Tashqari shakllari

---

BOSHLANG’ICH SINFLARDA MATEMATIKA O’QITISHNING DARSDAN 
TASHQARI SHAKLLARI 
 
Roviyajon Alimovna Ro'zimova 
Xorazm viloyati, Shovot tumani, 29-maktab 
 
Annotatsiya: Boshlang’ich sinf matematika darslari maktab yoshidagi bolalar 
uchun hisob-kitob jarayonlarini o’rganishda muhim ahamiyatga ega. Ushbu maqola 
boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishning darsdan tashqari shakllari va ularni 
tashkil etish bo’yicha tavsiyalarga bag’ishlangan.
Kalit so’zlar: dars, darsdan tashqari mashg’ulotlar, fakultativ mashg’ulotlar, 
yakka va guruh mashg’ulotlari.
 
EXTRACURRICULAR FORMS OF TEACHING MATHEMATICS IN 
PRIMARY SCHOOLS 
 
Roviyajon Alimovna Ruzimova 
Khorezm region, Shovot district, School №29 
 
Abstract: Elementary math lessons are important in learning arithmetic for 
school-age children. This article is devoted to extracurricular forms of teaching 
mathematics in primary school and recommendations for their organization. 
Keywords: lesson, extracurricular activities, optional lessons, individual and 
group lessons. 
Barchamizga ma’lumki, hozirda boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishni 
tashkil etishning ikki xil shakli mavjud: 1. Dars 2. Darsdan tashqari mashg’ulotlar. 
Dars — maktab taʼlimining asosiy tashkiliy shakli. Dars muayyan miqdordagi 
doimiy oʻquvchilar tarkibi bilan qatʼiy tartibda uyushtiriladigan va aniq maqsadga 
yoʻnaltirilgan didaktik tadbirdir. 
Matematikadan 
o’quv 
ishlarini 
tashkil 
etishni 
darsdan 
tashqari 
mashg’ulotlarning asosiy vazifalari:
- o’quvchilarning bilimlarini va amaliy malakalarini chuqurlashtirish va 
kengaytirish; 
- mantiqiy tafakkurni, topqirlikni, matematik ziyraklikni rivojlantirish; 
- iqtidorli va qobiliyatli bolalarni aniqlash va ularni yanada o’sishiga yordam 
berish; 
- matematika faniga qiziqishini shakllantirish; 
"Science and Education" Scientific Journal
October 2020 / Volume 1 Issue 7
www.openscience.uz
334

---

- o’quvchilarni intizomli bo’lishga, mehnatga mehr qo’yishga, jamoa bilan 
ishlay olish ko’nikmalarini tarkib toptirishga, ularda umuminsoniy fazilatlarini 
shakllantirishga oid tarbiyaviy ishlarni amalga oshirish. 
O’quv ishlarini tashkil etishda darsdan tashqari shakllari:
1. O’quvchilar bilan ishlab chiqarishga, tabiatga ekskursiyalar 
2. Mustaqil uy ishlari 
3. Fakultativ mashg’ulotlar 
4. O’quvchilar bilan yakka va guruh mashg’ulotlari 
Uy ishlari bu - o’quvchilarni darsdan tashqari vaqtlarda mustaqil, individual 
ishlashlarini tashkil qilish shakllaridan biri. Uy ishlarini tashkil etish natijasida 
bolalarda quyidagi xislatlar shakllanadi:
• Shaxsni xafsalaligi 
• Mehnatsevarligi
• Uyushqoqligi
• Intizomliligi 
• Mas’ulyatliligi 
• O’z o’zini nazorat qilishi 
Uy ishlarini tashkil qilishda quydagi talablar asosida bo’lishi lozim:
➢ Uyga beriladigan vazifalar o’quvchilarning bilimlariga mos kelishi kerak; 
➢ Uy vazifalari va unga sarflaydigan vaqt meyor darajasida bo’lishi kerak; 
➢ Uy vazifalarini bajarish bo’yicha ko`rsatma bo’lishi kerak; 
➢ Uy vazifalarini tizimli ravishda berib borish kerak; 
➢ O’quvchilar muntazam uy ishlarini bajarishlari shart; 
➢ Hamma o’quvchi o’z imkoniyatiga qarab har doim topshiriq olishi uy 
ishlarini individuallashtirishni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir; 
➢ Uy vazifasini ko’rinishi va mazmuni turli-tuman bo’lishi zarur; 
➢ Uy vazifasi o’qituvchi tomonidan tekshirilishi shart. 
Darsdan tashqari vaqtlarda o’quvchilar bilan o’tkaziladigan individual va guruh 
mashg’ulotlar maqsadi: o’quvchilarni o’zlashtirgan bilimidagi kamchiliklarni bartaraf 
qilishda ularga yordam berish, o’quvchilarni ilm olishdagi qoloqliklarning oldini 
olish. Bu mashg’ulotlar odatda individual yoki guruh mashg’ulotlarida o’tkaziladi.
Matematik o’n minutliklar:
1-sinfda haftasida bir marta butun sinf o’quvchilari ishtirokida o’tkaziladi. Sinf 
chegarasidan tashqarida (kuni uzaytirilgan guruhlarda, tabiatda, ekskursiyalarda) 
o’tkaziladi. Darsda beriladigan topshiriqlardan farqlanuvchi qiziqarli topshiriqlar 
berilishi maqsadga muvofiq. Topshiriqlar mazmuni bolalar bilim saviyasiga mos 
bo’lishi kerak. Javoblar tez topilishi kerak. Hisoblashlar og’zaki bajarilishi kerak. 
Masalan:
10 ichida sanash ko’nikmalarini shakllantirish (sholg’om ertagi asosida) 
"Science and Education" Scientific Journal
October 2020 / Volume 1 Issue 7
www.openscience.uz
335

---

2) Sanash ko’nikmalarini rivojlantirish. O’n ichida qo’shish va ayirish 
(mashg’ulot maktab hovlisida o’tkaziladi) 
Boshlang’ich sinflarda matematika o’qituvchisi tashabbusi bilan matematik 
burchakning tashkil qilinishi ham muhimdir. Bunda matematik devoriy gazeta, 
matematikadan ko’rsatmali qurollar, yangiliklarni ifodalovchi sonli dalillar keltirilgan 
yozuvlar, o’quvchilarning namunali daftarlari, geometrik figuralar naborlari va 
boshqalar tayyorlanadi. Ular, asosan, o’quvchilar va ota onalar yordamida o’qituvchi 
boshchiligida tuziladi. Burchakni nazorat qilish uchun mas’ul o’quvchilar 
belgilanadi. Bu esa o’quvchilarning o’zini va o’zganing mehnatini qadrlash 
imkoniyatini beradi.
Matematik ekskursiyalar.
O’quvchilarning aniq hayotiy ma’lumotlarni, turmushda uchraydigan 
harakatlarni kuzatish, tahlil qilish va dars jarayonida va dars jarayonida to’plagan 
ma’lumotlardan foydalanish maqsadida o’tkaziladi. O’quvchilardan puxta 
tayyorlanishni talab etadi. Maktabga yaqin joylardan ustaxonalar, ishlab chiqarish 
tashkilotlari va boshqa joylarga ekskursiyalarni amalga oshirish maqsadga muvofiq. 
Qo’shimcha qilib aytganda, ekskursiyalar fanlararo aloqadorlik uchun yetarli material 
to’plash imkoniyatini beradi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang’ich sinflarda matematika darslarini dars 
mashg’ulotlari davomida turli interfaol metodlar, multimedia vositalari va 
innovatsion hamda pedagogik texnologiyalar yordamida tashkil etish, o’quvchilarni 
darsdan tashqari mashg’ulotlarda ham matematik ziyrakligini oshirish maqsadida 
turli mashg’ulotlar yo’lga qo’yish boshlang’ich sinf matematika fani o’qituvchilari 
oldida turgan muhim vazifalardan biridir.