Taxallus: Navoiy, Foniy Tavallud sanasi

Davlat va jamoat arbobi 
Alisher Navoiy 1469—1472-yillarda muhrdor, 1472—1476-yillarda vazir bo’lib ishlaydi. 
1487—1488-yillarda Astrobodga hokimlik qildi. Husayn Bayqaro uni o’ziga g’oyat yaqin tutar, 
har bir narsada u bilan maslahatlashar va buni nihoyatda qadrlar edi. To’g’ri, Bayqaro va Navoiy 
o’rtasiga uchinchi kishi aralashgan, sovuqchilik tushgan paytlar ham bo’ldi. Lekin o’z davrining 
ikki atoqli arbobi hamkorligi juda ko’p sinovlardan muvaffaqiyat bilan o’tib, avlodlarga o’rnak 
bo’ldi. Husayn Bayqaro saltanatining daslabki yillarida juda notinch kechdi. Xondamirning 
yozishicha, u taxtga chiqqan yilning o’zida Abusaid Mirzoning o’g’li Yodgor Muhammad taxt 
da’vosi bilan qo’zg’aldi. Husayn Bayqaro unga qarshi qo’shin tortadi va g’alaba qozonadi. 
1470-yilning bahorida Yodgor Mirzo Astrobodda yana bosh ko’taradi. Husayn Bayqaro 
Navoiyni yoniga olib, qo’shin bilan yana yo’lga tushadi. Xuddi shu payt Hirotda qo’zg’olon 
bo’lganligi xabari keladi. Husayn Bayqaro Navoiyni unga katta vakolatlar berib poytaxtga 
qaytaradi. Navoiy shaharda adolatni tiklab, xalqni tinchlantiradi. Shunday to’qnashuvlarning 
birida Yodgor Mirzoning qo’li baland kelib, poytaxdagi ayrim kishilar unga qo’shiladilar. 
Mojarolarni tinchlantirish maqsadida uylangani Abusaidning qizi Robiya Sultonbegim eriga 
hiyonat qilib, u safariga ketganida poytaxtda inisi Yodgor Mirzo nomiga xutba o’qitadi. Yurt bir 
muddat Yodgor Mirzo qo’liga o’tadi. Bu hol Husayn Bayqaroga qattiq ta’sir etadi. Tushkunlikka 
tushadi. Navoiy shunday paytda uning yonida turadi, tassali beradi. O’sha 1470-yilning o’zida 

---

payt poylab, Navoiyning maslahati bilan Murg’ob daryosi bo’ylaridan juda qisqa muddatda 
Hirotga yetib keladi va Bog’I Zog’onda maishatdan charchab uxlab yotgan Yodgor Mirzoni 
qo’lga oladi. Shundan keyingina Xurosonda ma’lum muddat tinchlik, osoyishtalik qaror topadi. 
Alisher ijod kishisi edi. U tabiatan buyuruqvozlikdan va hukmfarmonlikdan yiroq, tafakkur 
hamda taxayyulga moyil, g’oyat nozikta’b bir kishi edi. Mansab-lavozimlar har qancha yuksak 
bo’lmasin uning uchun zil-zambil yuk bo’lib, Husayn Bayqaroga bo’lgan ixlos va muhabbatigina 
uni iste’fo berishdan saqlab turar edi. Shunga qaramasdan, u sadoqat bilan xizmat qildi. 
`Donishmadnligi, tadbirkorligi bilan ko’plab g’alayonu qon to’kishlarni oldini oldi, urushlarni 
yarashga aylantirdi. 
Uning bu fazilati, ayniqsa, 1972—1476-yillardagi vazirlik faoliyatida yaqqol namoyon bo’ldi. 
Husayn Bayqaro hokimyat ishlarida Navoiyning aql va sadoqatida tayanib ish ko’rdi. Uni, 
qarshiligiga qaramasdan, yuqori martabalarga tayinladi, 1472-yilda esa «amir»(vazir)likka 
qo’ydi. Buyuk shoir «amiri kabir» (ulug’ amir), «amirul muqarrab» (podshoga eng yaqin amir) 
unvonlariga musharraf bo’ldi. Uning vazirlik yillari Hirotda obodonlik avj olgan, madaniyat 
gullab, yashnagan davr bo’ldi. Ulug’ amir o’zi bosh bo’lib, suvsiz yerlarga suv chiqardi, eski 
ariqlarni tozallatirdi, yangi kanallar qazdirdi. Eski binolarni ta’mir qildirib, yangilarini qurdirdi. 
Qanchadan-qancha madrasalar, xonahoqlar soldirdi.