırmızı  Xaç  Cəmiyyətinə yarım  milyon rubl 

ianə  etməyi  qərara  aldı.  1914-cü  ilin  dekabrında  Bakı  neft  sənayeçilərinin  XXXIII 

qurultayı müharibənin ehtiyacları üçün 1 mln rubl ianə verilməsi qərarını çıxartdı və 1915-ci 

ilin  yanvarından bu  məqsədlər üçün neftin hər pudu üçün  rüsum qoyulması barəsində 

vəsatət qaldırdı

13



Lakin  bu,  Qara  dəniz  yolları  üzərində  yaranmış  təhlükə  ilə  bağlı  olaraq 

müharibənin  əvvəlində  neftin  kəskin  surətdə  aşağı  düşmüş  qiymətlərinin 




 

 

139 



sabitləşdirilməsi  müqabilində bir növ təşəkkür idi.  Tezliklə  neftin sürətlə artan qiyməti 

Bakı neft sənayeçilərinin müharibəyə çəkdikləri xərcləri artıq laması ilə ödədi.  

Milyonçulardan H.Z.Tağıyev, M .Nağ ıyev, Ş.ƏsəduIlayev, N.Hacınski və b. 

müharibəyə külli məbləğdə ianələr verirdilər. Onlar  həmçinin Qafqaz canişininə sədaqət 

teleqramları göndərərək, müsəlmanların çara və vətənə xid mət göstərməyə, hər vasitə ilə 

müharibənin zəfərlə başa çatdırılmasına kömək etməyə hazır olduqlarını  bildirirdilər. 

Yerli burjuaziyanın təşəbbüsü ilə Bakıda və Azərbaycanın digər   şəhərlərində 

əhalidən  ianə  toplamaq  və  xeyriyyəçilik  xətti  ilə  hospitallar  təşkil  etmək  üçün 

ko mitələr yarad ıld ı. 

I917-c i  il  ərəfəsində  125  min  nəfər  qaçqın və  200  min  nəfər  müharibədən 

zərər çəkmiş müsəlman var idi. Bakı müsəlman xeyriyyəçilik cəmiyyəti uşaq evləri təşkil 

etmək  üçün  böyük  iş  aparırdı.  Belə  müəssisələr  müsəlman  əhalisinin  yığcam  yaşadığı 

bütün yerlərdə (Bakı, Gəncə, İrəvan quberniyası, Qars vilayəti və i.a.) açılmışdı. 

Azərbaycan burjuaziyasının nümayəndələri müharibədən zərər çəkmiş acarlara 

və Anadolu qaçqınlarına da yardım göstərirdilər. 

Çar  hökuməti  müsəlmanları  orduya  çağırmasa  da,  bir  çox  azərbaycanlılar, 

əsasən  də  yüksək  təbəqədən  çıxanlar,  könüllü  surətdə  hərbi  xid mətə  gedirdilər. 

Göstərilən  dövrdə  cəbhələrdə  200  nəfərədək  azərbaycanlı  zabit  vuruşurdu.  Məşhur 

generallar Sə məd bəy  Mehmandarov, Əliağa Şıxlinski,  Hüseyn xan Na xçıvanski də 

cəbhədə  idilər.  Hüseyn  xan  Naxçıvanskinin  komandirlik  etdiyi "Qafqaz  yadelli  süvari 

diviziyası" və ya "Vəhşi diviziya" ən iri müsəlman hərbi birləşməsi idi. Şuşada təşkil 

olunmuş "Tatar süvari alayı" bu  diviziyanın tərkibinə daxil  idi. Bu diviziyanın seçmə 

süvari alayları büsbütün azərbaycanlı və dağıstanlı könüllülərdən ibarət idi. 

1914-cü  il  Lodz  əməliyyatında  21-ci  piyada  diviziyasının  komandiri,  rus 

qüvvələrinin  bir  hissəsini  mühasirəyə  alıb  məhv  etməyə  çalışan  general  Makezinin 

alman  zərbə  qrupunun  planlarını  pozmuş  general  Səməd  bəy  Mehmandarov  xüsusən 

fərqləndi.  Sonra,  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin  müdafiə  naziri  olmuş  S.Meh-

mandarov  müharibənin  sonuna  yaxın  korpuslar  qrupuna  komandirlik  edirdi  ki,  bu  da 

bütöv orduya komandanlıq etməyə bərabər idi. 

"Artilleriyanın  allahı"  adlandırılmış  general-leytenant  Ə.Şıxlinski  rus 

ordusunda  artilleriya  işinin  ən  yaxşı  bilicilərindən  biri  sayılırdı.  Müharibənin  ilk 

günlərindən  Peterburqun  artilleriya  müdafiəsi  ona  tapşırılmışdı.  1915-ci  ildə 

Ə.Şıxlinski Ali  Baş Ko mandanlıq qərargahında artilleriya hissələri ü zrə tapşırıq lar 

generalı, sonra Qərb cəbhəsinin artilleriya rəisi,  müharibənin sonuna yaxın isə 10-

cu ordunun komandanı və zifə lərini tut muşdu. 

Bir ço x azərbaycanlı  zabitlər  (polkovnik Talib  Vəkilov,  rotmistr  Tey mur 

Novruzov,  kapitan  Tərlan  Əliyarbəyov  və  başqaları)  döyüş lərdə  göstərdikləri 

igidliyə görə " Georgi  xaçı"  ilə təltif edilmişdilər.  İlk azərbaycanlı hərb i təyyarəçi 

poruçik  Fərru x  Qayıbovun təyyarəsi

 

rus aviasiya qrupunun Vilnodakı alman hərbi 



obyektlərinə  hava  hücu mlarında  iştirak  edird i.  Bir  saat  ərzində  o,  düşmənin   4 

təyyarəsi  ilə  çarpış mış,  onlardan  3-nü  vurub  salmış,  lakin  özü  də  vurulub 




 

 

140 



yandırılmış təyyarəsində qəhrəmancasına həlak o lmuşdu. 

Hələ  1914-cü  ilin  mayında  Bakıdan  IV  Dövlət  Du ması  müsəlman 

fraksiyasının  sədri  G.B.Tevkelova  "Qafqaz  müsəlmanları"  imzası  ilə  göndərilmiş 

məktubda  xahiş  olunurdu  ki,  müsəlmanların  ehtiyacları  Nazirlər  Şurasının  sədrinə 

çatdırılsın;  ərizəçilərin  məktubunda  deyildiyinə  görə,  bu  ehtiyaclardan  biri  rus 

ordusu  sıralarında  hərbi  xid mət  keçmək  zərurəti  idi.  Hərbi  mü kəlləfiyyət 

"müsəlman  xalqın ın  mənəvi  ö zünüdərkin in  qald ırılması  və  onun  mədəni  səviy -

yəsinin yüksəldilməsi" kimi qiy mətləndirilird i.  

Lakin  çar  höku məti  ancaq  avqustda  3000  nəfər  azərbaycanlının  hərbi 

müdafiə işlərinə səfərbər edilməsi barəsində elan verməklə  kifayətləndi. Bu da yerli 

əhalinin  narazılığına  səbəb  oldu

14

.  Dumanın  müsəlman  fraksiyasının  sədri 



G.B.Tekvelov və M.Cəfərov Nazirlər Şurasından tələb etdilər  ki, səfərbərlik va xtı 

elan edilərkən əhalinin  tarla  işləri  ilə  məşğul olması nəzərə a lınsın, bu işlərə cəlb 

edilənlərin ailələrinə də, orduya çağırılanların ailələrinə o lduğu kimi, dövlət ərzaq 

payları  ayrılsın,  fəhlə  drujinalarına  rəislər  təyin   edilərkən  sonuncuların  yerli  d ili 

bilməsi nəzərdə tutulsun və i.a. Fraksiyanın və onun bürosunun səyləri nəticəsində 

müsəlman əhalisinin səfərbərliyə alın ması vaxtı sentyabrın 15-dək təxirə salındı. 

Müharibə illərində Azərbaycanda özünə yer eləmiş erməni burjuaziyası və 

onun  mənafelərini  ifadə  edən  "Daşnaksutyun"  partiyası  hakim  dairələr  qarşısında 

xid mət göstərmək üçün  xüsusi can-fəşanlıq edirdilər. Bu partiyanın nümayəndələri 

özlərinin ço xdankı arzularını ermənilərin də yaşadığı vilayətlərin Türkiyədən  alın-

ması  və  bu  ərazilərdə  Rusiyanın  protektorluğu  altında  erməni  dövlətinin 

yaradılmasından ibarət istəklərinin həyata keçirilməsini Rusiyanın hərbi qələbələri  ilə 

bağlayırdılar. 

Müharibənin ilk günlərində çara göndərdikləri sadiq təbəəlik  mü raciətində 

daşnaklar əmin edirdilər ki, onlar "Rusiyanın Şərqdəki tarixi vəzifələrin in" həyata 

keçməsində ürəkdən maraq lıd ırlar. 

Daşnaklar  müharibənin  əvvəlindən  erməni  əhalisini,  o  cü mlədən  də 

Türkiyə  təbəələrin i  də  Türkiyəyə  qarşı  silahlı  mübarizəya  cəlb  etmək  üçün  səs 

küylü təbliğat kampan iyasını genişləndirird ilər. Qafqaz canişinin in icazəsi ilə onlar 

şəhər  və  kəndlərdən  könüllü  yığır,  bunlardan  hərbi  drujinalar  yaradırdılar

15

.  Bu 


drujinalar  Türkiyəyə  qarşı  döyüşən  niza mi  rus  qoşunlarına  qatıla raq  dinc   türk 

əhalisinin  kütləvi  qırğınlarında  fəal  iştirak  edird ilər.  Bu  avantürist  hərəkət 

Türkiyənin  ermən i  əhalisi  üçün  kədərli  nəticələrə  gətirdi,  onların  kütləvi  surətdə 

deportasiya  olunmasına  səbəb  oldu  və  sonralar  erməni  tarixşünas lığında  siyasi 

möhtəkirlik məqsədi ilə saxtalaşdırılaraq, "genosid" kimi təqdim olun mağa başladı. 

Qnçakçılar  da  guya  ki,  ermənilərin  həyatında yeni səhifə  açmalı    olan  bu 

müharibədə ermən i xalqının  iştirakına tərə fdar çıxaraq, daşnaklarla eyni mövqedən 

çıxış etməyə başladılar. 

Birinci  dünya  müharibəsi  illərində  II  Beynəlmilə l  partiyalarından 

əksəriyyəti  öz  höku mətlərini  müdafiə  mövqeyinə  keçərək,  vətənin  müdafiəsi  və 




 

 

141 



müharibəyə mane olmamaq şüarın ı ön plana çəkdi.  

Cənubi Qafqazda vətənpərvər menşeviklər qrupuna Noy Jordaniya başçılıq 

edirdi. 

Bakı  menşeviklərinin  mövqeyi  xeyli  ziddiyyətli  id i.  Müharibə  elan 

ediləndən  bir  neçə  gün  sonra  onlar  rəhbər  ko llektiv  adından  "Müharibəyə, 

müharibəyə" adlı  iki vərəqə nəşr edib yaydılar. Bu   vərəqələrdə  müharibə pislənir, 

onun  günahkarları  -  imperialistlər  ifşa  olunur,  müharibəyə  və  mütləqiyyətə  qarşı 

mübarizəyə  çağırış  səslənirdi

16

.  Menşeviklərin  sonralar  "beynəlmiləlçilər" 



adlandırılmış  bir  h issəsi  hələ  də  müharibə  başlayan  təqdirdə  sosial-demo kratların 

fəal surətdə müharibə əleyhinə çıxması haqqında qərar qəbul etmiş  Bazel sosialist 

konqresinin  təsiri  alt ında  idi.  Bundan  başqa  proletariatın  içərisində  müharibə 

əleyhinə  yönəlmiş  əhvali-ruhiyyə  güclü  idi  ki,  bununla  da  hesablaşmamaq 

mü mkün deyildi.  Lakin  menşeviklərin elə bu hissəsi də  müh aribəni,  imperializmi 

və şovinizmi, habelə Plexanov və Jordaniyanın mövqelərin i ancaq sözlə p isləməklə 

kifayətlənird i. 

Bakı  menşeviklərinin ço x hissəsi öz  mövqeyi və taktikasına görə,  Rusiya 

menşevik  təşkilatının   sol-mərkəzçi  qanadına  yaxın  olub,  Zaqafqaziya  vilayət 

ko mitəsi  ilə  təşkilat  əlaqələrini  qoruyub  saxla mışdı.  Bu  əlaqələrin  qorunub 

saxlan ılması,  habelə  Ümu mqafqaz  menşevik  konfransının  işində  iştirak ı  Bakı 

menşevikləri içərisində vətənpərvər əhvali-ruhiyyənin  tədricən güclən məsinə şərait 

yaradırdı. 

Məsələn,  1914-cü  ilin  dekabrında  keçirilmiş,  işində  Bakı 

menşeviklərinin  də  iştirak  etdikləri  Qafqaz  konfransı  ordu  üçün  əsgərlər  y ığ maq 

yolu  ilə  ona  kö mək  göstərilməsi  barəsində  qərar  çıxardı.  Dekabrın  əvvəlində 

Bakıda  "Milliyyətindən  asılı  olmayaraq  qaçqınlara  yard ım  ko mitəsi"  yaradıldı. 

Müdafiəçi  menşevik  V.İ.Firolov  onun  sədri  seçildi.  Bu  ko mitə  şovinist  əhvali-

ruhiyyənin  qızışdırılması  meydanına  çevrilmiş  qaçqınlara  kö mək  ü zrə  mü xtəlif 

milli ko mitələrə qarşı dururdu

17



Menşeviklərin  1915-ci  ilin o ktyabrında Ahal-Senaki şəhərində  keçirilmiş 



digər Qafqaz  konfransı "ölkən in" düşməndən müdafiəsini təşkil etməyə qadir o lan 

"məsul  nazirliyin"  yaradılması  barəsində  kadet  şüarına  tərəfdar  çıxd ı.  Konfrans 

habelə hərbi-sənaye ko mitələrinin  fəaliyyətində, "HSK-n ın fəhlə qrupları" deyilən 

qrupların  yaradılmasında  fəhlələrin  iştirakını  la zım  bild i

18

.  Bu  qrupların 



yaradılmasında  fəal  iştirak  edən  Bakı  menşevikləri  V.İ.Frolov,  İ. V.Anşeles  bu 

yolla  fəhlələri  sakitləşdirməyə  və  müharibə  müddətində  tətil  hərəkatını 

dayandırmağa səy göstərirdilər. 

Azərbaycanın eser təşkilatlarının da  mövqeyi b irmənalı deyildi.  Ço xsaylı 

həbslərdən  sonra  Bakı  eser  təşkilatının  fəaliyyəti  ancaq  1916-cı  ilin  payızında 

canlandı,  onun  şəhər  ko mitəsi  və  mədən-zavod  rayonlarında  da  bir  neçə  qrupu 

yenidən  yaradıldı.  Eserlərin  bir  h issəsi,  əsasən  fəhlələr  müharibə  əleyhinə  çıxış 

etməyə və hətta tətillərin hazırlan masında bolşeviklərlə əməkdaşlıq etməyə başladı

19



Bakıdakı ilk eser təşkilatları Bakı vilayət HSK yanında fəhlə qrupunun seçkilərində 




 

 

142 



iştirakdan imtina etdi. 

Lakin   Bakı  eserlərinin   digər  hissəsi,  əsasən,  rəhbər  orqanlar 

vətənpərvərlik mövqeyində duraraq müharibədə Rusiyanı müdafiə edirdi. 

"İmperialist müharibəsi"ndə qeyd-şərtsiz olaraq öz hökumətina qarşı çıxan 

yeganə partiya bolşeviklər partiyası idi. Artıq  müharibənin ilk günlərində  V.İ.Lenin 

tərəfindən  "Müharibə  haqqında  tezislər"  yazılmışdı.  Sonralar  bu  tezislər  yenidən 

işlənib "Müharibə və Rusiya sosial-demokratiyası" adlı  manifestə çevrilmiş və bütün 

bolşevik‖  təşkilatların ın  fəaliyyət  proqramı  o lmuşdu.  Bıı  sənəddə  başlanmış 

müharibə  şəraitində  partiyanın  əsas  taktiki  şüarları  ifadə  o lunmuş dur:  imperialist 

müharibəsinin vətəndaş müharibəsinə çevrilməsi; "öz" hökumətinin məğ lubiyyətinə 

kö mək  göstərilməsi;  sosial-şovinizmlə  və  onun  bir  növü  olan  mərkəzçiliklə  (II 

Beynəlmiləlin  bütün  sosialist  və  sosial-demokrat  partiyaları  nəzərdə  tutulurdu) 

əlaqələrin tamamilə kəsilməsi; III Beynəlmiləlin yaradılması

20



1915-ci  ilin  fevralında  RSDFP  xarici  bölmələrinin  Bern  konfransının 

qətnaməsi  leninçi  müddəalara  əsaslanaraq  imperialist  müharibəsini  vətəndaş 

müharibəsinə  çevirməyin   konkret  yollarını  müəyyənləşdirdi:  1)  "hərbi  kred itlərə 

səs verməkdən qeyd-şərtsiz olaraq  imtina etmək və burjua nazirliklərindən çıxmaq; 

2) " milli sülh" siyasəti ilə əlaqələrin tamamilə kəsilməsi, höku mət və burjuaziyanın 

hərbi  vəziyyət  tətbiq  edərək  konstitusiya  azadlıq larını  ləğv  etdiyi  bütün  yerlərdə 

qeyri-leqal təşkilatların yarad ılması;  3) bir-b iri ilə  vuruşan  millətlərin  əsgərlərin in 

səngərlərdə  və  ümu miyyətlə  müharibə  meydanlarında  qardaşlaşmasının  müdafiə 

olunması; 4) proletariatın  hər cür kütləvi inqilabi çıxış larının ü mu miyyətlə müdafiə 

olunması"

21



Bu  müddəalar  həm  Rusiya,  hə m  də  Zaqafqaziya  bolşevik  təşkilatların ın 



fəaliyyətinin əsasını təşkil etdi.  Belə  mövqelərinə və II  Beynəlmiləl partiyaları  ilə 

əlaqələri tamamilə kəsdiklərinə görə bolşevikləri " məğlubiyyətçilər" adlandırmağa 

başladılar. 

RSDFP  Bakı  Ko mitəsinin  irtica  illərində  tamamilə  darmadağın  edilməsinə 

baxmayaraq, 1914-cü ilin ikinci yarısında o öz tərkibini cüzi də olsa (cəmisi 60 nəfər), 

bərpa etməyə  nail  oldu.  Leninin  tezisləri  və  RSDFP-n in  Manifesti  Bakı  bolşevikləri 

tərəfindən fəaliyyətə rəhbərlik kimi qəbul ed ild i. 

Bundan  əlavə,  bolşeviklər  fəh lələrin   və  çağırışçıların  müharibə  əleyhinə 

mitinq və nümayişlərinin keçirilməsində fəal iştirak edirdilər. 

İyulun  22-də  Sabunçuda  müharibə  əleyhinə  nümayiş  keçirildi. 

Bolşeviklərin  təşviqatından  sonra  fəhlələr  b ild irdilər  ki,  ö zgələrin in   mənafeyi 

naminə  vuruşmaq  üçün  cəbhəyə  getməyəcəklər.  Fəhlələr  Balaxan ı-Sabunçu 

polismeysterini  daşa  basdılar.  Yevlax,  Yelizavetpol,  Ağstafa,  Tovuz,  Dəllər  və  b. 

dəmir yol stansiyalarında da çağırışçıların və ehtiyatda olanların  müharibə əleyhinə 

çıxışları baş verirdi. 

1915-c i  ildə  Ye lizavetpol  jandarm  idarəsinə  verilən  mə lu matda  deyilirdi 

ki, Yelizavetpol qəzası kəndliləri içərisində müharibə əleyhinə güclü təbliğat aparılır, 



 

 

143 



bolşeviklər  kəndliləri  höku mətin  hərbi  tədbirlərini  yerinə  yetirməkdən  boyun 

qaçırmağa çağırırlar. 

RSDF(b)P-nin  Ba kı  və  Tiflis  təşkilatları  cəbhəyanı  rayonlarda  əhalinin 

vəziyyətini  öyrənmək  adı  altında  bolşevikləri  Qafqaz  cəbhəsinə  göndərir,  onlar  da 

orada 

müharibə  əleyhinə  təbliğat  aparırdılar.  A.Caparid ze,  B.Sərdarov, 



Q.Korqanov,  M.Kedrov,  X.K.Jgenti,  Y.Koçetkov  və  b.  cəbhəyə  göndərilənlər 

arasında idilər. Cənubi Azərbaycanda yerləşmiş bir sıra hərbi hissələrdə gizli partiya 

özəkləri yaradılmışdı və o, bolşevik ədəbiyyatını yayırd ı. 

Bolşeviklər  hərbi-sənaye  komitələri  nəzd indəki  fəh lə  qrupların ın  boykot 

edilməsi  ka mpaniyasının  təşkilinə  mühüm  əhə miyyət  verirdilər.  Bakıda  bu 

ka mpaniya iki dəfə  - 1916-c ı ilin əvvəlinə və sonuna yaxın keçirilmişdi.  

Bir sıra  rayonlarda fəhlə qruplarına müvəkkil seçkilərinin pozu l masına nail 

olunsa da, sənayeçilər 1916-cı ilin noyabrında Bakı vilayət iSK-n ın fəhlə qrupuna 

seçkiləri keçirə b ildilər. Bu qrupun tərkibinə menşeviklər və eserlər daxil oldu

22



Bolşeviklərin  müharibə  əleyhinə  fəaliyyəti  zəh mətkeş  kütlələr   arasında 

narazılığı daha da qüvvətləndirir, A zərbaycanın Bakı və digər şəhərlərində sənaye 

müəssisələrində bir sıra tətillərin başlanmasına təkan verird i. 

 

 



 

 

 



 


Yüklə 8,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   72




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin