TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə


§4. DEMOKRATĠK, HÜQUQĠ DÖVLƏT



Yüklə 15,93 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/41
tarix31.01.2017
ölçüsü15,93 Mb.
#6985
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   41
§4. DEMOKRATĠK, HÜQUQĠ DÖVLƏT 

VƏ VƏTƏNDAġ CƏMĠYYƏTĠ QURUCULUĞU 

 

Ölkədə  real  imkanlar,  xalqın  mentaliteti  nəzərə  alınmaqla  demokratiya, 



qanunçuluq, plüralizm münasib yollar və vasitələrlə inkişaf edirdi. Bu proses 90-cı 

illərin  ikinci  yarısında  xüsusən  intensivləşmişdi.  "1995-ci  ilin  ortalarında 

Azərbaycan  bütün  qeyri-qanuni  silahlı  qüvvələrdən  xilas  olmuş,  tamamilə 

möhkəmlənmiş, keyfiyyətcə yeni bir mərhələyə daxil olmuş, dövlət quruculuğunda 

...böyük  işlərə  başlamaq  üçün  möhkəm  ictimai-siyasi  sabitlik  və  qanunçuluq 

şəraitinə gətirilmiş dövlətə çevrilmişdi".

149

 

1995-ci  il  iyun  ayının  2-də  Milli  Məclisin  qərarına  əsasən  Azərbaycan 



Respublikasının  Konstitusiyasını  hazırlamaq  üçün  Prezident  Heydər  Əliyevin 

sədrliyi  ilə  33  nəfərdən  ibarət  Konstitusiya  Komissiyası  təşkil  edildi. 

Respublikanın  görkəmli  hüquqşünasları,  qanunverici,  icra  və  məhkəmə 

hakimiyyəti  nümayəndələri  cəlb  olunmuş  bu  mötəbər  komissiya  Azərbaycan 

xalqının  milli  xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaqla,  qabaqcıl  demokratik  ölkələrin 

təcrübəsi  əsasında  "Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyası"  layihəsini 

hazırladı.  Layihə  1995-ci  il  oktyabr  ayının  15-də  ümumxalq  müzakirəsi  üçün 

mətbuatda  dərc  edildi  və  cəmiyyətdə  böyük  maraqla  müzakirə  olundu.  Bəzi 

məsələlər,  anlayışlar,  məsələn,  dövlət  dilinin  adı  ilə  bağlı  geniş  diskussiyalar 

keçirildi.  Komissiyaya  vətəndaşlardan  və  təşkilatlardan  2450  təklif,  düzəliş  və 

əlavə  daxil  olmuşdu.

150


  Cəmiyyətin  rəyi  nəzərə  alınmaqla  layihəyə  düzəliş  və 

əlavələr edildi. Yeni variant - o, əvvəlki kimi 199 deyil, 158 maddədən ibarət idi -

noyabrın 8-də mətbuatda dərc edildi. "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası" 

- müstəqil Azərbaycan dövlətinin ilk Əsas Qanunu 1995-ci il noyabr ayının 12-də 

referendumla qəbul olundu. Referendumda 4  milyona  yaxın seçici korpusunun 86 

faizi iştirak etdi. Onların 94,8 faizi Konstitusiya layihəsini bəyəndiyini bildirdi.

151

 


286 

 

Azərbaycan  Respublikasının  dövlət  quruculuğunun  hüquqi,  qanuni  əsasları 



qoyuldu.  Konstitusiya  bəyan  etdi:  Azərbaycan  xalqının  və  dövlətinin  ən  mühüm 

məqsədləri  Azərbaycan  dövlətinin  müstəqilliyini,  suverenliyini  və  ərazi 

bütövlüyünü  qorumaq,  Konstitusiya  çərçivəsində  demokratik  quruluşa  təminat 

vermək,  vətəndaş  cəmiyyətinin  bərqərar  edilməsinə  nail  olmaq,  xalqın  iradəsinin 

ifadəsi  kimi  qanunların  aliliyini  təmin  edən  hüquqi,  dünyəvi  dövlət  qurmaq, 

ədalətli iqtisadi və sosial qaydalara uyğun olaraq bütün dünya xalqları ilə dostluq, 

sülh  və  əmin-amanlıq  şəraitində  yaşamaq  və  bu  məqsədlə  qarşılıqlı  fəaliyyət 

göstərməkdir.

152

 

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası  maddələrinin üçdə bir hissəsi (158 



maddədən 48-i) insan hüquqlarına və onların təminatlarına həsr edilmişdi.

153


 

Hakimiyyət  bölgüsü  konsepsiyasına  uyğun  olaraq  Konstitusiya  təsbit  etdi 

ki, icra hakimiyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinə mənsubdur, qanunverici 

hakimiyyəti  Azərbaycan  Respublikasının  Milli  Məclisi,  məhkəmə  hakimiyyətini 

isə  müstəqil  məhkəmələr  həyata  keçirirlər.  Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti 

təsisatının ikili hüquqi təbiəti vardır, Ali icra hakimiyyətinin ona mənsub olması ilə 

yanaşı,  o,  birinci  növbədə,  Azərbaycan  dövlətinin  başçısıdır,  Azərbaycan  xalqını 

bütövlükdə təmsil edir və xalqın vahidliyinin rəmzidir.

154

 

Konstitusiyada  məhkəmələrin  müstəqilliyini  təmin  edən  əsas  prinsiplər 



müəyyən  edilmişdi:  Hakimlər  müstəqildir,  onlar  yalnız  Konstitusiyaya  və 

qanunlara tabedirlər, səlahiyyətləri müddətində dəyişməzdirlər.

155

 

Azərbaycan  Respublikası  Konstitusiyası  Naxçıvan  MR-ə  Azərbaycanın 



tərkibində  Muxtar  Dövlət  statusu  verdi.  Naxçıvanın  coğrafi  xüsusiyyətləri, 

Azərbaycan Respublikasının əsas hissəsi ilə onun ümumi sərhədinin olmaması bu 

bölgə  üçün  muxtar  idarəetmə  sisteminin  təsis  olunmasını  tələb  edirdi.  Naxçıvan 

Muxtar Respublikasında dövlət idarəetməsi parlament hakimiyyəti üsulu ilə həyata 

keçirilir.  Ali  Məclisin  -  parlamentin  sədri  Muxtar  Respublikanın  ali  vəzifəli 

şəxsidir. İcra Hakimiyyəti Ali Məclis tərəfindən formalaşdırılır və onun qarşısında 

məsuliyyət  daşıyır.  Naxçıvan  MR-in  Ali  Məclisi,  məhkəmələri  qanunla  və 

Prezident  fərmanları  ilə  onların  səlahiyyətinə  aid  edilmiş  məsələlərin  həllində 

müstəqildirlər. 1998-ci il aprelin 28-də Naxçıvan MR-in Azərbaycan Respublikası 

Konstitusiyası əsasında hazırlanmış yeni Konstitusiyası Muxtar Respublikanın Ali 

Məclisində  qəbul  edildi  və  həmin  il  dekabrın  29-da  Azərbaycan  Respublikasının 

Milli Məclisi tərəfindən təsdiq olundu. 

Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyası  ölkədə  demokratik  dövlət  və 

iqtisadiyyat, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna hüquqi əsas yaratdı. 

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının siyasi məsələlər üzrə 2000-ci il 3 

may  iclasında  qeyd  olunduğu  kimi,  Azərbaycanın  Avropa  standartlarına  çatması 

üçün ölkənin rəhbərliyi "son dərəcə böyük səylər göstərir. Bu ölkədə rəhbərliyin və 


287 

 

xalqın  azad,  çiçəklənən  cəmiyyət  qurmaq  əzmi  heyranlıq  doğurur.  70  illik  sərt 



rejimdən sonra Azərbaycan keçmişin irsindən əl çəkə bilmişdir və suveren, hüquqi 

dövlət qurur".

157

 

Konstitusiyanı  daha  da  demokratikləşdirmək  üçün  Prezident  Heydər 



Əliyevin təşəbbüsü ilə 2002-ci il avqust ayının 24-də referendum vasitəsilə ona 39 

mühüm dəyişiklik edildi. 

1995-ci  il  noyabrın  12-də  müstəqil  Azərbaycan  Respublikası  parlamentinə 

mojaritar (100 deputat) və proporsional (25 deputat) sistemlə ilk seçkilər keçirildi. 

125 deputat yerinə 600, o cümlədən birmandatlı dairələrdə 100 deputat yerinə 400 

namizəd  qeydə  alındı.

158 

Cəmiyyətdə  daha  çox  sosial  dəstəyi  olan  səkkiz  siyasi 



partiya  deputat  mandatları  uğrunda  mübarizəyə  qoşuldu.  Seçkilərin  gedişinə 

nəzarət  üçün  214  beynəlxalq  müşahidəçi  dəvət  olunmuşdu.  Noyabrın  12-də 

Naxçıvan  MR  parlamentinə  də  demokratik  seçkilər  keçirildi.  Azərbaycan 

parlamenti geniş qanunvericilik fəaliyyətinə başladı. Parlamentdə insan hüquqları, 

elm,  təhsil,  mədəniyyət,  iqtisadiyyat,  ekologiya  və  b.  sahələr  üzrə  daimi 

komissiyalar təşkil olundu. 

Azərbaycan parlamenti dünyanın qabaqcıl ölkələri qanunverici orqanlarının 

təcrübəsini  öyrənməyə  başladı.  Parlamentin  nümayəndələri  Avropa  Şurası 

sessiyalarında  dəfələrlə  iştirak  etdilər.  Bütün  bunlar  respublikada  demokratik 

qanunvericiliyin  formalaşmasına  və  inkişaf  etməsinə  münasib  imkanlar  açırdı. 

Parlamentin  qəbul  etdiyi  qanunlar  əsasında  Azərbaycanda  siyasi,  iqtisadi,  hüquqi, 

demokratik islahatlar həyata keçirildi. 

2000-ci  ilin  noyabrında  yeni  parlament  seçkiləri  təşkil  olundu.  Mərkəzi 

Seçki  Komissiyasında  (MSK)  17  siyasi  partiya  və  bir  seçki  bloku  qeydiyyatdan 

keçdi.  Demokratik  konqresə  üzv  partiyaların,  demək  olar  ki,  hamısı  seçkilərdə 

iştirak  etdi.  13  partiya  həm  çoxmandatlı,  həm  də  təkmandatlı  seçki  dairələri  üzrə 

imza  vərəqəsi  aldı.

159


  Respublika  Prezidenti  parlamentdə  iri  partiyalara  öz 

nümayəndələrini  MSK-ya  göndərmələrini  xahiş  etdi.  Altı  iqtidaryönümlü,  altı 

müxalif partiya və dörd bitərəf nümayəndələrindən ibarət MSK yaradıldı. Prezident 

Heydər  Əliyev  2000-ci  il  sentyabrın  3-də  seçkilərdə  avtomatlaşdırmanın  tətbiqi 

haqqında" Fərman verdi.

160


 

Xalqın fəal iştirakı ilə 2000-ci il noyabrın 5-də keçirilən parlament seçkiləri 

nəticəsində Azərbaycan Respublikasının yeni parlamenti yarandı və qanunvericilik 

fəaliyyətinə başladı.

161

 

2002-ci  il  avqustun  24-də  referendumla  Konstitusiyaya  edilmiş  dəyişikliyə 



görə  Milli  Məclisə  seçkilər  daha  da  demokratikləşdirildi,  "mojaritar  və 

proporsional" seçki sistemi ləğv edildi, ümumi "mojaritar" seçki sistemi müəyyən 

olundu. 


288 

 

Qanunların sivil dünya dövlətlərinin hüquqi dövlət quruculuğu ənənələrinə, 



beynəlxalq hüquq normalarına, Avropa Şurası və dünya demokratik qanunvericilik 

təsisatlarının  tələblərinə  uyğun  hazırlanması  üçün  Azərbaycan  Respublikası 

Prezidenti  yanında  1996-cı  ilin  fevral  ayında  xüsusi  "Hüquqi  İslahatlar 

Komissiyası"  yaradılmışdı.  Siyasi  və  iqtisadi  islahatlarla  əlaqədar  hazırlanan 

hüquqi aktların insan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa 

Konvensiyasına  uyğunluğu  baxımından  Avropa  Şurasında  ekspertiza  olunması 

respublikada demokratik cəmiyyət qurulmasına təsirli kömək idi.

162


 

Azərbaycan  Avropa  Şurasının  "Qanun  vasitəsilə  demokratiyaya  doğru" 

Venesiya Komissiyasına assosiativ üzv qəbul olundu.

163


 

1998-ci  ilin  dekabr  ayında  Prezident  Heydər  Əliyev  dövlət  idarəetmə 

sistemində  islahatlar  üçün  proqram  hazırlanması  haqqında  fərman  verdi.  Xüsusi 

komissiya  yaradıldı,  dünya  təcrübəsindən  istifadə  olunmaqla  belə  bir  proqram 

hazırlandı və həyata keçirilməyə başlandı.

164


 

1998-ci  ilin  fevral  ayında  Azərbaycan  Prezidenti  Heydər  Əliyev  "İnsan  və 

vətəndaş  hüquqlarının  və  azadlıqlarının  təmin  edilməsi  sahəsində  tədbirlər 

haqqında"  fərman  verdi.

165

  İnsan  hüquqlarının  təmin  olunmasının  hüquqi 



mexanizmi yaradılmağa başlandı. "Kütləvi informasiya vasitələri haqqında", "Dini 

etiqad azadlığı haqqında", "Ölkədən getmək və ölkəyə gəlmək haqqında", "Sərbəst 

toplaşmaq azadlığı haqqında" və digər qanunlar qəbul edildi. 1998-ci ilin oktyabr 

ayında "Vətəndaşlıq haqqında" yeni Qanun qəbul olundu. 

1998-ci  il  iyunun  18-də  "İnsan  hüquqlarının  müdafiəsinə  dair  Dövlət 

Proqramı"  təsdiq  edildi,  bu  sahədə  həyata  keçirilən  tədbirlərin  səmərəliliyini 

artırmaq üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutu 

yaradıldı,  beynəlxalq  qurumlarla  əməkdaşlığın  daha  da  inkişaf  etdirilməsi, 

mütəxəssis kadrlar hazırlanması üçün əməli addımlar atıldı.

167 


Azərbaycan  Respublikası  insan  hüquqları  ilə  bağlı  29  beynəlxalq 

konvensiyaya  qoşuldu.  1998-ci  il  avqustun  18-də  Azərbaycan  hökuməti  ilə  BMT 

"İnsan  hüquqları  və  demokratiyanın  dəstəklənməsi  və  müdafiəsi  sahəsində  birgə 

bağlı  layihə  haqqında  memorandum"  imzaladılar.  BMT  bu  sahədə  Azərbaycana 

fəal köməklik göstərməyə başladı.

168


 

2001-ci  ilin  dekabrında  Azərbaycan  Respublikasının  Milli  Məclisi  "İnsan 

hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında" Konvensiyanı və onun 1, 4, 6 

və  7  saylı  protokollarını  təsdiq  etmək  barədə  Qanun  və  "Azərbaycan 

Respublikasının  insan  hüquqları  üzrə  müvəkkili  (ambudsman)  haqqında" 

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanununu qəbul etdi.

169

 

"İşgəncələrin  və  qeyri-insani  və  ya  insan  ləyaqətini  alçaldan  rəftar  və  ya 



cəzanın  qarşısının  alınması  haqqında"  Avropa  Konvensiyasını  təsdiq  etmək 

haqqında  Qanun  qəbul  edildi.  2002-ci  ildə  respublikada  Ambudsman  İnstitutu 



289 

 

yaradıldı. İyulun 2-də Milli Məclis alim Elmira Süleymanovanı bu vəzifəyə seçdi. 



2002-ci ilin avqustunda referendum vasitəsilə Azərbaycan Konstitusiyasına edilmiş 

dəyişikliklə əlaqədar hətta  fövqəladə və hərbi vəziyyət zamanı səlahiyyətli şəxsin 

verdiyi  əmrin  yerinə  yetirilməsi  ilə  bağlı  insana  qarşı  silah  işlədilməsinə  yol 

verilmirdi. 

1998-ci il avqustun 6-da "Azərbaycan Respublikasında söz, fikir və mətbuat 

azadlığının təmin edilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" Prezident Fərmanı 

ilə  hələ  1992-ci  il  aprelin  12-də  Y.Məmmədov  və  1993-cü  il  aprelin  15-də 

Ə.Elçibəy  iqtidarları  dövründə  sərbəst  informasiya  fəaliyyətinə  qoyulmuş 

məhdudiyyətlər  aradan  qaldırıldı,  mətbuatda  və  digər  kütləvi  informasiya 

vasitələrində  dövlət  sirlərini  qoruyan  idarə,  senzura  ləğv  edildi.  Prezident  Heydər 

Əliyev qeyd edirdi ki, "fikir azadlığı, söz azadlığı bizim həyatımızın əsasını təşkil 

etməlidir.  Kim  nə  cür  düşünür,  o  cür  düşünsün.  Heç  kəsi  məcbur  etmək  olmaz. 

Sadəcə  biz  çalışmalıyıq  ki,  öz  fikirlərimizin  daha  doğru,  düzgün  olduğunu  sübut 

edək və insanları bu fikirlərə şüurlu inandıraq".

170

 

2001-ci  ildə  Mətbuat  və  İnformasiya  Nazirliyi  ləğv  edildi.  2002-ci  il 



oktyabrın  5-də  Azərbaycan  Prezidentinin  fərmanı  ilə  "Milli  Televiziya  və  Radio 

Şurası"  yaradıldı.

171

  Demokratiyanın,  plüralizmin  inkişaf  etdirilməsi  sahəsində 



"Söz  Azadlığı  Komitəsi",  "Azərbaycan  İnsan  Hüquqları  və  Demokratiya 

Komitəsi", "Azərbaycan Demokratiya Fondu", "RUH" jurnalistləri müdafiə fondu 

və başqa ictimai təşkilatlar da müəyyən iş aparırdılar.

172


 

Azərbaycan  Respublikası  Şərqdə  ölüm  cəzasını  ləğv  etmiş  ilk  ölkə  oldu. 

1993-cü  ildən  burada  ölüm  cəzasına  faktiki  moratorium  qoyuldu.  1996-cı  ildə 

Prezident  Heydər  Əliyev  Cinayət  Məcəlləsində  21-ci  maddənin  sanksiyasından 

ölüm cəzasını götürmək təşəbbüsünü irəli sürdü. Qadınlara və 65 yaşından yuxarı 

kişilərə  ölüm  cəzası  qadağan  edildi.  1998-ci  ilin  fevral  ayında  Prezidentin 

təşəbbüsü ilə respublikada ölüm hökmü tamamilə ləğv olundu.

173


 

1995-ci ilin may ayından respublikada Əfvetmə İnstitutu fəaliyyətə başladı. 

1995-ci ildən 2003-cü ilin əvvəllərinədək Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev 30 

əfv  fərmanı  imzaladı.  2900-dən  çox  məhbus  azadlığa  buraxıldı.  Prezidentin 

təşəbbüsü  ilə  Milli  Məclis  amnistiya  haqqında  6  akt  qəbul  etdi.  Bu  aktlar  63477 

məhbusa  tətbiq  edildi.  Onlar  arasında  dövlətə  qarşı  cinayət  işlətmiş  şəxslər  də 

vardı.

174


 

Dövlətçiliyin  təmin  olunmasının  mühüm  vasitələrindən  biri  də  hüquq-

mühafizə orqanlarının inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi idi. 

1997-ci  ilin  oktyabr  ayında  "Konstitusiya  Məhkəməsi  haqqında" 

Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu  qəbul  edildi.  1998-ci  ildə  Konstitusiya 

Məhkəməsi  təşkil  olundu.

175

  "Vəkillik  və  vəkillik  fəaliyyəti  haqqında",  "Notariat 



haqqında",  "Təhqiqat,  istintaq,  prokurorluq  və  məhkəmə  orqanlarının  qanunsuz 

290 

 

hərəkətləri  nəticəsində  fiziki  şəxslərə  vurulmuş  ziyanın  ödənilməsi  haqqında", 



"Vətəndaşların  hüquq  və  azadlıqlarını  pozan  qərar  və  hərəkətlərdən  məhkəməyə 

şikayət  edilməsi  haqqında"  qanunlar,  cinayət,  cinayət  prosessual,  mülki,  mülki 

prosessual,  inzibati  xətalar,  əmək,  ailə,  vergi  məcəllələri  qəbul  edildi.

176


  2002-ci 

ilin aprel ayından respublikada hakimlərin, 2002-ci ildən isə prokurorluq orqanları 

işçilərinin  imtahandan  keçməsi  institutu  tətbiq  olunmağa  başlandı.

177


  2002-ci  ilin 

avqustunda  Konstitusiyaya  edilmiş  dəyişikliklərə  görə  hər  bir  şəxs  Konstitusiya 

Məhkəməsinə müraciət edə bilərdi. 

2002-ci  ilin  sentyabr  ayından  Azərbaycanda  üçpilləli  məhkəmə  sistemi 

formalaşdı. Yeni, ikinci instansiya - apellyasiya məhkəməsi yarandı.

178


 

Respublikanın  daxili  işlər  və  milli  təhlükəsizlik  nazirlikləri,  onların  yerli 

təşkilatları, silahlı hissələri təsadüfi, cinayətkar, xain və satqın ünsürlərdən əsasən 

təmizləndi.  Əvvəlki  iqtidarlar  dövründə  işdən  uzaqlaşdırılmış  mütəxəssislər 

yenidən  öz  yerlərinə  qaytarıldı.  Polisin  şəxsi  heyəti  azaldıldı,  lakin  məsuliyyət 

artırıldı. Prezidentin 1994-cü il 9 avqust tarixli Fərmanının müvəffəqiyyətlə həyata 

keçirilməsi 

mövcud 


cinayətkar 

qrup 


və 

dəstələrin, 

şəxslərin 

zərərsizləşdirilməsində,  gizli  cəbbəxanaların,  əllərdə  olan  silahların,  hərbi 

texnikanın  və  döyüş  ləvazimatlarının  aşkar  edilib  götürülməsində,  cəmiyyətdə 

əmin-amanlıq, sabitlik yaranmasında əhəmiyyətli rol oynadı. 1995-2001-ci illərdə 

6904  cinayətkar  qrup  zərərsizləşdirildi.  14.899  odlu  silah  yığıldı.  Hakimiyyətə 

qeyri-qanuni,  zorakı  yollarla  gəlmək  kimi  zərərli  ənənə,  dövlət  çevrilişi  cəhdləri 

aradan qaldırıldı.

179


 

Bu  illərdə  dünya  narkomafiyasının  Azərbaycanı  tranzit  yola  çevirmək 

cəhdlərinə  qarşı  ciddi  mübarizə  aparıldı.  1996-cı  ilin  avqust  ayında  Azərbaycan 

Prezidenti  "Narkomanlığa  və  narkotik  vasitələrin  qanunsuz  dövriyyəsinə  qarşı 

tədbirlər haqqında" Fərman verdi. Narkomanlıqla və narkobizneslə mübarizə üzrə 

komissiya yaradıldı, dövlət proqramı hazırlandı və həyata keçirilməyə başlandı.

180 

2001-ci  il  iyunun  29-da  "Narkoloji  xidmət  və  nəzarət  haqqında"  Qanun  Prezident 



tərəfindən təsdiq edildi.

181


 

Respublikada  kriminogen  vəziyyət  aradan  qalxdıqca  Daxili  İşlər  Nazirliyi 

sistemində ştatlar ixtisar olunurdu. 1999-cu ilin əvvəllərində burada 600 ştat ixtisar 

edilmiş, külli miqdarda dövlət vəsaitinə qənaət olunmuşdu.

182

 

Yeni Konstitusiyanın tələbinə görə, ölkədə demokratik cəmiyyətin mühüm 



elementi  kimi  yerli  özünüidarə  -  seçkili  bələdiyyələr  sistemi  qurulmağa 

başlanmışdı. "Bələdiyyələrə seçkilər haqqında", "Bələdiyyələrin statusu haqqında" 

Qanun  qəbul  edilmişdi.  1999-cu  il  dekabr  ayının  12-də  Azərbaycan 

Respublikasında  ilk  bələdiyyə  seçkiləri  keçirildi.

183

  Bələdiyyələr  vətəndaşların 



yerli  özünüidarə  təşkilatları  kimi  dövlətdən  ayrı,  müstəqil  fəaliyyət  göstərirdilər. 

Azərbaycan "Yerli  özünüidarə haqqında"  Avropa Xartiyasına qoşulmuşdu. 



291 

 

İqtidar  müstəqil  dövlətçiliyi  möhkəmləndirməyin,  vətəndaş  həmrəyliyinə 



nail  olmağın  mühüm  vasitəsi  kimi  mövcud  siyasi  və  ictimai  təşkilatlarla  sağlam 

münasibətlər  qurulmasına,  bu  təşkilatların  demokratik  prinsiplər  əsasında  inkişaf 

etməsi  üçün  şərait  yaradılmasına  qayğı  göstərirdi.  1993-cü  il  noyabrın  17-də 

Prezident Heydər Əliyev respublikadakı siyasi partiya  və hərəkatların liderləri ilə 

görüşdü, onları konstruktiv əməkdaşlığa  çağırdı.

184


  Lakin  müxalif  siyasi  qüvvələr 

vətəndaş  həmrəyliyi  yaradılmasını  hakimiyyətin  onlarla  bölüşdürülməsi  ilə 

bağlayır,  öz  siyasi  ambisiyalarını  ön  plana  çəkirdilər.  1994-cü  ilin  noyabr  ayında 

Bakı  Kəndlər  Birliyinin,  habelə  başqa  təşkilatların  vətəndaş  həmrəyliyi  yaratmaq 

cəhdləri baş tutmadı.

185


 Xalq Prezident Heydər Əliyevin ətrafında daha sıx birləşdi. 

Respublikada  qanuni,  demokratik  vasitələrlə  siyasi  fəaliyyət  və  fikirlər 

plüralizmi  üçün  münasib  imkanlar  yaranmışdı.  1995-ci  ildə  burada  50-dən  çox 

ictimai-siyasi  təşkilat  və  partiya  vardı.  Siyasi  partiyalarda  410  mindən  çox  üzv 

birləşmişdi.

186


  2002-ci  ildə  isə  rəsmi  qeydə  alınmış  350  minə  qədər  üzvü  olan  39 

siyasi  partiya,  habelə  1350  ictimai  birlik,  qeyri-hökumət  təşkilatı  fəaliyyət 

göstərirdi.

187


  Qeyri-hökumət  təşkilatlarının  vətəndaş  cəmiyyəti  formalaşmasında 

mühüm  əhəmiyyətini  nəzərə  alan  dövlət  onların  potensialının  artması  və 

fəaliyyətinin  genişlənməsi  üçün  münasib  şərait  yaradırdı.  1997-ci  ildə 

Azərbaycanla BMT-nin İnkişaf Proqramı arasında razılaşmaya əsasən respublikada 

Qeyri-Hökumət  Resurs  və  Təlim  Mərkəzi  təsis  olunmuşdu.

188


  Ölkədə  milli, 

millətçi, liberal, dini, sosial-demokrat, kommunist ideologiyalı müxtəlif təşkilatlar 

vardı.  Lakin  elektoratların  tam  əksəriyyəti  siyasi  partiyaların  fəaliyyətindən 

kənarda idi. Gənclərin cəmi 5 faizə qədəri siyasi təşkilatlarda birləşmişdi.

189

 

Yeni  Azərbaycan  Partiyası  sürətlə  inkişaf  edib  ən  böyük  partiyaya 



çevrilmişdi. 1995 və 2000-ci il parlament seçkilərində bu partiya çoxluq əldə etdi, 

həm  qanunverici,  həm  də  icra  hakimiyyətində  çoxluğu  təşkil  etdiyi  üçün  iqtidar 

partiyasına çevrildi.

190


 2001-ci il noyabrın 21-də keçirilmiş II qurultayı ərəfəsində 

bu  partiyanın  sıralarında  artıq  cəmiyyətin  bütün  təbəqələrini  əhatə  edən  230  min 

nəfər  birləşmişdi.  Partiyada  bir  sıra  siyasət,  dövlət,  mədəniyyət  xadimləri 

yetişmişdi.  Onlardan  biri  Azərbaycan  Dövlət  Neft  Şirkətinin  birinci  vitse-

prezidenti,  Milli  Olimpiya  Komitəsinin  prezidenti,  ölkə  gəncləri  və  sahibkarlar 

arasında  böyük  nüfuz  qazanmış  İlham  Əliyev  idi.  Qurultayda  o,  partiya  sədrinin 

yeni  təsis  olunmuş  birinci  müavini  vəzifəsinə  seçildi.  2001-ci  ildə  İlham  Əliyev 

nüfuzlu  ekspertlərin  rəyinə  əsasən  ilin  siyasətçisi  nominasiyası  üzrə  Azərbaycan 

Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin mükafatına layiq görülmüşdü.

191


 

Yeni  Azərbaycan  Partiyası  ümummilli  partiyaya  çevrilmişdi.  Onun 

rəhbərliyi  ilə  iqtidaryönümlü  partiyalar  1998-ci  ilin  sonralarında  "Azərbaycan 

Dövlətçiliyi  və  Vətəndaş  Birliyi  uğrunda  Demokratik  Alyans"  yaratmışdılar. 



292 

 

Alyans  iqtidarın  daxili  və  xarici  kursunu  dəstəkləyir,  islahatların  həyata 



keçirilməsində ona fəal ideoloji kömək göstərirdi.

192


 

Sağlam  müxalifətin  siyasi  həyatda  mühüm  rol  oynaya  biləcəyini  düşünən 

iqtidar respublikada belə bir siyasi qüvvənin formalaşmasında maraqlı idi. Müxalif 

partiyalara demokratik vasitələrdən istifadə etməklə təbliğat və təşviqat  imkanları 

yaradılırdı. Müxalif qüvvələr onlarla qəzet və jurnal nəşr edib yayır, televiziya və 

radio  kanallarından  istifadə  edir,  seçki  komissiyalarında,  parlamentdə  təmsil 

olunurdular.  Avropa  Şurası  Parlament  Assambleyasının  siyasi  məsələlər  üzrə 

iclasında qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanda sərt müxalifət mövcud idi və o, bəzən 

iqtidarla  çox  amansız  rəftar  edirdi.

193


  Lakin  ölkədə  demək  olar  ki,  konstruktiv 

müxalifət yarana bilmədi. Buna səbəb əvvəla, xalqın köklü mənafelərinin mövcud 

iqtidar tərəfindən təmin olunması idi. Hakimiyyət iddiasında olan müxalif qüvvələr 

cəmiyyətə yeni heç nə təklif edə bilmirdilər. Hətta müxalif "Yeni Müsavat" qəzeti 

özünün  2001-ci  il  13  iyul  sayında  yazırdı  ki,  "belə  şəraitdə  cəmiyyətdən  nə 

gözləmək,  hansı  dəstəyi  almaq  olar?"

194

  İlham  Əliyevin  qeyd  etdiyi  kimi,  bu 



adamlar  özlərinin  yaratdığı  xırdaca  siyasi  mikromühitdə  yaşayırdılar. 

Respublikanın  real  siyasi  həyatı  isə  başqa  miqyaslarda  cərəyan  edir  və  elmin, 

istehsalın,  incəsənətin,  biznesin  müxtəlif  sahələrində  özünü  göstərən  istedadlı 

adamlar ön mövqelərə çıxırdılar.

195

 

Müxalifətin  uğursuzluğunun  bir  səbəbi  də  ayrı-ayrı  siyasi  partiya  və  blok 



liderləri arasında  müxalifətin  lideri olmaq, ondan prezident seçilmək üçün dəstək 

almaq  iddiaları  idi.  Bunun  üçün  fərqlənməyin,  siyasi  kapital  toplamağın,  önə 

çıxmağın vasitəsi isə cəmiyyətə mövcud problemləri həll etmək üçün ağıllı təkliflər 

vermək  yox,  qeyri-demokratik,  qeyri-etik  vasitələrə  əl  atmaq,  ağ  yalan,  böhtan, 

şayiə, insanları iqtidara itaətsizliyə, kütləvi aksiyalara çağırmaq, icazəsiz mitinqlər, 

küçə  yürüşləri  keçirmək,  radikallıq,  dağıdıcılıq,  zorakılıq  göstərmək  idi.  1993-cü 

ilin ikinci yarısı və 1994-cü ilin əvvəllərində müxalifətin radikal qanadına rəhbərlik 

edən  qüvvələr,  xüsusən  "Boz  qurd"  Partiyası,  habelə  gizli  hərbi-siyasi  qurumlar 

xeyli  fəal  idilər.  Bu  təşkilatların  üzvləri  populist  şüarlarla  insanları  yenidən 

küçələrə  səsləyir,  üsyana  çağırır,  mitinqlər  keçirir,  hələ  zəif  olan  siyasi  sabitliyi 

pozmağa çalışırdılar. Onların təşəbbüsü ilə keçirilən tədbirlərə  müxalifətin liberal 

qanadı  da  qoşulurdu.

196

  Lakin  dövlətin  sayıqlığı  nəticəsində  bu  cəhdlər  baş 



tutmadı. "Boz qurd" Partiyasının fəaliyyəti dayandırıldı.

197


 

Xarici  havadarlarının  köməyi  ilə  bəzi  din  xadimləri  Azərbaycan 

Respublikasında  İransayağı  islam  rejimi  yaratmağa  çalışırdılar.  Hələ  80-ci  illərin 

sonlarında  Şəkinin  bir  para  dindarları  "Yeni  Azərbaycan  İslam  Cəmiyyəti"  adlı 

təşkilat  yaratmış,  "İslam  Ordusu"  adlı  silahlı  qrup  təşkil  etmişdilər.  Təşkilatın 

liderləri  dövlət  orqanlarının  işinə  qarışır,  rayonda  hakimiyyəti  zorla  ələ  keçirmək 



293 

 

istəyirdilər.  1993-cü  ilin  noyabr  ayında  hökumət  bu  təşkilatın  qanunsuz 



fəaliyyətinə son qoydu.

198


 

1992-ci  ildən  Azərbaycanda  fəaliyyət  göstərən  İslam  Partiyası  liderləri  də 

İran  İslam  Respublikası  xüsusi  xidmət  orqanları  ilə  əlbir  işləyir,  hakimiyyətə 

gəlmək  üçün  bu  təşkilatın  yüksək  rütbəli  zabitləri  ilə  tədbirlər  planı  qurur,  əməli 

hazırlıq görürdülər. Dini təhsil almaq adı ilə İrana göndərilmiş gənclərə hərbi təlim 

keçirilirdi.  İranda  təlim  keçmiş  1000-dən  çox  gəncə  xüsusi  kod  adları  verilmiş, 

onların  hər biri ilə ayrıca  əlaqə  vasitələri  müəyyənləşdirilmişdi

199


. Partiyaya  külli 

miqdarda  vəsait  verilirdi.  İrandan  gələn  "qonaqlar"  əhali  arasında  təbliğat  işi 

aparırdılar.  1996-cı  ildə  İslam  Partiyasının  satqın  liderləri  ifşa  edilib  həbs 

olundular.

200

 

2000-2002-ci 



illərdə 

Bakının  Nardaran  qəsəbəsində,  Azərbaycan 

Respublikası  Prokurorluğunun  və  Daxili  İşlər  Nazirliyinin  2002-ci  il  1  avqust 

tarixli bəyanatında qeyd olunduğu kimi, regionda gərginlik yaradılmasında maraqlı 

olan  bəzi  dövlətlər  və  ekstremist  yönümlü  beynəlxalq  dini  təşkilatların  təsiri  ilə 

sosial problemləri qabartmaq və təhrif olunmuş islami dəyərləri ön plana çəkməklə 

mövcud  konstitusiyalı  quruluşa  qarşı  çıxan,  dövlət  hakimiyyəti  orqanlarının 

səlahiyyətinin  yaratdıqları  "Dini Şura"ya  verilməsini tələb edən, radikal  mövqedə 

olan  bir  qrup  şəxs  yerli  sakinlərin  dinə  inamından  sui-istifadə  edərək  əvvəlcədən 

planlaşdırılmış şəkildə asayişin pozulması ilə nəticələnən qanunsuz aksiyalar, hətta 

kütləvi iğtişaşlar təşkil etmişdilər.

201


 

90-cı  illərin  ortalarında  "Sadval"  təşkilatı  ölkədə  həyəcanlar  törətmək, 

qarışıqlıq  yaratmaq  məqsədilə  bir  sıra  terror  aktları  təşkil  etmişdi.  Ermənistan 

xüsusi xidmət orqanlarının rəhbərliyi ilə bu təşkilatın üzvləri 1994-cü il martın 19-

da Bakı metrosunun "20 Yanvar" stansiyasında partlayış törətdilər, 14 nəfər həlak 

oldu, 49 nəfər  yaralandı.  Həmin il iyulun 3-də  metronun  "Gənclik" və  "28 May" 

stansiyaları  arasında  partlayış  törədildi.  Yenə  insan  tələfatı  oldu.  Cinayətkarlar 

yaxalanıb  cəzalandırıldılar.

202

  "Sadval"  vasitəsilə  məqsədinə  nail  ola  bilməyən 



təxribatçılar Rusiya Müsəlmanları İttifaqına, onun Cənubi Dağıstan filialına və bu 

təşkilatın  redaktoru  erməni  olan  "Vestnik"  qəzetinin  hay-küyünə  ümid 

bəsləyirdilər.  Özünü  "ləzgilərin  imamı"  adlandıran  Aşum  Qasımov  1996-cı  ildə 

ləzgilərin hüquqlarını müdafiə adı altında məscidlərdə gəncləri cihada çağırırdı. Bu 

təxribatçılar  Azərbaycan-Rusiya  sərhədində  iğtişaş  törətməyə,  Dağıstandan 

topladıqları  silahlı  dəstələrlə  Azərbaycan  tərəfdən  sərhəddəki  rus  əsgərlərinə 

hücum edib münaqişə yaratmağa hazırlaşırdılar. Lakin onların bu cəhdləri vaxtında 

ifşa olundu.

203

 

1998-ci  ilin  yayında  AXCP  (AXC  əsasında  1995-ci  ildə  Azərbaycan  Xalq 



Cəbhəsi Partiyası - AXCP yaranmışdı) "Müxalifətin mitinq taktikası" və "AXCP-

nin  iqtidara  qarşı  təbliğat  mübarizəsi"  adlı  proqramlar  hazırlamışdı.  Obyektiv 



294 

 

problemləri qabardıb faciə kimi təqdim etmək, "şantaj", "dezinformasiya", "kütləvi 



çıxışlar",  "vətəndaş  itaətsizliyi",  "pozuculuq  fəaliyyəti",  kəskin  ittihamlarla 

hakimiyyəti  cəmiyyətə  "xəyanətkar"  obrazında  təqdim  etmək,  sosial-iqtisadi 

infrastrukturları dağıtmaq, hətta cəbhədə atəşkəsin pozulmasına nail olmaq, sosial 

partlayışlar  törətmək,  cəmiyyətlə  iqtidar  arasında  qarşıdurma  yaratmaq  və  digər 

pozucu  tədbirlər  planlaşdırılmış,  həyata  keçirilməsi  üçün  səylər  göstərilməyə 

başlanmışdı.

204 

2002-ci  il  sentyabr-oktyabr  aylarında  Ayaz  Mütəllibovun  rəhbəri 



olduğu  "Azərbaycanın  tərəqqisi  uğrunda"  ictimai-regional  mədəni-maarif  fondu 

Azərbaycana qarşı təxribat fəaliyyətinin mərkəzinə çevrilmişdi. 

Fond  hətta  separatçı  qüvvələrdən  də  istifadə  edirdi.  A.Mütəllibovun 

Bakıdakı  tərəfdarlarının  bir  qrupu  hakimiyyəti  zorla  ələ  keçirmək  planı 

hazırlamışdı.

205


 Hakimiyyəti ələ keçirmək  uğrunda  hər şeyi qurban verməyə  hazır 

olan  dağıdıcı  müxalifət  hətta  xarici  xüsusi  idarələrin  Azərbaycanı  parçalamaq, 

müstəqil  "Qırmızı  Kürdüstan",  "Yaşıl  Nardaran"  bölgələri  yaratmaq,  cənub  və 

şimal  regionlarındakı  bəzi  separatçı  qüvvələrə  külli-ixtiyar  vermək  planlarının 

reallaşması cəhdlərinə dəstək verirdilər.

206


 

Müxalif  partiyalarda  belə  bir  fikir  vardı  ki,  əgər  birləşsələr,  iqtidarı 

hakimiyyətdən  sala  bilərlər.  Bunun  səhv  olduğunu  1998-ci  il  prezident  seçkiləri 

ərəfəsində əsas müxalifət partiyalarının SİDSUH (Seçki İslahatları və Demokratik 

Seçkilər  Uğrunda  Hərəkat)  kimi  cəlbedici  ad  daşıyan  qeyri-formal  təşkilatda 

birləşmələri,  həmin  ilin  iyul-sentyabr  aylarında  provokasiya  törətməklə,  qan 

tökülməsinə  nail  olmaqla  cəmiyyəti  hərəkətə  gətirmək  cəhdlərinin  gözlənilən 

nəticəni  verməməsi  sübut  etdi.  Müxaliflər  rəsmi  şəkildə  ayrılmış  yerdə  deyil, 

məhz,  Azadlıq  meydanında  mitinq  keçirmək  bəhanəsi  ilə  sentyabrın  12-də 

aralarında  daş,  butulka  sınığı,  kəsici  alətlərlə  silahlanmış  200  nəfərə  yaxın 

mitinqçinin  polislə  qarşıdurmasına  nail  oldular.  Hər  iki  tərəfdən  yaralananlar 

vardı.


207

 Bu dəfə də xalq müxalifətin zorakı tələblərini müdafiə etmədi. 

Lakin 

SİDSUH-un 



bəzi  konstruktiv  tələbləri,  təbii  ki,  seçki 

qanunvericiliyində,  seçkilərin  təşkilində  iqtidar  tərəfindən  nəzərə  alındı.  Seçki 

qanunvericiliyini  müxalifətin  və  ATƏT-in tələblərinə  uyğunlaşdırmaq üçün 1998-

ci  il  iyulun  10-da  ona  dəyişikliklər  və  əlavələr  edildi,  16  təklifdən  12-si  qəbul 

olundu.

208


  Bu  təşkilatın  fəaliyyəti  sübut  etdi  ki,  cəmiyyətə,  iqtidarın  fəaliyyətinə 

zorakılıqla deyil, konstruktiv təkliflərlə təsir göstərmək olar, bu cür təkliflər qəbul 

edilir və qiymətləndirilir. 

1998-ci  ilin  sonlarında  təşkil  olunmuş  DUH  (Demokratiya  Uğrunda 

Hərəkat) da səmərəli fəaliyyət göstərə bilmədi və tezliklə dağıldı. 2002-ci il yanvar 

ayının 10-da Müsavat və ona yaxın olan partiyalar "Birləşmiş Müxalifət Hərəkatı" 

adlı yeni bir qurum təsis etdilər.

209


 Lakin bu təşkilat da müxalif qüvvələri birləşdirə 

bilmədi. 



295 

 

90-cı  illərin  ortalarında  müxalif  sağ  qüvvələrin  liberal  qanadına  Müsavatın 



və  AXCP-nin  lider  olduqları  "Demokratik  Konqres"  rəhbərlik  edirdi.  Özünü 

mövcud  iqtidara  "barışmaz  müxalifət"  adlandıran  Müsavat-AXCP  dueti  bu 

təşkilatda  liderliyi  əldə  saxlamaq  üçün  başqa  siyasi  partiyaların  inkişafında, 

təşkilatca möhkəmlənməsində maraqlı deyildi.

210

 Onun bəzi üzvləri dövlət çevrilişi 



cəhdlərində  iştirak  etmişdilər.  Lakin  həm  Müsavat,  həm  də  AXCP  liderləri 

prezident  olmağa  can  atdıqları  üçün  bu  duet  daxilində  ziddiyyətlər  getdikcə 

dərinləşməyə  başlamışdı.  2000-ci  il  mayın  20-də  Demkonqresə  daxil  olan  20 

partiyanın  təşkil  etdiyi  mitinqdə  cəmi  3500-4000  nəfər  iştirak  etmişdi.

211

  2000-ci 



ilin  sonlarında  Müsavat  Partiyasının  başqanı  Demokratik  Konqresi  öz  siyasi 

komandasına  çevirməyə  çalışdı.  Buna  etiraz  edən  başqa  partiyaların  bir  qrupu 

"Alternativ Demokratik Konqres" təşkil etdi. Azərbaycan Liberal Partiyası sədrinin 

müxalifət  liderlərini  bir  araya  gətirmək  səyləri  baş  tutmadı.  2002-ci  ilin  dekabr 

ayında,  prezident  seçkiləri  ərəfəsində  müxalifət  ATƏT-in  təşəbbüsü  ilə  Milli 

Məclisdə Seçkilər Məcəlləsi layihəsinin müzakirəsi üçün təşkil olunmuş "Dəyirmi 

masa"ya  qeyri-konstruktiv  tələblər  irəli  sürərək  qatılmadı.  Müxalifətin 

Koordinasiya  Mərkəzi  (MKM)  təşkil  edildi.  Lakin  bu  təşkilat  da  müxalifət 

daxilində  birlik  yarada  bilmədi.  Ziddiyyət  MKM-nin  yaratdığı  "Azad  Seçki 

Formu" ilə müxalifətin alternativ "Azad Seçki Mərkəzi" arasında davam edirdi.

212

 

Ziddiyyətlər təkcə müxalifət partiyaları və  birlikləri arasında deyil, həm də 



ayrı-ayrı  partiyaların  öz  daxilində  də  mövcud  idi.  "Yurdçular"  və  "klassiklər" 

arasındakı  ziddiyyət  partiya  sədri  Ə.Elçibəy  dünyasını  dəyişdikdən  sonra  AXCP-

nin parçalanmasına  səbəb oldu. 2002-ci  il avqustun 18-də  AXCP-nin  "klassiklər" 

və  "islahatçılar" qanadlarını bir araya  gətirmək təşəbbüsündə  olan başqa  bir qrup 

partiyanı  bütövləşdirmək  məqsədilə  qurultay  keçirdi.  Lakin  yenə  partiyanın 

"liderləri"  arasında  mübarizə  səngimədi.  Bu  işdə  Müsavat  və  AMİP  qızışdırıcı 

mövqe  tutub  faydalanmağa  çalışırdı.

213 


1998-ci  ilin  əvvəllərində  Ə.Elçibəyin 

təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə "Bütöv Azərbaycan Birliyi" adlı təşkilat yaradılmışdı.

214

 

Müxalif  "sol"  qüvvələrdə  də  bloklaşma  meyli  vardı.  Vahid  Azərbaycan 



Kommunist Partiyası ictimai mülkiyyətin özəlləşdirilməsi əleyhinə çıxır, SSRİ-nin, 

bəzi  islahatlarla  əvvəlki  sovet  rejiminin  bərpa  olunacağı  günü  gözləyirdi.

215

 

Azərbaycan  Kommunist  Partiyası  isə  kommunizm  ideallarının  modernləşməsinə, 



sosial  qayğılara  istiqamətləndirilən  bazar  iqtisadiyyatına,  sosialist  ölkələri  siyasi 

birliyinə  tərəfdar  idi.

216

  Daxilində  ciddi  didişmə  gedən  kommunist  partiyaları  elə 



bir güclü sosial bazaya malik deyildilər. 

İnsanlar  kimin-kim  olduğunu  getdikcə  daha  aydın  dərk  edir,  iqtidarın 

siyasətini,  ona  mane  olan  qüvvələrin  məqsəd  və  əməllərini  düzgün 

qiymətləndirirdilər. 



296 

 

Xalq  demokratiya  məktəbi  keçir,  mübahisəli  fikirləri  hay-həşirlə  deyil, 



demokratik qaydada, sivil şəkildə müzakirə və həll etməyin yollarını öyrənirdi. 

Gənc nəslə, onun tərbiyəsinə, mənəvi və fiziki sağlamlığına qayğı artmışdı. 

Gənclər  ölkə  əhalisinin  66  faizini  təşkil  edirdilər.

217 


1994-cü  ilin  iyun  ayında 

Azərbaycan Respublikası Gənclər və İdman Nazirliyi təsis edilmişdi. 1995-ci ilin 

noyabr ayında Respublika Gənclər Təşkilatının Milli Şurası yaradıldı. 1997-ci ildə 

bu təşkilat Avropa Gənclər Forumuna, Dünya Türk Gənclər Birliyinə qəbul edildi. 

2003-cü  ildə  bu  şurada  40-a  qədər  uşaq  və  80-dən  çox  gənclər  təşkilatı 

birləşmişdi.

218

 

Gənclərin  təşəbbüsü  ilə  1996-cı  il  fevralın  2-də  Gənclərin  Birinci 



Respublika  Forumu  keçirildi.  Prezident  Heydər  Əliyev  forumda  gənclər  üçün 

proqram  əhəmiyyətli  nitq  söylədi,  onları  -müstəqil  respublikanın  gələcək 

sahiblərini daha mütəşəkkil, milli dövlətçilik, vətənin bütövlüyünün təmin edilməsi 

və möhkəmləndirilməsi uğrunda fəal mübariz olmağa çağırdı.

219

 Prezident Fərmanı 



ilə  1997-ci  ildən  fevral  ayının  2-si  Azərbaycanda  "Gənclər  Günü"  kimi  qeyd 

olunmağa başlandı.

220

 

1996-cı  ilin  iyununda  Azərbaycan  Prezidenti  Heydər  Əliyev  istedadlı 



gənclərə, onların yaradıcılıq potensialının inkişafına dövlət qayğısını təmin etmək 

məqsədilə xüsusi Fərman verdi.

221

 1999-cu il iyulun 29-da "Dövlət gənclər siyasəti 



haqqında" Proqram qəbul edildi.

222


 

Respublikada  yetişən  yeni  nəslin  bəzi  nümayəndələri  bir  neçə  ali  təhsil 

almışdılar,  müxtəlif  əcnəbi  dilləri  bilirdilər.  Bank  işində,  sahibkarlıqda,  biznesdə 

böyük  uğurlar  qazanır,  Azərbaycanın  dövlətçiliyini  və  müstəqilliyini  mərdliklə 

qoruyur, müxtəlif istehsal obyektlərinin, fermer təsərrüfatlarının idarə olunmasında 

nəzərəçarpacaq nailiyyətlər əldə edirdilər.

223

 

Azərbaycanda  Respublika  Uşaq  Təşkilatı  da  fəaliyyət  göstərirdi.  "Uşaq 



hüquqları  haqqında"  Qanun  (1998-ci  il  mayın  19-da  qəbul  olunub),  "Uşaqların 

təlim-tərbiyəsinin  yaxşılaşdırılması  və  hüquqlarının  qorunması  haqqında"  Dövlət 

Proqramı  qəbul  edilmiş,  BMT-nin  YUNİSEF  uşaq  təşkilatının  (Azərbaycanda 

1994-cü  ilin  sentyabrından  fəaliyyətə  başlayıb)  köməyi  ilə  "Erkən  uşaqlıq 

dövründə  qayğı  və  inkişaf  konsepsiyası"nın,  mənəvi,  fiziki  və  estetik  tərbiyənin 

təşkilinə,  çətin  şəraitdə  yaşayan  uşaqların  problemlərinin  həllinə  dair  layihələrin 

həyata keçirilməsinə başlanılmışdı.

224


 

Azərbaycan  qadınlarının  da  ictimai-siyasi  fəaliyyəti  xeyli  genişlənmişdi. 

2001-ci ildə respublikada 41 qadın təşkilatı fəaliyyət göstərirdi.

225


 "Sevil" Qadınlar 

Məclisi,  "Neftçi"  Qadınlar  Cəmiyyəti,  "Bakı"  Qadınlar  Assosiasiyası,  "Qadın  və 

İnkişaf  Mərkəzi",  D.Əliyeva  adına  "Qadın  Hüquqlarını  Müdafiə  Cəmiyyəti", 

"Əsgər  Anaları  Cəmiyyəti"  və  s.  ictimai-siyasi  həyatda  fəal  rol  oynayırdılar. 

Azərbaycan  BMT-nin  "Qadınlara  münasibətdə  ayrı-seçkiliyin  bütün  formalarının 


297 

 

ləğv  olunması  haqqında"  1995-ci  il  30  iyun  tarixli  Konvensiyasına  qoşuldu.



226

 

Azərbaycan qadınlarının nümayəndələri 1995-ci ilin iyununda Pekində keçirilən IV 



Ümumdünya  Qadınlar  Konfransında  iştirak  etdilər.  Bu  konfransın  qərarları 

respublikada  qadın  hərəkatının  ümumi  fəaliyyət  platformasının  formalaşmasında 

mühüm rol oynadı.

227


 

1998-ci  ilin  yanvar  ayında  Prezident  Heydər  Əliyevin  Fərmanı  ilə  "Qadın 

Problemləri  üzrə  Dövlət  Komitəsi"  yaradıldı.  Görkəmli  alim,  professor  Zəhra 

Quliyeva onun sədri təyin edildi.

228

 

1998-ci  il  sentyabrın  14-15-də  Azərbaycan  Respublikası  qadınlarının 



qurultayı  keçirildi.  Qadınların  böyük  əksəriyyəti  respublikada  mürəkkəb  ictimai-

siyasi proseslərin gedişində daim milli dövlətçilik mövqeyində olduqlarını nümayiş 

etdirdilər.  Qadınları  narahat  edən  problemlər  aşkarlandı  və  onların  aradan 

qaldırılması, həlli yolları müəyyən olundu.

229

 

Respublikada  qadınlara  dair  dövlət  siyasətinin  daha  səmərəli  həyata 



keçirilməsi  üçün  2000-ci  il  martın  6-da  Azərbaycan  Prezidenti  "Dövlət  qadın 

siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında" Fərman verdi.

230

 

2002-ci il sentyabrın 17-də Bakıda GUÖAM ölkələri qadınlarının qurultayı 



keçirildi.

231


 

XXI  əsrin  əvvəllərində  ölkədə  insan  hüquqlarının  müdafiəsi  sahəsində  30-

dan  çox  ictimai  birlik  fəaliyyətdə  idi.  Onların  böyük  əksəriyyəti  yalnız  siyasi 

fəaliyyətlə məşğul olan insanların hüquqlarının qorunmasına diqqət yetirir, mülki, 

sosial, əmək, mədəni və başqa hüquqların, habelə qaçqın və məcburi köçkün olan 1 

milyon  vətəndaşın  hüquqlarının  qorunmasına  təəssüf  ki,  lazımi  qayğı 

göstərmirdi.

232


 

İnsanların  maraq  və  tələblərinə  görə  başqa  ictimai  qurumlar  da  fəaliyyət 

göstərirdi. Mədəniyyət xadimləri Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı və təbliğinə 

kömək üçün 1994-cü ildə İncəsənət və Bədii Yaradıcılıq Mərkəzi təsis etmişdilər. 

1994-cü  ildə  xaricdə  yaşayan  həmvətənlərlə  ictimai-siyasi,  mədəni  və  iqtisadi 

əlaqələr  birliyi  -  "Soydaş"  Beynəlxalq  Assosiasiyası  təşkil  olundu.  1995-ci  ildə 

"Azərbaycan Mədəniyyətinin Dostları Fondu" yaradıldı.

233


 

1996-cı ilin noyabr ayında Azərbaycan Qızıl Aypara Cəmiyyəti Beynəlxalq 

Qızıl  Xaç  Komitəsinə,  Qızıl  Xaç  və  Qızıl  Aypara  Cəmiyyətləri  Beynəlxalq 

Federasiyasına  üzv qəbul edildi.

234

  Respublikanın  tanınmış  siyasi,  ictimai,  elm  və 



mədəniyyət xadimləri 1997-ci ilin iyun ayında "NATO və Azərbaycan" əməkdaşlıq 

və əlaqələndirmə mərkəzi təsis etdilər.

235

 

Ermənistandakı  etnik  ərazilərindən  deportasiya  olunmuş  azərbaycanlıların 



"Ağrıdağ" təşkilatı, "İrəvan" Cəmiyyəti, "Qaçqınlar" Komitəsi fəaliyyət göstərirdi. 

2001-ci ildə onların maraqlarını qorumaq və təmsil etmək üçün daha bir təşkilat  - 

"Qərbi Azərbaycan" Komitəsi yaradıldı. Bu komitənin tələbləri içərisində, sonuncu 


298 

 

deportasiya  zamanı  azərbaycanlılara  dəymiş  50  milyard  dollar  həcmində  maddi 



zərərin Ermənistan tərəfindən ödənilməsi, azərbaycanlıların Qərbi Azərbaycandakı 

doğma  torpaqlarının  qaytarılması  və  burada  onların  muxtariyyətinin  yaradılması 

əsas yer tuturdu.

236


 

Ayrı-ayrı  elm  sahələri  üzrə  ictimai  təşkilatlar,  birliklər,  assosiasiyalar, 

habelə  dini  fanatizmə,  din  pərdəsi  altında  xalqı  parçalamaq  cəhdlərinə  qarşı 

mübarizə aparan təşkilatlar, şuralar və s. təşkil edilmişdi. Bəstəkar Azər Rzayevin 

rəhbərliyi 

altında  qocaman  sənətkarları  birləşdirən  "Ulduzlar  sönmür" 

Assosiasiyası fəaliyyət göstərirdi.

237


 

1999-cu  ilin  əvvəllərində  Azərbaycanın  ziyalı  elita  nümayəndələri  yazıçı 

Maqsud İbrahimbəyovun rəhbərliyi altında keçmiş kübar nəslindən olan insanların 

əqli  və  əxlaqi  keyfiyyətlərini  müdafiə  etmək,  habelə  bunlardan  cəmiyyətin 

bəhrələnməsi məqsədilə "Əsilzadələr məclisi" adlanan birlik yaradılmışdı.

239


 

1999-cu  ilin  mart  ayında  "Azərbaycan  Sahibkarlar  Assosiasiyası  (2000-ci 

ilin martından "Konfederasiya" adlanır) təşkil olunmuşdu.

240


 

Ölkədə  1  milyon  500  min  nəfərə  qədər  üzvü  olan  40-dan  çox

 

həmkarlar 



ittifaqı,  onları birləşdirən  Azərbaycan Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (AHİK) 

fəaliyyət  göstərirdi.  2001-ci  ildə  AHİK  Beynəlxalq  Azad  Həmkarlar  İttifaqları 

Konfederasiyasına qəbul edilmişdi.

241


 

İnsanların  azad  düşünməsi,  sərbəst  siyasi-ictimai  fəaliyyət  göstərməsi, 

qeyri-demokratik,  zorakı  əməllərin  dəf  olunması  üçün  cəmiyyətdə  münasib 

imkanlar  mövcud  idi.  Bütün  bunları  Prezident  Heydər  Əliyevin  adı  ilə  bağlayan 

xalq  1998-ci  il  oktyabrın  11-də  alternativ  əsasda  keçirilən  prezident  seçkilərində 

onu yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçdi. 

Ölkədə siyasi sabitliyin yaranması, dövlətçiliyin inkişafı, ilk növbədə dövlət 

intizamının  və  nəzarətinin  güclənməsi,  Azərbaycanın  beynəlxalq  aləmdə  etibarlı 

tərəfdaş  kimi  tanınması,  nüfuz  qazanması  ölkənin  iqtisadi  və  mədəni  həyatına 

önəmli təsir göstərdi. 

 

 


299 

 

 



III FƏSİL 

 

ƏSASLI ĠQTĠSADĠ ĠSLAHATLAR. 



ĠQTĠSADĠ ĠNKĠġAF. 

SOSĠAL DĠRÇƏLĠġ 

 


Yüklə 15,93 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin