TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Ġqtisadiyyatda struktur dəyiĢiklikləri
Yüklə 27,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ġqtisadiyyatda struktur dəyiĢiklikləri. Ölkənin iqtisadiyyatında struktur
dəyişiklikləri getdikcə dərinləşirdi. Onun başlıca istiqamətləri dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi, aqrar islahatların həyata keçirilməsi və sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi idi. 1995-ci il sentyabrın 29-da Qanunla təsdiqlənmiş "Azərbaycan Respublikasında 1995-1998-ci illərdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi Dövlət Proqramı", "Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında", "Müəssisələr haqqında", "Səhmdar cəmiyyətləri haqqında", "Auditor xidməti haqqında" qanunlar, "Dövlət müəssisələrinin səhmdar cəmiyyətlərinə çevrilməsi haqqında Əsasnamə" və başqa mühüm hüquqi aktlar qəbul edilmişdi. Sahibkarlığın inkişafı üçün Milli Fond təsis olunmuşdu. "Antiinhisar Siyasəti və Sahibkarlığa Kömək Komitəsi", yerlərdə sahibkarlığı inkişaf mərkəzləri, "Kiçik və Orta Sahibkarlığı İnkişaf Agentliyi", "Xarici İnvestisiyalar Mərkəzi", "İqtisadi və Biznes İnformasiya Mərkəzi" "Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatası" yaradılmışdı. Bu təşkilatlar sahibkarların investisiya layihələrini ekspertiza edir, onların həyata keçirilməsi üçün maliyyə yardımı göstərirdilər. Sahibkarlar üçün müxtəlif kurs və seminarlar təşkil olunurdu. 94
Vətəndaşların xarici banklarda saxlanılan pullarının Azərbaycanda investisiya qoyuluşuna cəlb edilməsi üçün 1995-ci ilin iyul ayında qəbul olunmuş Qanuna əsasən qoyulan vəsaitin mənbəyi haqqında məcburi təlimat alınması qadağan edildi. 95 Prezident 1996-cı il iyunun 17-də və 1999-cu il yanvarın 7-də sahibkarların hüquqlarını müdafiə edən, onların fəaliyyətinə yersiz müdaxilənin və əsassız yoxlamaların qarşısını alan fərmanlar verdi. 96
vəziyyət müzakirə edildi. Onun 2002-ci il aprel ayının 25-də yerli, may ayının 14- də isə respublikada fəaliyyət göstərən xarici sahibkarlarla görüşü zamanı bu sahədə hələ də mövcud olan nöqsanlar, maneələr əhatəli araşdırıldı və az sonra dövlət məmurları ilə xüsusi müşavirədə bu sahədə müvafiq tədbirlər müəyyənləşdirildi. 312
2002-ci il avqustun 27-də Prezidentin sərəncamı ilə Prezident yanında Sahibkarlar Şurası yaradıldı. Prezident Fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikası Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu haqqında Əsasnamə" təsdiq olundu. 97
Proqramı (1997-2000-ci illər)" hazırlandı və qəbul olundu. 2002-ci ilin yayında "Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlığın inkişafının Dövlət Proqramı (2002-2005-ci illər)" təsdiq edildi. 98 Müəssisələrin dövlət qeydiyyatı işi sadələşdirildi, zonalar üzrə qeydiyyat mərkəzləri yaradıldı. 99
2002-ci ilin sentyabr ayında Prezidentin Fərmanı ilə lisenziya tələb olunan fəaliyyət növlərinin sayı 240-dan 30-a endirildi və lisenziyaların fəaliyyət müddəti 5 ilə qaldırıldı. 100
2002-ci il sentyabrın 10-da Azərbaycan Prezidentinin sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli iqtisadi və hüquqi şərait yaratmaq məqsədilə "Azərbaycan Respublikasında sahibkarlığın inkişafına dövlət himayəsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" fərmanı verildi. 101 Həmin il sentyabrın 28-də "Sahibkarlığın inkişafına mane olan müdaxilələrin qarşısının alınması haqqında" Prezident Fərmanı imzalandı. Hüquq-mühafizə orqanlarının (məhkəmədən başqa) sahibkarlıq subyektlərinə müdaxilələri qadağan edildi. DİN-in İqtisadiyyatda Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsi ləğv olundu. 102
250 milyard manat vəsait ayırdı. 103
Bu məqsədlə 2002-ci ilin oktyabr ayında Dünya Bankının Maliyyə Korporasiyası, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Qara dəniz Ticarət və İnkişaf Bankı və s. maliyyə qurumları birlikdə Azərbaycan Mikromaliyyə Bankı təşkil etdilər. 104
vermək məqsədilə Azərbaycanda və qabaqcıl xarici ölkələrdə qarşılıqlı ticarət və sənaye palataları və başqa təşkilatlar yaradılmışdı. "Amerika-Azərbaycan Ticarət Palatası", "Azərbaycan-İran Birgə İqtisadi, Texniki, Elmi və Humanitar Komissiyası", "Türkiyə-Azərbaycan Müştərək İqtisadi Komissiyası" təşkil olunmuşdu. 105
Respublikada sahibkarlığın inkişafına beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar da köməklik göstərirdilər. BMT-nin İnkişaf Proqramı sənaye komplekslərinin inkişafı, yoxsulluğun aradan qaldırılması, qaçqın və köçkünlərin yerləşdirilməsi, işlə təmin olunması, həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi, ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması və başqa layihələrin hazırlanması və maliyyələşdirilməsində iştirak edirdi. Avropa Birliyi İqtisadi Komissiyası TASİS Texniki Yardım Proqramı respublika iqtisadiyyatında struktur dəyişiklikləri, sahibkarlığın inkişafı, xüsusən kənd təsərrüfatında islahatların aparılmasına investisiyalar cəlb olunması, Avropa- Qafqaz-Asiya ticarət, nəqliyyat əlaqələrinin inkişafına kömək üçün layihələr hazırlanmasında fəal iştirak edirdi. Bu proqram dairəsində KOSİA-SMEDA
313
təşkilatı, habelə "Türk Sənaye İş Adamları Birliyi", "Türk İş Birliyi İnkişaf Agentliyi" respublikada sahibkarlığın inkişafına yardım göstərirdilər. 106
Almaniya Texniki Əməkdaşlıq Təşkilatı kənd təsərrüfatını özəlləşdirmək işləri üçün xüsusi layihə hazırlayıb Azərbaycana hədiyyə etmişdi. 107
İngiltərənin "Kayzer" firması ilə Sumqayıt Əlvan Metal İstehsalatı Birliyinin müqaviləsi əsasında alüminium zavodu yenidən işə başladı. 108
İtaliyanın "Porçeti SPA" firması ilə kontrakta əsasən natrium qələvisi istehsal edən müasir qurğular işə salındı. Səudiyyə Ərəbistanı firması ilə aşağı təzyiqli polietilen, polivinilxlorid istehsalı qurğuları yaradılması, "Polimer-120" qurğusunun, Yaponiya firmaları ilə etilen-propilen zavodunda "EP-300" qurğusunun yenidən qurulması və s. üçün başqa müqavilələr bağlandı. İtaliya firması ilə müqaviləyə əsasən, Qaradağda yeni şin zavodu tikilməsi planlaşdırıldı. 109
Suraxanı maşınqayırma zavodunda ABŞ-ın "Haylənd" firması ilə müştərək müəssisə yaradıldı və dünya standartlarına uyğun nasoslar istehsal edildi. Bakı maşınqayırma zavodunda ABŞ-ın "Red-Tul" firması ilə yaradılmış müştərək müəssisədə müasir texnologiyalara cavab verən qazma baltaları, Avstriya firması ilə birgə qazma qıfılları istehsal olunurdu. Bakı poladtökmə zavodu Türkiyə şirkəti ilə müştərək müəssisə yaradıb tikinti üçün armatur istehsalına başlamışdı. 110
Bakı tütün kombinatı ABŞ-ın "Raynold Tobakko" və Türkiyənin "Star" firmaları ilə birgə müəssisə yaradıb istehsalatı modernləşdirmişdi. 111
Xarici investisiya ilə Bakıda qurulmuş "Evropean Tobakko-Baku" fabrikində artıq 2000-ci ildə 20 növ siqaret istehsal olunurdu. Respublikanın müxtəlif bölgələrində xarici investisiyalar hesabına 5 nümunəvi kənd təsərrüfatı müəssisəsi yaradılmağa başlanmışdı. Meliorasiya qurğularının bərpası və yenidən qurulması üçün xeyli kredit verilmişdi. Türkiyənin "Polsan" şirkəti Azərbaycanda "Saro LTD" firması təşkil edərək Şri-Lankadan çay gətirib burada qablaşdırırdı. Bu ölkənin "İntersun" şirkətlər qrupu Bakı çayçəkmə fabriki ilə müştərək "Azərsun" müəssisəsi yaratmışdı. Fabrik əsaslı şəkildə yenidən qurulmuş, müasir texnologiyalar əsasında "Məryəm", "Final" və s. markalı çaylar istehsal edilməyə başlanmışdı. 113
Türkiyənin "Pet Holdinq" şirkəti dəri fabriki, fındıq və qoz emalı müəssisəsi təşkil etmişdi. Bu şirkət ADNŞ ilə birgə müəssisə yaradaraq Neftçalada iki köhnə neft mədənini işlətməyə başlamış, burada hasilat xeyli artmışdı. İranın "Şibarra", Türkiyənin "Star" və digər şirkətləri respublikada tikinti işləri aparırdılar. Türkiyənin "BMS" sənaye və ticarət şirkəti Bakı avtomobil zavodu ilə birgə müəssisə yaradıb avtobus istehsalına başlamışdı. 114
inkişafına münasib imkanlar açırdı. 1993-cü ildə respublikada cəmi 300, 1997-ci ildə isə artıq 60 min özəl müəssisə vardı. Daxili mal dövriyyəsinin 75 faizə qədəri, xarici ticarətin 44 faizi bu müəssisələrin payına düşürdü. 115
314
Kiçik dövlət müəssisələrinin özəlləşdirilməsi 1997-ci ilin martında artıq başa çatmışdı. 10174 kiçik müəssisə özəl mülkiyyətə, əsasən, əmək kollektivi üzvlərinə satılmışdı. İri və orta müəssisələrin özəlləşdirilməsi səhmdar cəmiyyətləri yaradılması yolu ilə həyata keçirilirdi. Belə sənaye müəssisələrinin səhmləri 1997-ci il martın 1-dən əhaliyə paylanan ümumi mülkiyyət bölgüsündən hər kəsə düşən hissənin ifadəsi olan 7 milyon 500 mindən çox hər biri 4 çekdən ibarət paya dəyişdirildi. 1998-ci ilin sonlarında Prezidentin Fərmanına əsasən müharibə və Çernobıl əlillərinə, onların ailələrinə əlavə özəlləşdirmə payları verildi. Özəlləşən müəssisələrin göstəriciləri hərracdan azı iki həftə qabaq mətbuatda dərc olunurdu. Səhmlərin 15 faizi əmək kollektivi üzvlərinə güzəştlə nağd pula satılır, 50 faizi isə çeklərə dəyişdirilirdi. Dövlət Əmlak Komitəsi çeklərin hərracı üçün Respublika Hərrac Mərkəzi təşkil etmişdi. Çekləri toplayıb səmərəli yerləşdirmək, əldə ediləcək dividentləri bölüşdürmək üçün çek investisiya fondları yaradılmışdı. 116
2002-ci ilin oktyabr ayınadək 36,2 minə qədər kiçik dövlət müəssisəsi, müəssisə obyekti və avadanlığı, o cümlədən 9,5 mindən çox məişət xidməti, 2797 ticarət, 773 ictimai iaşə müəssisəsi, 552 yanacaqdoldurma məntəqəsi, 570-ə qədər çörək ticarəti və çörəkbişirmə obyekti, 700 sənaye, 120 kənd təsərrüfatı müəssisəsi, 337 tikinti təşkilatı, 181 yarımçıq tikinti, 14,7 mindən çox nəqliyyat müəssisəsi və vasitəsi, 119 aptek, 1,3 mindən çox qeyri-yaşayış obyekti və s. özəlləşdirilmişdi. 1463 orta və iri dövlət müəssisəsi səhmdar cəmiyyətinə çevrilmişdi. 100 mindən çox vətəndaş səhmdar, 140 mindən çox adam əmlak sahibi idi. 331,3 min mənzil- özəlləşdirilməsi nəzərdə tutulan mənzillərin 52,8 faizə qədəri xüsusi mülkiyyətə verilmişdi. 117
2002-ci ilin əvvəllərinə qədər çeklərin cəmi təqribən 10 faizi dövriyyədən çıxmışdı. Qalan çeklər qara bazarda əvvəllər 100 dollara, sonralar isə 4 dollardan da ucuz (təqribən 20 min manata) qiymətə satılmış, bir hissəsi xarici qrupların əlində toplanmışdı. 118
Bunu nəzərə alaraq strateji özəlləşməyə başlamazdan əvvəl ölkənin və vətəndaşların maraqlarını qorumaq üçün 2000-ci ilin martında çek dövriyyəsinin tənzimlənməsinə istiqamətləndirilmiş qaydalar müəyyən edildi. Mövcud vəziyyətin öyrənilməsi və nəzərə alınması üçün 400-dən çox çekə sahib olanların çekləri Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsində qeydə alındı. 119
2000-ci il avqustun 10-da özəlləşdirmənin İkinci Dövlət Proqramı qəbul edildi. Özəlləşdirmənin daha səmərəli formaları tətbiq olunmağa başlandı. "Bakelektroqaynaq" Səhmdar Cəmiyyəti, Siyəzən broyler fabriki və s. üzrə investisiya müsabiqələri təşkil olundu. Strateji müəssisələrin özəlləşdirilməsi üçün maliyyə məsləhətçiliyi üzrə tenderlər keçirildi. Bir çox iri müəssisələr, o cümlədən "Azərbaycan-alüminium", "Bakelektrik-şəbəkə", "Siyəzən-broyler" və s. özəlləşdirildi. 120 Prezidentin 2001-ci il 22 mart tarixli Fərmanı ilə kimya, neft- 315
kimya, maşınqayırma, yanacaq-energetika kompleksi müəssisələri, ADNŞ-in bəzi müəssisələri, o cümlədən neft bazaları, qaz zavodu, Sumqayıt aşqarlar zavodu, Azərkabel zavodu özəlləşdirilməyə başlandı. 2001-ci ilin payızınadək artıq respublikada dövlət müəssisələri bazasında 1275 səhmdar cəmiyyəti yaradılmışdı. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi üzrə 248, "Azəravtonəqliyyat" Dövlət Konsemi üzrə 101, "Xidmət" Dövlət Konsemi üzrə 95, Ticarət Nazirliyi üzrə 86, "Taxıl məhsulları" Dövlət Şirkəti üzrə 62, "Azəryeyintisənaye" Dövlət Şirkəti üzrə 55, "Xalq üçün mallar" Dövlət Konserni üzrə 47, "Azərsənayetikinti" Dövlət Şirkəti üzrə 29, "Azərquşsənaye" Dövlət Şirkəti üzrə 32, "Sənaye-ticarət" Dövlət Konserni üzrə 31, "Azərkəndtikinti" Dövlət Şirkəti üzrə 22, Dövlət Neft Şirkəti üzrə 17, "Azərbalıq" Dövlət Konserni üzrə 10 müəssisə, səhiyyə üzrə 18, rabitə üzrə 9, metallurgiya üzrə 10, mənzil-kommunal təsərrüfatı üzrə 4 belə təşkilat vardı. 121
Beləliklə, iqtisadi özünütənzimləmə sisteminin yaranmasına münasib imkanlar açılır, rəqabət yaradılırdı. Məsələn, çörək mağazaları və çörəkbişirmə müəssisələri özəlləşdirildikdən sonra çörək qıtlığı, uzun növbələr aradan qalxdı. 122
yaratmaq, haram pullarla varlanmaq istəyən şəxslər vardı. İqtisadiyyatın inkişafı üçün sərmayə qoymaq istəyən layihə sahibləri korrupsiyaya qurşanmış məmurlar tərəfindən soyuq, hörmətsiz və "şapka" təklifi ilə qarşılanırdılar. 123
Bəzi müəssisələr istehsaldan tutmuş, əmək haqqının ödənilməsinə, satışa qədər bütün prosesləri nağd pulla yerinə yetirir, sənədlərdə müəssisəni, istehsalın, xidmətin bir hissəsini göstərmirdilər. Kəndlərdə torpaq bölgüsü sahəsində qüsurlara yol verilir, narazılıqlar meydana çıxırdı. Prezident Heydər Əliyev ölkəyə investisiya gəlməsinə, iqtisadiyyatın inkişafına, yeni müəssisə və istehsalatlar yaradılmasına öz şəxsi maraqlarını güdərək mane olanları "xalqın daxili düşməni" adlandırır və onlara qarşı qəti mübarizə aparılmasını tələb edirdi. 124 Korrupsiyaya qarşı mübarizənin təşkili haqqında xüsusi fərman verilmişdi. Yüklə 27,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|