TarġXĠ 1941-2002-ci illər yeddġ CĠlddə
Yüklə 27,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ədəbiyyat və incəsənət. 70-80-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatının
inkişafında da mühüm nailiyyətlər qazanılmışdı. Xalq şairi Mirvarid Dilbazinin "Bənövşələr üşüyəndə" (1970), "Ana qanadı" (1972), "Dağ çiçəyi" (1977), "Yasəmən fəsli", "Seçilmiş şeirlər" (1979) şeir kitabları və üç cilddə seçilmiş əsərlərində (1982-1984) Vətən məhəbbəti, ana torpağa bağlılıq ideyalarının tərənnümü əsas yer tuturdu. Azərbaycanın gözəl təbiət mənzərələri, Azərbaycan qadınlarının mənəvi zənginliyi, vətənpərvərlik, azadlıq ideyaları xalq şairi Nigar Rəfibəylinin "Günəşdən gənclik istədim", "Bizə bahar yaraşır" kitablarındakı şeirlərin əsas mövzuları idi. İslam Səfərlinin "Çiçək təranəsi" (1970), "Dan ulduzu, bir də mən" (1974) "Ədəbi beşik" (1978), Əli Kərimin "Qaytar ana borcunu" (1970),"Uşaqlar və ulduzlar" (1971),"Pillələr" (1978),"Qayıt" (1983) şer kitabları oxucuların rəğbətini qazanmışdı. Nəbi Xəzrinin "Dərələr" (1970), "Ulduz karvanı" (1979), "Heykəlsiz abidə" (1982), "İnam" (1982), dördcildlik seçilmiş əsərləri (1983-1985) və b. şeir kitablarında vətənin, onun təbii gözəlliklərinin, insanların nəcib arzu və ideallarının tərənnümü əsas yer tuturdu. Xalq şairi Rəsul Rzanın şeirlərində ümumbəşəri hiss 183
və düşüncələr başlıca yer tuturdu. Bu, "Dünən, bu gün, sabah" (1973), "Güneylər, quzeylər" (1977), "Üzüküləyə" (1979) kitablarındakı şeirlərin əsas mövzusu idi. Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin fəlsəfi poeziyası xalqa olduqca yaxın idi. Onun "Muğam", "Atılmışlar" və b. poemaları bu baxımdan daha səciyyəvi idi. Qabilin "Nəsimi" poeması və şeirləri Azərbaycan poeziyasının o dövrdə yaranmış ən yaxşı nümunələrindəndi. Xəlil Rza, Məmməd Araz, Fikrət Qoca və b. yaratdığı əsərlər ədəbiyyatımızı daha da zənginləşdirirdi. 70-80-ci illərdə Azərbaycanın bədii nəsri zəngin bir inkişaf yolu keçmiş, ictimai həyatı müxtəlif cəhətlərdən əks etdirən çoxlu roman və povestlər yazılmışdı. Süleyman Rəhimovun "Ana abidəsi" (1967-1980), "Qafqaz qartalı" (1971-1975), "Qoşqar qızı", İlyas Əfəndiyevin "Sarıköynəklə Valehin nağılı" (1978), Əzizə Cəfərzadənin "Aləmdə səsim var mənim", "Bakı-1501", İsa Hüseynovun "Nəsimi" romanları, Ələviyyə Babayevanın "Adamlar və talelər" əsəri oxucular tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Anarın "Ağ liman" (1977), "Macal" (1978), "Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi" (1972) əsərlərində mühüm mənəvi-əxlaqi problemlər qaldırılmışdı. Əkrəm Əylislinin "Mənim nəğməkar bibim", "Tənha narın nağılı", "Adamlar və ağaclar" povestləri əsasən kəndin müasir və aktual sosial-mədəni problemlərinə həsr olunmuşdu. Elçinin "Gümüşü narıncı" (1973), "Bu dünyada qatarlar gedər" (1974), "Bir görüşün tarixçəsi" (1977), "Dolça" (1978) və b. hekayə və povestlərində, "Mahmud və Məryəm", "Ağ dəvə" romanlarında həyatın mənəvi-əxlaqi problemləri əsas mövzu idi. Xalqda milli şüurun oyanmasında Cənubi Azərbaycan mövzusunda yazılmış əsərlərin xüsusi əhəmiyyəti vardı. M.İbrahimovun "Pərvanə" (1970) romanı, "Cənub hekayələri" silsiləsi maraqla qarşılanmışdı. Azərbaycan dramaturgiyası bir sıra nailiyyətlər əldə etmişdi. Mirzə İbrahimovun "Bəşərin komediyası" (1978), İ.Qasımovun "Nağıl başlananda" (1972), "Dairəni genişləndirin" (1974), Bəxtiyar Vahabzadənin "Yağışdan sonra" (1971) pyeslərində mənəvi-əxlaqi problemlər əsas yer tuturdu. İlyas Əfəndiyevin müasir mənəvi-əxlaqi dəyərlərdən söhbət açan "Qəribə oğlan" (1973), "Bağlardan gələn səs" (1976), "Büllur sarayda", "Sevgililərin cəhənnəmdə görüşləri", "Geriyə baxma, qoca" (1980), "Üçatılan" (1981) pyesləri psixoloji dramın gözəl nümunələri idi. Anarın "Şəhərin yay günləri" (1978), "Adamın adamı" (1970), "Səhra yuxular" (1981), "Sizi deyib gəlmişəm" (1982) pyesləri oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdı. Respublikada musiqi, ifaçılıq, teatr və kino sənəti sahəsində də mühüm irəliləmələr baş vermişdi. 184
Fikrət Əmirovun "1001 gecə", Aqşin Əlizadənin "Babək" baletləri musiqi sənətinin ən mühüm nailiyyətləri idi. Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə və b. əsərləri simfonik musiqinin inkişafında mühüm rol oynadı. Şəfiqə Axundovanın "Gəlin qayası" operası (1972), Emin Sabitoğlunun "Hicran" musiqili komediyası tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılandı. Tofiq Quliyev, Süleyman Ələsgərov, Vasif Adıgözəlov, Emin Sabitoğlu, Polad Bülbüloğlu, Elza İbrahimova, Cavanşir Quliyev, Ələkbər Tağıyev, Oqtay Rəcəbov və başqalarının mahnıları xalqın rəğbətini qazandı. Rəşid Behbudov, Müslüm Maqomayev (nəvə), Zeynəb Xanlarova, Firəngiz Əhmədova, Lütfiyar İmanov, Fidan və Xuraman Qasımovalar, Rauf Atakişiyev, Rübabə Muradova, Fərhad Bədəlbəyli, Vaqif Mustafazadə, Habil Əliyev, Həbib Bayramov, Hacı Məmmədov, Ramiz Quliyevin ifaçılıq sənəti özünəməxsus zəngin koloriti və təkrarsızlığı ilə seçilirdi. Azərbaycan simfonik musiqisinin inkişafı və təbliğində görkəmli dirijor Niyazinin əvəzsiz rolu danılmazdır. 70-ci illərdə Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında simfonik konsert gecələrin təşkili ənənə şəklini almışdı. Rəfiqə Axundova, Maqsud Məmmədov, Çimnaz Babayeva, Tamilla Şirəliyeva və b. milli baletimizin yorulmaz ifaçıları və təbliğatçıları idi. Bakı, Gəncə, Naxçıvan, Sumqayıt, Şəki, Şuşa, Ağdam, Lənkəran dram teatrlarının səhnəsində klassik və müasir mövzuda bir sıra maraqlı tamaşalar hazırlanmışdı. Görkəmli aktyorlar Hökümə Qurbanova, Ağasadıq Gəraybəyli, Barat Şəkinskaya, İsmayıl Dağıstanlı, İsmayıl Osmanlı, Leyla Bədirbəyli, Möhsün Sənani, Rza Əfqanlı, Mustafa Mərdanov, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə Zeynalova, Məlik Dadaşov, Əli Zeynalov, Məmmədrza Şeyxzamanov, Əliağa Ağayev, Sofya Bəsirzadə və onlarla başqaları Azərbaycan səhnəsində yüzlərlə orijinal və parlaq obrazlar yaratmışdılar. Azərbaycan səhnəsinə Həsən Turabov, Amaliya Pənahova, Səməndər Rzayev, Fuad Poladov, Səyavuş Aslan, Yaşar Nuri, Hacıbaba Bağırov, Arif Quliyev, Hamlet Xanızadə, Əliabbas Qədirov, Mikayıl Mirzə və başqalarının təmsil etdiyi yeni, istedadlı bir nəsil gəlmişdi. Böyük dramaturq İlyas Əfəndiyevin "Mahnı dağlarda qaldı", "Qəribə oğlan" (1973), "Bağlardan gələn səs" (1975) lirik psixoloji ruhda yazılmış pyesləri müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuşdur. B.Vahabzadənin "Yağışdan sonra" (1971), "Əks-səda" (1975), Nəbi Xəzrinin "Sən yanmasan" (1972), Seyfəddin Dağlının "Mənziliniz mübarək" (1971), Səməd Vurğunun "İnsan" (1974), İmran Qasımovun "Nağıl başlananda" (1978), İslam Səfərlinin "Yol ayrıcında" dram əsərləri müvəffəqiyyətlə maraqlı 185
quruluşda tamaşaçılara təqdim olunmuşdu. 1970-ci ildə Hüseyn Cavidin "Xəyyam" tamaşası ilə görkəmli rejissor Mehdi Məmmədov özünü klassik irsin müasir təfsirçisi kimi bir daha təsdiq etdi. "Dəli yığıncağı" (Cəlil Məmmədquluzadə) tamaşası rejissorun yaradıcılığında klassik mədəniyyətin müasirliyi fikrinin ənənəvi davamı və onun sənət dünyasının estetik prinsipi kimi mənalanırdı. 1974-cü ildə Azərbaycan teatrının 100 illik yubileyi təntənə ilə qeyd edildi. May ayının 26-dan iyunun 10-na kimi teatr Moskva Kiçik Teatrının binasında yubiley tamaşaları ilə çıxış etdi.
80-ci illərin sonunda Yusif Səmədoğlunun "Qətl günü", Anarın Adamın adamı" və "Təhminə və Zaur" pyesləri tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. 1981-ci ildə H.Cavidin 100 illiyi ilə əlaqədar olaraq respublikanın bir çox teatrlarında dramaturqun əsərləri tamaşaya qoyuldu. "İblis" (Akademik teatr), "İsmət" (Sumqayıt teatrı), "Topal Teymur'' (Lənkəran və Azərbaycan televiziyası), "Ana", "Mənim tanrım gözəllikdir, sevgidir" (Naxçıvan), "Knyaz" (Şəki), "Şeyx Sənan" (S.Vurğun adına Rus Dram Teatrı) teatrsevərlər tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. 80-ci illərdə Akademik Teatrın səhnəsində tarixi qəhrəmanlıq mövzusunda yazılmış və səhnələşdirilmiş "Atabəylər" (N.Həsənzadə), "Fəryad" (B.Vahabzadə), "Torpağa sancılan qılınc" (N.Xəzri) tamaşalarında teatr özünün işıqlı və demokratik ideallar uğrundakı mübarizədə həqiqəti, humanizm mövqeyini, vətəndaşlıq və müasirlik keyfiyyətlərini ifadə etməyə çalışmışdı. Azərbaycan kinosu da inkişaf etməkdə idi. "Azərbaycanfilm"in istehsal etdiyi kinofilmlərdə xalqın tarixi keçmişi, yüksək mənəvi dəyərləri, habelə çağdaş ictimai reallıqlar öz əksini tapırdı."Şərikli çörək" (1969-cu il, rejissor Ş.Mahmudbəyov), "Yeddi oğul istərəm" (1970-ci il, rejissor T.Tağızadə), "Ulduzlar sönmür" (1970-ci il, rejissor Ə.İbrahimov), "Gün keçdi" (1971-ci il, rejissor A.Babayev), "Nəsimi" (1973-cü il, rejissor H.Seyidbəyli), "Babək" (1979- cu il, rejissor E.Quliyev), "Tütək səsi" (1975-ci il, rejissor R.Ocaqov), "İstintaq" (1979-cu il, rejissor R.Ocaqov), "Axırıncı aşırım" (1971-ci il, rejissor K.Rüstəmbəyov), "Dədə Qorqud" (1975-ci il, rejissor T.Tağızadə), "Yaramaz" (1989-cu il, rejissor V.Mustafayev), "Lətifə" (1990-cı il, rejissor N.Musayev) və başqa filmlər bu baxımdan daha maraqlı idi. Azərbaycan cizgi filmlərinin yaradılmasında rejissorlar B.Əliyev və N.Məmmədovun böyük xidmətləri vardı. Bu illərdə Həsən Məmmədov, Rasim Balayev, Şəfiqə Məmmədova və başqalarının təmsil etdiyi istedadlı kino aktyorları nəsli yetişmişdi. Azorbaycan memarlığı daha çox tərəqqi etmişdi. Yaşayış binalarının kütləvi inşası ilə yanaşı, orijinal layihələr üzrə şəhərləri bəzəyən iri ictimai binalar da tikilmişdi.
186
Memarlar M.Hüseynovun, H.Ələsgərovun, Ə.Hüseynovun və b. layihələri ilə Bakıda və respublikanın digər şəhərlərində milli
memarlıq elementlərini əks etdirən layihələr üzrə onlarla bina inşa olunmuşdu. Bakıda "Bakı" (1970), "Moskva" (1978), "Azərbaycan" (1970), "Qarabağ" (1970), "Abşeron" (1985) mehmanxanaları, "Respublika" ( o zaman Lenin adına) sarayı (1972), "Gülüstan" sarayı (1978), Gəncədə "Kəpəz", Şəkidə "Şəki", Şuşada "Şuşa" mehmanxanaları tikilmişdi. Bakı metropoliteninin "Nizami", "Əcəmi" və b. stansiyaları müasir və milli memarlıq elementlərinin orijinal, harmonik birləşməsi nəticəsində yaranan uğurlu layihələr əsasında inşa olunmuşdu. Azərbaycan heykəltəraşları bir sıra uğurlu əsərlər yaratmışdılar. Cəlal Qaryağdının "N.Nərimanov" (1972), "Y.Məmmədəliyev" (Ordubad, 1977), Mirələsgər Mirqasımovun "C.Məmmədquluzadə" (Naxçıvan, 1974), "C.Cabbarlı" (1982), Tokay Məmmədov, İbrahim Zeynalovun "Nəsimi" (1979), Fuad Əbdürrəhmanovun "M.Hüseynzadə" (1973), Elmira Hüseynovanın "H.Zərdabi" (1983) və b. əsərlər Azərbaycan monumental heykəltəraşlığının ən yaxşı nümunələri idi. Fuad Əbdürrəhmanovun İbn Sinaya Buxarada (1975), Ö.Eldarovun tacik yazıçısı Sədrəddin Ayniyə Düşənbədə (1979) qoyduqları abidələr heykəltəraşlıq sənətinin mühüm nailiyyətləri kimi qiymətləndirilir. Azərbaycanın istedadlı fırça ustalarından Tahir Salahovun "R.Rza" (1971), "D.D.Şostakoviç" (1975) portretləri və b. əsərləri Azərbaycan boyakarlığının ən görkəmli nümunələri idi. Mikayıl Abdullayevin "İmadəddin Nəsimi" (1973), "Pianoçu F.Bədəlbəyli" (1975) portretləri, Salam Salamzadənin "Çay plantasiyası" (1970) Azərbaycan xalqının müasir həyatının çoxplanlı poetik salnaməsidir. Səttar Bəhlulzadənin "Azərbaycan nağılları" (1970), "Suraxanı atəşgahı" (1970), "Əfsanəvi torpaq" (1971), "Naxçıvan axşamçağı", "Ordubad bağlarında" (1974), "Abşeron tacı" (1970) tablolarında doğma torpağa, insanlara hədsiz məhəbbət motivləri başlıca yer tutur. Maral Rəhmanzadənin "Xınalıq", "Bizim qızlar", "Doğma vətənim", "Azərbaycan", "Mənim bacılarım" və b. linoqravürlərində əmək və məişət mövzuları, Azərbaycan kəndinin həyatı, təbiəti böyük sənətkarlıqla əks olunmuşdu. Toğrul Nərimanbəyovun, Tağı Tağıyevin, xalçaçı rəssamlar Lətif Kərimovun, Kamil Əliyevin, plakat ustası Hacıağa Nəzərovun və başqalarının əsərləri yenilik və sənətkarlıq baxımından təkrarolunmaz idi. Elmira Şahtaxtinskayanın "Azərbaycan qədim mədəniyyət diyarıdır" silsilə plakatları özünün orijinal forma biçiminə, klassik irsə bağlılığına görə xalqın mədəni həyatında mühüm hadisəyə çevrilmişdi. 187
Azərbaycan, rus, xarici ölkə klassiklərinin əsərlərinə tərtibat vermiş O.Sadıqzadə kitab illüstrasiyası sahəsində uğurla çalışırdı. İ.Nəcəfqulunun satirik rəsm və karikaturaları maraqla qarşılanırdı. Beləliklə, 70-80-ci illər Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında mühüm dövr oldu. Heydər Əliyevin milli oyanış siyasəti sayəsində təhsil, elm, mətbuat, ədəbiyyat və incəsənətin tərəqqisi üçün münasib imkanlar açıldı. Respublikanın mənəvi sərvətləri, kadr potensialı daha da artdı. Xalqın mədəni irsinin, tarixinin, dilinin öyrənilməsi və təbliği genişləndi.
|