Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor, professor Teshaev O. R
Ортопедическая профилактика остеохондроза позвоночника
Yüklə 6,32 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Упражнения из исходного положения стоя
- Neyro-reflektor-gumoral tasir
- Kompensator (to‘ldiruvchi) tasir
- Jismoniy mashqlar
- Sportga oid o‘yinlar
- Davolovchi gimnastika muolajasi
- Davolovchi gimnastika muolajasining tugallanish qismi
- Sog‘lomlashtiruvchi yugurish
- O‘zini-o‘zi massaj qilish
- Kombinatsiyalangan massaj
- ReFeRAT MAVZULARI Davolash va tibbiy-pedagogika fakultet uchun 1.Aerob mashqlar.
- 2.Vegetativ distoniya sindromida DJT vositalarini qo‘llanishi.
- 3. Miofassial og‘riq sindromlarini DJT bilan davolash. Umurtqa pog‘ona kasalliklarida DJT vositalraini qo‘lash.
- 4.Manual terapiya.
- 8. Tomir kasalliklarida DJT vositalarini qo‘llash.
- O‘QUV MATeRIALLARI (MARUZALAR MATNLARI) 1-MARUZA MAVZUSI: DAVOLOVChI JISMONIY TARBIYa VA UNING ASOSLARI: VOSITALARI, ShAKLLARI VA HARAKAT TARTIBOTLARI
- MARUZANING TeXNOLOGIK KARTASI
|
Ортопедическая профилактика остеохондроза позвоночника 
Тракционная терапия 
Упражнения из исходного положения стоя 
GLOSSARIY Davolovchi jismoniy tarbiya (DJT) – bu jismoniy tarbiya vositalarini kasallikni davolash, oldini olish va bemorlarni reabilitatsiyasi maqsadida qo‘llashdir. Neyro-reflektor-gumoral ta'sir – jismoniy mashqlar nerv retsep-torlarining nospetsifik qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib hisoblanadilar. Ular nerv retseptorlariga ta'sir etib, markazga intiluvchi yo‘l orqali MNSga bora-dilar. U yerda gipofiz-gipotalyamus sistemasi orqali o‘tib, retikulyar for-matsiya va po‘stloq ostida joylashgan har xil markazlarga ta'sir etib, impulslarni o‘zgartirilgan holda markazdan qochuvchi nerv yo‘llari orqali patologik o‘chog‘iga qaytib tushadi va quyidagilarga olib keladi. Kompensator (to‘ldiruvchi) ta'sir – bunda organizmdagi patologik o‘zgarishlar o‘rni to‘ldiriladi va patologik jarayonning avj olib ketishi-ning oldi olinadi. Trofik ta'sir – qo‘llanilayotgan jismoniy tarbiya vositalari ta'sirida tomirlar kengayadi, qon aylanishi yaxshilanadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, natijada jarohatlangan joyning trofikasi yoki oziqlanishi yaxshilanadi. Jismoniy mashqlar - DJTning asosiy vositasi bo‘lib hisoblanadi. Passiv mashqlar – tushak tartibotidagi bemorlar uchun tavsiya etiladi, metodist, shifokor, hamshira yoki boshqalar yordamida mashqlar bajariladi. Faol mashqlar – bemorlar o‘zi mustaqil mashqlarni bajaradi. Ideomotor mashqlar – hayolan bajariladigan mashq, organizmga neyroreflektor ta'sir ko‘rsatadi. Mexanoterapiya – bunda tibbiy asboblar, apparatlar va trenajerlardan foydalaniladi. Tibbiy asboblar – og‘izni va lablarni kengaytiruvchi, apparatlar – ortopedik moslamalar, yordamchi moslamalar va Jom apparati, trenajerlar – veloergometr, velotrenajer, yuguruvchi yo‘lka, “eshkak eshish”, kuch talab qiluvchi trenajerlar, “chigiritka” trenajeri va h.z. Amaliy sport mashqlari – bu mashqlar yordamida yuklamalarga mos-lashtirish, oshirib borish, qon va limfa aylanishlari, modda almashinuvi-ning yaxshilanishi amalga oshiriladi. Ularga quyidagilar kiradi : yurish, yugurish, o‘tirgan va turgan holatlarda eshkak eshish, suzish, chang‘i va konki uchish, velosiped haydash. Kam harakatli o‘yinlar – shaxmat, shashka va h.z. Bunda bemorlarni kasallikdan chalg‘itish, emotsional-ruhiy holatiga ta'sir etish, e'tiborini kuchaytirish amalga oshiriladi. Harakatli o‘yinlar – stol tennisi, badminton, kegelban, kreket va h.z. Ular yordamida bemorlarning emotsional holati yaxshilanadi, harakat kengligi oshiriladi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizm moslashtiriladi. Sportga oid o‘yinlar – voleybol, basketbol, futbol va h.z. Ular ham bemorlarning emotsional holatini yaxshilaydi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizmni moslashtiradi. Aeroterapiya – havo bilan davolash. Gidroterapiya – suv bilan davolash. Tallasoterapiya – dengiz suvlari bilan davolash. Gelioterapiya – quyosh nurlari bilan davolash. Mehnat bilan davolash. Bemorning emotsional ruhiy holatlariga oid savollarni xal qilish uchun qo‘llaniladi. Mehnat bilan davolash shifoxona va uy sharoitlarida olib boriladi. Shifoxonada, ayniqsa asab kasalliklari, travmatologiya, revmatologiya va boshqa bo‘limlarda muhim ahamiyatga ega. Asab kasalliklari bo‘limida bemorlarning o‘ziga-o‘zi xizmatini tiklash, travmatologiyada – mehnat stendlaridan foydalanib, bemorni hayot faoliyatida zarur mehnat-larga o‘rgatish. Uy sharoitida meva va sabzavotlarni tozalash, hamirli ovqat qilish, tugish, bichish mashqlari, bog‘ va polizlarda me'yorli ishlash. Davolovchi gimnastika muolajasi - shifoxonada o‘tkziladigan shakllarning asosiysi bo‘lib hisoblanadi. Davolovchi gimnastika muolajasining kirish qismi - bunda organizm asosiy yuklamani bajarishga tayyorlanadi. Davolovchi gimnastika muolajasining asosiy qismi - bunda organizmga aso-siy mashqlar beriladi va uning jismoniy yuklamaga moslashishi amalga oshiriladi. Davolovchi gimnastika muolajasining tugallanish qismi – bunda organizmga yengil, bo‘shashtiruvchi mashqlar beriladi, organizmning dastlabki holati-ga qaytishi ta'minlanadi. Dastlabki holat – mashqlar bajariladigan holat. Ertalabki badan tarbiya - 15 – 20 minut davomida bajariladi, qo‘llashdan maqsad organizmning umumiy tonusini ko‘tarish, tetiklashtirish. Shakl yakka, kichik guruh, guruh holida o‘tkaziladi. Terrenkur -har xil ko‘tarilib tushish burchagiga, masofa uzunligiga ega bo‘lgan maxsus tayyorlangan yo‘lka. Bu shakl asosan sanatoriya-kurortlarda, dispan-serlarda qo‘llaniladi. Yurak-qon tomir kasalliklarida, nafas organlari, oshqozon-ichak yo‘li, tayanch-harakat apparati kasalliklari va modda almashinuvi buzilishi bor bemorlarga tavsiya etiladi. Sog‘lomlashtiruvchi yugurish - me'yorli sur'atda yugurish uchun oyoqlar ma'lum balandlikka ko‘trilib yuguriladi. Sayr qilish, ekskursiya - sog‘lomlashtirish, organizmni mustahkamlash, chiniqtirish, emotsional tonusni tiklash maqsadida foydalaniladi. Yaqin turizm - asosan sanatoriya-kurortlarda, tog‘li sharoitda qo‘llanilib, bemorlarga kuniga ko‘p emas, kam emas o‘rta hisobda 15 kmgacha yurish tavsiya etiladi. O‘yinli darslar - shifoxonadan tashqarida o‘yin vositalaridan foydalangan holda o‘yinli darslar amalga oshiriladi. Bu bilan bemorlar organizmini o‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga moslashtirib boriladi. Massaj – bu kasallikni davolash va oldini olish usulidir. U bilan tana yuzasiga yoki ba'zi organlarga maxsus usullar bilan ta'sir tiladi. massaj asosan qo‘l bilan qilinadi, lekin maxsus asboblar yordamida apparat bilan ham o‘tkaziladi. Sport massaji - Bu massaj turi sportchilarning funksional holatini, sport formasini yaxshilash, jismoniy ish bajarish qobiliyatini oshirish, jarohat va tayanch-harakat apparati kasalliklarining oldini olish uchun qo‘llaniladi. Sport massaji dastlabki (mobilizatsion) va tiklovchi massajlarga bo‘linadi. Dastlabki massaj trenirovkadan (musobaqadan) oldin o‘tkaziladi. Bundan maqsad – nerv-mushak apparatini, yurak-qon tomir va nafas sistemalarini tayyorlash, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirish, tayanch-harakat apparati jarohatlarining oldini olishdir. Bajariladigan ish xarakteriga, sport turiga, sportchining ruhiy holatiga qarab tinchlantiruvchi va tetiklashtiruvchi massaj farqlanadi. Tiklovchi massaj katta jismoniy va ruhiy yuklamalardan so‘ng bajariladi. Uning vazifasi bo‘lib hisoblanadi : sportchining funksional holatini tiklash, jismoniy ish bajarish qobiliyatini oshirish, umumiy holsizlanishni chetlashtirish. Asosan umumiy tiklovchi massaj, kam holatlarda mahalliy (kurashchi, bokschi, gimnastlar uchun tanaffus vaqtida) tiklovchi massaj qilinadi. Katta jismoniy yuklamalardan so‘ng avaylovchi xarakterda bo‘ladi, dam olish kunlari massaj ancha chuqur o‘tkaziladi. Massajning qo‘llanilish soni holsizlanish darajasiga, tayyorgarlik bosqichiga va boshqa omillarga bog‘liq holda qilinadi. Davolovchi massaj - har xil jaroxatlar va kasalliklarni davolashda samarali davolash usuli bo‘lib hisoblanadi. Organizm funksiyalarining buzilish xarakteriga qarab massajning modifikatsiyasi o‘zgaradi, u o‘zining uslublariga, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalariga ega. Gigienik massaj - undan kasalliklarning olidini olish, organizmning normal funksional holatini saqlash uchun tanani parvarishlash, sog‘liqni mustahkamlash maqsadida foydalaniladi. Massaj natijasida organizmning qarshiligi oshadi, immuniteti ko‘tariladi. Gigienik massaj umumiy va mahalliy bo‘lib, alohida yoki ertalabki badan tarbiya bilan birgalikda, hamda saunada, rus hammomida qo‘llaniladi. U ko‘p hollarda o‘zini-o‘zi massaj qilish qo‘rinishida qo‘llaniladi. Uni vanna va dush qabul qilishda qo‘llash mumkin. Bunda asosiy bo‘lgan silash, surtish, siqib chiqarish, yumshatish, vibratsion usullaridan foydalaniladi. Kosmetik massaj - bu massaj faqat mahalliy holda o‘tkaziladi. U qarishni oldini olish uchun normal teri parvarishida, har xil kosmetik kamchiliklarida, kasalliklarda qo‘llaniladi. Kosmetik massaj uch xil bo‘ladi : gigiepnik (profilaktik), davolovchi va plastik. Umumiy massaj - bunda butun tana yuzasi massaj qilinadi. Massajning davomiyligi uning turiga, massaj olayotgan tana vazniga, yoshiga, jinsiga va bashqalarga bog‘liqdir. Umumiy massaj qilinayotganda massaj usullarining ketma-ketligi inobatga olinadi. Avval silash, siqib chiqarish, surtish keyin yumshatish va vibratsion usullari qilinadi. massaj silash bilan tugatiladi. Oddatda massaj tananing katta yuzali sohasida va yirik mushaklaridan boshlanadi, shuning uchun umumiy massajni orqadan boshlagan ma'qul. Mahalliy massaj - bunda tananing alohida bir bo‘lagi massaj qilinadi, masalan: bo‘yin, orqa, oyoq va h.z. Zaruriyat tug‘ilganda ma'lum bir mushak, bo‘g‘im, bog‘lam va boshqalar massaj qilinadi. Massajning davomiyligi tananing qaysi qismi uqalanishiga bog‘liq. Oddatda mahalliy massaj 3 minutdan kam, lekin 25 minutdan ko‘p qilinmaydi. Massaj usullarining ketma-ketligi xuddi umumiy massajnikidek. O‘zini-o‘zi massaj qilish - bunda inson o‘zini-o‘zi massaj qiladi. U ko‘pincha ertalabki badan tarbiyadan so‘ng, hamomda, jarohat va kasalliklarda, sportda keng qo‘llaniladi. Juft massaj - bu massaj turi ertalabki badan tarbiyadan so‘ng, saunada, sport musobaqalaridan oldin va keyin, sport mashg‘ulotlaridan oldin va keyin qo‘llaniladi. Juft massaj ba'zi kasallik va jarohatlarda, umurtqa pog‘anasi jarohatlarida, bel-dumg‘aza radikulitida, qo‘l-oyoq paralichida, bronxial astmada, surunkali zotiljam va o‘pkaning boshqa kasalliklarida, gastritda, kolitda, xoletsistitda va h.z.larda qo‘llanilmaydi. O‘zaro massaj - o‘zaro massaj saunada, maishiy hayotda, ishlab chiqarishda va h.z.larda qo‘llaniladi. Bunda ikki kishi bir-birini massaj qilib, massajning asosiy usullarini qo‘llaydilar. O‘zaro massaj qo‘l va apparat yordamida umumiy va mahalliy ko‘rinishda o‘tkazilishi mumkin. Qo‘l massaji - massajning an'anaviy usulidir. Qo‘l massaji yordamida massajning hamma usullarini qo‘llash mumkin, hattoki lozim bo‘lganda ularni kambinatsiyalash va ketma-ketligini o‘zgartirish mumkin. Bu massajning salbiy tomoni massajistning charchashidir. Apparatli massaj - bu usulning kamchiligi shundaki, massajist uqalanayotgan sohani sezmaydi, ba'zi massaj usullarini qo‘llab bo‘lmaydi. Shuning uchun apparatli massaj qo‘lli massajga qo‘shimcha vosita sifatida qo‘llaniladi. Amaliyotda ko‘p hollarda vibriomassaj, pnevmomassaj (vakuumli) va gidromassaj qo‘llaniladi. Kombinatsiyalangan massaj - bu apparatli massajning klassik yoki segmentar massajning birgalikda o‘tkazilishidir. Kombinatsiyalangan massaj organizmga fiziologik ta'sirini kuchaytiradi, massaj muddatini qisqartiradi va ko‘pchilikka o‘tkazish imkoniyatini beradi. Bu massaj sport amaliyotida keng qo‘llaniladi. Shuningdek jarohatlarda, tayanch-harakat apparatining kasalliklarida va asab sistemasi kasalliklarida keng qo‘llaniladi. ReFeRAT MAVZULARI Davolash va tibbiy-pedagogika fakultet uchun 1.Aerob mashqlar. Nafas mashqlarni turlari: statik, dinamik va mahsus. Noa'nanaviy nafas mashqlari: u-shu, pranayyama-yoga va h.z. Ta'sir mexanizmlari, o‘tkazilish tartibi. 2.Vegetativ distoniya sindromida DJT vositalarini qo‘llanishi.Organizmning jismoniy rivojlanishiga, salomatlik holatiga, ichki organlarning rivojlanishi va funksional holatiga jismoniy mashqlarning ta'siri.Organizmning salomatligini mustahkamlashda harakat faolligini tanlash, DJTning vosita va shakllarini aniqlash va qo‘llash. 3. Miofassial og‘riq sindromlarini DJT bilan davolash. Umurtqa pog‘ona kasalliklarida DJT vositalraini qo‘lash.Izeometrik mashqlardan keyngi relaksatsiya.Umurtqa pog‘anasi kasalliklarida umurtqa pog‘anasini cho‘zish (traksion terapiyasi).Yogasana (maxsus dastlabki holatda davolash). Pol Breg bo‘yicha mashqlar komleksi. 4.Manual terapiya.Ta'sir mexanizmi, Uslublari, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 5.Massaj.Massaj turlari: davolash, gigienik, sport, kosmetik, reflektor-segmentar. Ta'sir mexanizmi, Uslublari, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 6.Gidrokinezoterapiya.Ta'sir mexanizmi, Uslublari, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 7.Ko‘z kasalliklarini gimnastikasi.Ta'sir mexanizmi. Mahsus mashqlar, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 8. Tomir kasalliklarida DJT vositalarini qo‘llash.Ta'sir mexanizmi. Mahsus mashqlar, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 9. Skoliozida DJT vositalarini qo‘lash.Ta'sir mexanizmi. Mahsus mashqlar, ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar. 10. Bolalarni chiniqishida DJT vositalarini ahamiyati. Tabiy omilar, aerob mashqlar, xarakat tartibotlari, o‘yn darslarini qo‘llanishi. ADABIYoTLAR RO‘YXATI Asosiy (A): 1.yepifanov V.A., Apanasenko G.L. «Lechebnaya fizkultura i vrachebnыy kontrol» M., 1990 g. 2.yepifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000 3.Popov V.I. Chogovadze V.G. « Fizicheskaya reabilitatsiya» Rostov na Donu 2001g. 4.yepifanov V.A. “ Lechebnaya fizicheskaya kultura” M. 2003g. 5.Dubrovskiy V.A. “ Lechebnaya fizkultura” M. 2004 g 6. Sokolov A.A., Zausaev N.K. «LFK v chelyustno-litsevoy xirurgii» M., 1990g 7. Sokolov A.A. «Lechebnaya fizkultura v stomatologii» 1988g. Qo‘shimcha (Q): 1.yepifanov V.A. «Lechebnaya fizkultura i sportivnaya meditsina» M., 2000 2.Rixsieva O.A. «Massaj» T. 1996 g. 3.yevdokimova T.A. Milyukova I.V. Noveyshiy spravochnik“ Lechebnaya fizkultura” M. 2004g. 4.«Meditsinskie osnovы fizicheskogo vospitaniya i formirovaniya zdorovya i garmonichnogo razvitiya detey i podrostkov» prof. Nazirov F.G. prof. Axmedova D.M. prof. Suyumov F.A. dots. Vasilev V.D, prof. Shayxova G.I. Tashkent 2003g 5.Karpman V.L. «Serdse i sport» M., 1999 6.Edvard T. Xouli, B. Don-Frenks « Rukovodstvo instruktora ozdorovitelnogo fitnessa» Kiev 2004g 7.Bet Shou “Yoga fit Trening dlya zdorovya” M. 2005 g. 8.Milyukova I.V. yevdokimova T.A. “Gimnastika dlya detey” M. 2004 g. 9.A. Bokov S. Sergeev “ Yoga dlya detey” M. 2004 g. 10.yepifanov V.A., Moshkov V.N. «Lechebnaya fizkultura (spravochnik)» M.1997 11.Aulik I.V. «Opredelenie fizicheskoy rabotosposobnosti v klinike i sporte» M., 1990 12.Yuldashev K.Yu. «Nemedikamentoznыe metodы lecheniya profilaktiki i meditsinskoy reabilitatsii». Sb. nauch. trudov. T.-1994g.
Internet saytlari: http://www.medscap.com http://www.sportsinjuryclinic.net http://www.about. com. http://www.healthline. com http://www.medlinks.ru http://www.sportmed.com 
O‘QUV MATeRIALLARI (MA'RUZALAR MATNLARI) 1-MA'RUZA MAVZUSI: DAVOLOVChI JISMONIY TARBIYa VA UNING ASOSLARI: VOSITALARI, ShAKLLARI VA HARAKAT TARTIBOTLARI (davolash va tibbiy-pedagogika fakultetlarining 4 kurs talabalari uchun) Ma'ruzachi: dotsent Adilov Sh.Q. Katta o‘qituvchi Badalova G.N. O‘QITISh TeXNOLOGIYaSI
MA'RUZANING TeXNOLOGIK KARTASI
Davolovchi jismoniy tarbiya (DJT) – bu jismoniy tarbiya vosita-larini kasallikni davolash, oldini olish va bemorlarni reabilitatsiyasi maqsadida qo‘llashdir. DJTning o‘ziga xos xususiyatlari yoki davolash usullari : -DJT tabiiy biologik davolash usulidir. Bunda davolash jarayonida tabiiy bo‘lgan harakatlar va tabiiy omillardan foydalaniladi; -butun davolanish jarayonida bemorlar faol ishtirok etadilar; -DJT patogenetik davolash usulidir. Jismoniy tarbiya vositalari yordami bilan kasalliklrning patogeneziga ta'sir ko‘rsatiladi. Masalan : bronxial astmada bronxlarning torayishi (spazmi) kuzatiladi. Beriladigan maxsus mashqlar yordamida bronxlarning torayishiga ta'sir etib, yo‘qotiladi. Bunda o‘pka ventilyasiyasi oshiriladi, drenajlovchi nafas mashqlari yordamida turib qolgan sekretlar haydaladi; -DJT nospetsifik davolash usulidir. Davolash maqsadida beriladi-gan mashqlar spetsifik ta'sir qilish bilan bir vaqtda, organizmning umumiy reaktivligi,modda almashinuv jarayonlari,organlarning qon bilan ta'minlanishlarini kuchaytiradi; -DJT funksional davolash usulidir. Patologik jarayonning rivojlanishi hisobiga organ va sistemalarning funksional holatlarida buzilishlar kuzatiladi. DJT vositalari bilan buzilgan funksional holatlar yaxshilanadi va tiklanadi. Masalan : jarohat vaqtida singan suyak-larga gips qo‘yiladi, bunda yaqin bo‘lgan ikki bo‘sh bo‘g‘im fiksatsiyalanadi. Natijada uzoq vaqtga qo‘yilgan gips bo‘g‘imlardagi harakatlarni chegaralaydi, ularning qon bilan ta'minlanishi buziladi va mushaklar atrofiyaga uchraydi. Bemorlarga beriladigan jismoniy tarbiya vositalari bu holatlarni kamaytirishga, yo‘qotishga va funksiyasini yaxshilashga va qisqa vaqt davomida tiklashga qaratiladi. Davolovchi gimnastika muolajasi gips qo‘yilgan birinchi kundan boshlab ochiq joylarga, bo‘sh bo‘g‘imlarga beriladi. Gips olinganidan so‘ng har xil mashqlar beriladi (tuzatuvchi, mexanotera-piya, muvozanatga, koordinatsiyaga va h.z) va ular yordamida buzilgan funksiyalar yaxshilanadi va tiklanadi. Davolovchi jismoniy tarbiyaning ta'sir mexanizmlari : 1.Neyro-reflektor-gumoral ta'sir – jismoniy mashqlar nerv retsep-torlarining nospetsifik qo‘zg‘atuvchilari bo‘lib hisoblanadilar. Ular nerv retseptorlariga ta'sir etib, markazga intiluvchi yo‘l orqali MNSga bora-dilar. U yerda gipofiz-gipotalyamus sistemasi orqali o‘tib, retikulyar for-matsiya va po‘stloq ostida joylashgan har xil markazlarga ta'sir etib, impulslarni o‘zgartirilgan holda markazdan qochuvchi nerv yo‘llari orqali patologik o‘chog‘iga qaytib tushadi va quyidagilarga olib keladi: -qon va limfa aylanishi yaxshilanadi; -modda almashinuv jarayoni faollashadi; -biologik aktiv moddalarning ajralishi kuchayadi; -regeneratsiya va reporatsiya jarayonlari yaxshilanadi; -to‘qima trofikasi yaxshilanadi. Bunday ta'sirlar natijasida og‘riq susayadi va qoladi, yallig‘lanish holatlari kamayadi, spazmalitik ta'sirni yuzaga keltiradi. 2.Kompensator (to‘ldiruvchi) ta'sir – bunda organizmdagi patologik o‘zgarishlar o‘rni to‘ldiriladi va patologik jarayonning avj olib ketishi-ning oldi olinadi. Masalan : nafas organlari kasalliklarida, nafas jarayo-nida ishtirok etuvchi mushaklarga mashqlar beriladi, ya'ni diafragmaga, qovurg‘alar oralig‘iga, yelka kamariga, orqa mushaklariga. Hazm organlari kasalliklarida qorin oldi mushak pressiga mashqlar, tos tubi organlari kasalliklarida oraliq va anus sfinkteriga mashqlar va h.z. 3.Trofik ta'sir – qo‘llanilayotgan jismoniy tarbiya vositalari ta'si-rida tomirlar kengayadi, qon aylanishi yaxshilanadi, modda almashinuvi yaxshilanadi, natijada jarohatlangan joyning trofikasi yoki oziqlanishi yaxshilanadi. Davolovchi jismoniy tarbiya vositalariga quyidagilar kiradi : 1.Jismoniy mashqlar 2.Tabiatning tabiiy omillari 3.Shifobaxsh massaj 4.Mehnat bilan davolash Jismoniy mshqlar. Jismoniy mashqlar DJTning asosiy vositasi bo‘lib hisoblanadi. Jismoniy mashqlar quyidagilarga bo‘linadi : 1.Gimnastik mashqlar 2.Amaliy sport mashqlari 3.O‘yinlar Gimnastik mashqlar jismoniy mashqlarning asosini tashkil etadi. Gimnastik mashqlar o‘z navbatida bo‘linadi : A.Nafas mashqlariga : a)statik yoki turg‘un nafas mashqlari -ko‘krak nafas mashqlari -diafragmal yoki qorin orqali nafas mashqlari -to‘liq yoki aralash nafas mashqlari -lokal yoki mahalliy nafas mashqlari
-fiziologik nafas mashqlari -Strelnikova bo‘yicha paradoksal nafas mashqlari – o‘pkaning venti-lyasiyasini oshirish va drenajini yaxshilash uchun beriladi, qo‘l va oyoqlar bilan birgalikda harakat qilinib, asosiy e'tibor nafas olishga qaratiladi.
-ritmik yurish – bunda nafas olish yurishga moslashtiriladi, ya'ni 1-nafas olinadi, 2-nafas chiqariladi. -tovushli nafas mashqlari – tovushli nafas mashqlarini bajarish maqsadida unli va undosh harflardan foydalaniladi. Bu mashqlar o‘pka ventilyasiyasini oshirish maqsadida qo‘llaniladi, masalan : nafas olib, nafas chiqarishda unli harflardan foydalaniladi. Shuningdek nafas yo‘lla-ridan balg‘amni haydash maqsadida nafas chiqarishda undosh harflarni aytish bilan amalga oshiriladi. -drenajlovchi nafas mashqlari – asosiy e'tibor drenajlovchi dastlab-ki holatlarga qaratiladi, ya'ni unga talab shuki, patologik o‘chog‘ bronxlar bifurkatsiyasidan, tananing bosh qismidan yuqori turishi kerak. Quyidagi dastlabki holatlar qo‘llaniladi : a) sog‘ yon boshda yotgan; b) tizza-tirsak; v) qorinda yotib, boshi pastga tushurilgan; g) qorinda yotib, oyoq qismi 15, 30, 45 graduslarga ko‘tarilgan; d) o‘tirgan, bosh qismi pastga engashtirilgan. B.Umumiy rivojlantiruvchi mashqlarga : Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar belgilari bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi : a) anatomik belgisi bo‘yicha -yuz, ensa mushaklari uchun mashq -bo‘yin, yelka va orqa mushaklari uchun mashq -qo‘l mushaklari uchun mashq -qorin oldi mushaklar pressi va tos tubi mushaklari uchun mashq -oyoq mushaklari uchun mashq -butun tana mushaklari uchun mashq b) faollik belgisi bo‘yicha mashqlar -passiv mashqlar – tushak tartibotidagi bemorlar uchun tavsiya etiladi, metodist, shifokor, hamshira yoki boshqalar yordamida mashqlar bajariladi -faol mashqlar – bemorlar o‘zi mustaqil mashqlarni bajaradi -ideomotor mashqlar – hayolan bajariladigan mashq, organizmga neyroreflektor ta'sir ko‘rsatadi v) snaryadlarni qo‘llash belgisi bo‘yicha mashqlar -snaryadsiz bajariladigan mashqlar -snaryadlar bilan bajariladigan mashqlar (gimnastik tayoqcha, meditsin-bol, koptok, sakratgich, halqa, espander, gantella va h.z) -snaryadlarda bajariladigan mashqlar (gimnastik skameykalar, sog‘lomlashtiruvchi narvon, sog‘lomlashtiruvchi disk va h.z) -mexanoterapiya – bunda tibbiy asboblar, apparatlar va trenajerlardan foydalaniladi. Tibbiy asboblar – og‘izni va lablarni kengaytiruvchi, apparatlar – ortopedik moslamalar, yordamchi moslamalar va Jom apparati, trenajerlar – veloergometr, velotrenajer, yuguruvchi yo‘lka, “eshkak eshish”, kuch talab qiluvchi trenajerlar, “chigiritka” trenajeri va h.z. g) o‘quv-tarbiyaviy belgisi bo‘yicha mashqlar -intizomlashtiruvchi mashqlar -tayyorlovchi mashqlar -tuzatuvchi (korreksiyalovchi) mashqlar -mos harakatli (koordinatsiyaga) mashqlar -ritmoplastik mashqlar -muvozanat uchun mashqlar -tirmashish mashqlari -o‘rmalash mashqlari -osilib turish mashqlari -irg‘itish mashqlari -sakrash mashqlari -qarshilikda bajariladigan mashqlar Amaliy sport mashqlari – bu mashqlar yordamida yuklamalarga mos-lashtirish, oshirib borish, qon va limfa aylanishlari, modda almashinuvi-ning yaxshilanishi amalga oshiriladi. Ularga quyidagilar kiradi : yurish, yugurish, o‘tirgan va turgan holatlarda eshkak eshish, suzish, chang‘i va konki uchish, velosiped haydash. O‘yinlar – ular quyidagilarga bo‘linadi : -kam harakatli o‘yinlar – shaxmat, shashka va h.z. Bunda bemorlarni kasallikdan chalg‘itish, emotsional-ruhiy holatiga ta'sir etish, e'tiborini kuchaytirish amalga oshiriladi; -harakatli o‘yinlar – stol tennisi, badminton, kegelban, kreket va h.z. Ular yordamida bemorlarning emotsional holati yaxshilanadi, harakat kengligi oshiriladi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizm moslashtiriladi; -sportga oid o‘yinlar – voleybol, basketbol, futbol va h.z. Ular ham bemorlarning emotsional holatini yaxshilaydi, o‘sib boruvchi yuklamalarga organizmni moslashtiradi. Tabiatning tabiiy omillari Tabiatning quyidagi tabiiy omillaridan foydalaniladi : -aeroterapiya – havo bilan davolash; -gidroterapiya – suv bilan davolash; -tallasoterapiya – dengiz suvlari bilan davolash; -gelioterapiya – quyosh nurlari bilan davolash. Bu omillardan organizmni chiniqtirish, kasallikning oldini olish va davolash maqsadida qo‘llaniladi. Davolovchi massaj Massaj qo‘l yoki apparat yordamida amalga oshiriladi. Qo‘l bilan massaj qilinganda quyidagilarga e'tibor beriladi, qo‘l har doim limfa oqimi bilan yaqin yotgan limfatugunlari tomon harakat qiladi. Qo‘l bilan massaj qilinganda quyidagi usullar qo‘llaniladi : -silash; -siqib chiqarish (qon tomirlardagi qon haydaladi); -yumshatish (bo‘yin, orqa, qo‘l, qorin, sonning oldingi yuzasi, dumba mushagi, boldir); -surtish (ko‘krak qafasi, orqa, hamma bo‘g‘imlar); -tebratish. Massaj doim silash bilan boshlanadi va silash bilan tugatiladi, bundan tashqari har bir usuldan so‘ng silash o‘tkaziladi. Qo‘l yordami bilan quyidagi massajlar amalga oshiriladi : klassik, segmentar-reflektor va nuqtali. Klsssik massajda odam tanasi bir necha qismlarga bo‘linib massaj qilinadi, ya'ni qo‘l, oyoq, qorin va h.z(1 birlik 10 minut). Segmentar-reflektor massajda ta'sir ma'lum segmentlarga ko‘rsatiladi, masalan : yoqa sohasi, bo‘yin-ensa sohasi, yuqori ko‘krak sohasi va h.z., ya'ni ichki organlar-ning nerv sistemasi tomonidan inervatsiyasiga bog‘liq holda amalga oshiri-ladi. Nuqtali massajda odam tanasidagi ma'lum nuqtalar massaj qilinadi, ya'ni biologik aktiv nuqtalar. Bunda massaj ko‘rsatkich yoki uchinchi barmoq bilan o‘tkaziladi. Apparat bilan massajga taalluqli : -gidromassaj; -vibriomassaj; -pnevmomassaj; -baromassaj; -vakuum massaj. Vakuum massaj asosan o‘pka, nafas yo‘llari kasalliklarida, osteoxon-drozda qo‘llaniladi. Tananing tuzilishiga va teri osti yog‘ qatlamining rivojlanishiga qarab yoki unga bog‘liq holda vakuum massaj tibbiy bankalar yoki 200 ml, 500 mlli bankalar yordamida o‘tkaziladi. Bunda bemor kushetkaga shunday yotishi kerakki, uning orqasi tekis bo‘lishi shart. Shundan so‘ng orqa maz bilan surtiladi va banka orqaga vakuum hosil qilgan holda qo‘yiladi. Vakuum massaj o‘tkazilganda quyidagilarga amal qilinishi kerak, ya'ni banka aylanma holida sekin harakat qildiriladi yoki ilon izi holida harakat qildiriladi, masalan : zotiljamda, bronxial astmada, bronxitda va h.z. Osteoxondrozda bankalar paravertebral soha bo‘yicha to‘g‘ri chiziqli harakat qildiriladi. Massaj organizmga trofik, mexanik, neyroendokrin, reflektor va neyrogumoral ta'sir ko‘rsatadi. Bu ta'sir mexanizmlari natijfsida fizio-logik ta'sirlar yuzaga keladi, ya'ni terining funksiyasini yaxshilaydi, qon va limfa aylanishini, modda almashinuvini, asab sistemasining qo‘zg‘atuv-chanligining pasayishini oshiradi, tashqi nafas funksiyasini yaxshilaydi, mushak va bo‘g‘imlarni mustahkamlaydi va h.z. Massajga qarshi ko‘rsatmalar : teri butunligining buzilishi, piodermiya, dermatitlar, ekzema, angiomalar, haroratli holat va h.z. Mehnat bilan davolash Bemorning emotsional ruhiy holatlariga oid savollarni xal qilish uchun qo‘llaniladi. Mehnat bilan davolash shifoxona va uy sharoitlarida olib boriladi. Shifoxonada, ayniqsa asab kasalliklari, travmatologiya, revmatologiya va boshqa bo‘limlarda muhim ahamiyatga ega. Asab kasalliklari bo‘limida bemorlarning o‘ziga-o‘zi xizmatini tiklash, travmatologiyada – mehnat stendlaridan foydalanib, bemorni hayot faoliyatida zarur mehnat-larga o‘rgatish. Uy sharoitida meva va sabzavotlarni tozalash, hamirli ovqat qilish, tugish, bichish mashqlari, bog‘ va polizlarda me'yorli ishlash. Davolovchi jismoniy tarbiya shakllari DJT shakllari ikki guruhga bo‘linib o‘rganiladi : 1.Shifoxonada qo‘llaniladigan DJT shakllari : -ertalabki badan tarbiya 15 – 20 minut davomida bajariladi, qo‘llashdan maqsad organizmning umumiy tonusini ko‘tarish, tetiklashtirish. Shakl yakka, kichik guruh, guruh holida o‘tkaziladi; -davolovchi gimnastika muolajasi shifoxonada o‘tkziladigan shakllarning asosiysi bo‘lib hisoblanadi. Muolaja 3 qismdan iboratdir, ya'ni - kirish qismi, bunda organizm asosiy yuklamani bajarishga tayyorlanadi. Birinchi qismda yengil mashqlar berilib, umumiy vaqtning 15-25 %ni tashkil etadi; - asosiy qismi, bunda organizmga aso-siy mashqlar beriladi va uning jismoniy yuklamaga moslashishi amalga oshiriladi. Mashqlar, yuklamalar asta-sekin o‘sib boradi, avvaliga umumiy vaqtning 50 %, keyinchalik 70 % ajratiladi; - tugallanish qismi – bunda organizm-ga yengil, bo‘shashtiruvchi mashqlar beriladi, organizmning dastlabki holati-ga qaytishi ta'minlanadi. Avvaliga umumiy vaqtning 25 %, keyinchalik 15 % ajratiladi. Davolovchi gimnastika muolajasini amalga oshirish uchun har bir sistema kasalligiga, har bir kasallikka alohida gimnastik mashqlar kompleksi tuziladi va yakka, kichik guruh, guruh holida o‘tkaziladi; -bemorlarga beriladigan individual topshiriqlar bemorlarga kasalligini bilgan holda shifokor yoki metodist tomonidan individul bajarishi uchun mashqlar beriladi. Masalan : nafas organlari kasalligida – drenajlovchi dastlabki holatlarda mashqlar baja-rish, maxsus tovushli nafas mashqlari va h.z.; -me'yorli yurish bu shakl yurak-qon tomir sistemasi, nafas organlari, tayanch-harakat apparati kasalliklarida, modda almashinuvi buzilishlarida qo‘llaniladi. Shakl davolovchi shifokor yoki metodist tomonidan nazorat qilinadi. Masalan : miokardning o‘tkir infarkti – bemorlar me'yorli yurishni palata-da, so‘ngra koridorda ma'lum masofalarni o‘tish bilan amalga oshiradilar. 2.Shifoxonadan tashqarida qo‘llaniladigan DJT shakllari : -terrenkur Har xil ko‘tarilib tushish burchagiga, masofa uzunligiga ega bo‘lgan maxsus tayyorlangan yo‘lka. Bu shakl asosan sanatoriya-kurortlarda, dispan-serlarda qo‘llaniladi. Yurak-qon tomir kasalliklarida, nafas organlari, oshqozon-ichak yo‘li, tayanch-harakat apparati kasalliklari va modda almashinuvi buzilishi bor bemorlarga tavsiya etiladi. Davolash maqsadida buyurilishi uchun terrenkurning 4 ta mashruti tavsiya etiladi, ular : -1-marshrut – ko‘tarilish burchagi 4 gradusdan oshmaydi, masofa uzun-ligi 500 metr; -2-marshrut – ko‘tarilish burchagi 5-10 gradus, masofa 1000 metrgacha; -3-marshrut – ko‘tarilish burchagi 11-15 gradus, masofa 2000 metrgacha; -4-marshrut – ko‘tarilish burchagi 16-20 gradus, masofa 3000-5000 metrgacha. -sog‘lomlashtiruvchi yugurish me'yorli sur'atda yugurish uchun oyoqlar ma'lum balandlikka ko‘trilib yuguriladi; -sayr qilish, ekskursiya sog‘lomlashtirish, organizmni mustahkamlash, chiniqtirish, emotsional tonusni tiklash maqsadida foydalaniladi; -yaqin turizm asosan sanatoriya-kurortlarda, tog‘li sharoitda qo‘llanilib, bemorlarga kuniga ko‘p emas, kam emas o‘rta hisobda 15 kmgacha yurish tavsiya etiladi; -o‘yinli darslar shifoxonadan tashqarida o‘yin vositalaridan foydalangan holda o‘yinli darslar amalga oshiriladi. Bu bilan bemorlar organizmini o‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga moslashtirib boriladi. -ommaviy jismoniy tarbiyaviy chiqishlar. Davolovchi jismoniy tarbiyada harakat tartibotlari DJTda quyidagi harakat tartibotlari va ularning vazifalari farqlanadi : 1.Tushak harakat tartiboti A) qat'iy B) kengaytirilgan Muolajaning davomiyligi 5-7 minut, ishlash – dam olish nisbati 1:1, o‘rta hisobda 8-10 ta mashq beriladi, har bir mashq 3-4 marta sekin sur'atda qaytariladi. Umumiy vazifalari : 1.Bemorga ta'sir etayotgan ruhiy va jismoniy ta'sirlarni kamayti-rish yoki yo‘qotish. 2.Qon aylanishning ekstrakardial omillarini faollashtirish yoki yaxshilash. 3.Qat'iy tushak tartiboti asoratlarining oldini olish (yotoq yara, qon dimlanishi, ichak parezi, mushak atrofiyasi, kontraktura va h.z.). 2.Yarim tushak yoki palata harakat trtiboti Muolajaning davomiyligi 15-20 minut, ishlash – dam olish nisbati 3:1, o‘rta hisobda 20-25 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 6-8 marta, sekin sur'atda. Umumiy vazifalari : 1.Qon aylanishning ekstrakardial omillarini asta – sekin chiniqti-rish; 2.yengil jismoniy yuklamalarga organizmni asta-sekin moslashtirish. 3.Dimlanish holatlari bilan kurashish. 3.Erkin harakat tartiboti A) erkin avaylovchi B) erkin avaylovchi-chiniqtiruvchi V) erkin chiniqtiruvchi Muolajaning davomiyligi 30-45 minut, ishlash – dam olish nisbati 5 : 1, o‘rta hisobda 25-35 ta mashq beriladi, mashqlarning qaytarilish soni 10-12 marta, sekin, o‘rta sur'atlarda. Umumiy vazifalari : 1.O‘sib boruvchi jismoniy yuklamalarga organizmni moslashtirib borish. 2.Organ va sistemalar orasidagi o‘zaro aloqalarning korrelyativli-gini yaxshilash. 3.Bemorlarni kasb va yashash faoliyatlariga tayyorlash. Davolovchi gimnastika muolajasini tuzish prinsiplari : 1.Dastlabki holatni tanlash. 2.Patogenetik belgisi bo‘yicha maxsus mashqlarni tanlash. 3.Muolajaning davomiyligi. 4.Beriladigan mashqlarning soni. 5.Har bir mashqning qaytarilish soni. 6.Bir mashqning davomiyligi (tushak tartiboti – 10-15 sekund, yarim tushak tartiboti – 15-20 sekund, erkin tartiboti – 30-40 sekund). 7.Qo‘llaniladigan mashqlarning tarqoqligi, ya'ni muolajaga har xil mashqlar kiritilishi kerak. 8.Berilayotgan yuklamaning asta-sekinlik prinsipi, ya'ni muolaja shunday tuzilishi kerakki, avval bemor organizmi yengil mashqlar yordamida asosiy yuklamaga tayyorlanadi, so‘ngra muolaja oxirida bo‘shashtiruvchi mashqlar yordamida bemor organizmi dastlabki holatga qaytarilishi lozim. 9.Qo‘llaniladigan mashqlar sur'ati (sekin, o‘rta, tez, tezlashadigan). 10.Muolaja vaqtida ishlash-dam olish nisbati. 11.Muolaja vaqtida bajariladigan harakatning ritmi va amplitudasi. 12.Muolajaga emotsional omillarni qo‘shish (musiqa, raqslarga xos mashq).
1.Bemorlarni qabul qilish va tekshirish. 2.Davolovchi shifokorlar bilan DJTga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar haqida suhbat o‘tkazish. 3.Mashg‘ulotlarning effektivligini aniqlash. 4.Vrachli-pedagogik nazoratni o‘tkazish. 5.Metodistning malakasini oshirishni muntazam nazorat qilish. 6.DJT mashg‘uloti sxemasini tuzish va davolovchi gimnastika muolajasini tuzishda DJTning vazifalarini tavsiya etish. Davolovchi gimnastika muolajasini o‘tkazishga qarshi ko‘rsatmalar: 1.Nisbiy qarshi ko‘rsatmalar : -bemorlarning umumiy og‘ir holati; -kasallikning o‘tkir davri; -tana haroratining 37,5 gradusdan ortishi; -jismoniy mashqlar bajarishda og‘riqning zo‘rayishi; -yiringli jarayonning bo‘lishi; -shikastlangan suyak bo‘laklarining yetarli bo‘lmagan immobilizatsiyasi; -yirik qon tomir va nerv yaqinida yod tanalarning bo‘lishi; -qon ketish va qon ketishga moyillik. Bu ko‘rsatmalarning nisbiy deyilishiga sabab shuki, ular bartaraf etilganidan so‘ng shifobaxsh jismoniy tarbiya muolajasini bemorga tavsiya etish mumkin. 2.Absolyut qarshi ko‘rsatma : -yomon sifatli shishishlar yoki onkologik kasalliklar. Xulosa Ma'ruzada DJT usullarining boshqa dori-darmon bilan davolash usullaridan afzallik tomonlari ko‘rsatildi, jismoniy mashqlarning ta'sir mexanizmlari tushuntirildi. DJT vositalari, shakllarining klassifikatsiyalari, harakat tartibotlari va unga bog‘liq holda shifobaxsh gimnastika muolajasini tuzish prinsiplari haqida fikr yuritildi. Tinglovchilar bilan o‘zaro aloqani o‘rnatish uchun savollar 1.Davolash-reabilitatsiya kompleksida DJT qanday maqsadda qo‘llani-ladi ? 2.DJTning usullari va ularning afzalliklari? 3.Jismoniy mashqlarning shifobaxsh ta'sir mexanizmi. 4.Jismoniy mashqlar qanday guruhlarga bo‘linadi? 5.Qaysi holatlarda ideomotor mashqlarni qo‘llash tavsiya etiladi? 6.Harakat tartibotini kengaytirish qachon va kim bilan xal etiladi? 7.Harakat tartibotlari va ularning vazifalari qanday? 8.Davolovchi gimnastika muolajasini tuzishda nimaga e'tibor berish kerak?
Yüklə 6,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
