Tayyor mahsulot (tovar, ish, xizmat)lar va ularning sotilishini hisobga olish

17.1-jadval
Tannarx turlari, ularni vazifalari bo‘yicha hisoblash usullari

Tannarx turlari	Vazifalari	Hisoblash usuli	Ijro etuvchilar
1. Smeta	Mahsulotning yangi turi yoki yangi texnologiyaning qo‘llanishidan olinadigan iqtisodiy samaradorlikni aniqlash	Yangi texnologiyalarga yoki yangi mahsulotni ishlab chiqarishga belgilangan ilg‘or norma va normativlarga muvofiq sarflanadigan xarajatlar asosida hisoblanadi.	Yangi texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarish va joriy qilish bo‘limi, korxonaning boshqa bo‘limlari (reja, me’yor va boshqalar bilan hamkorlikda)
2. Reja	Jami mahsulot va uning birligiga sarflanadigan xarajatlarni rejalashtirish hamda uning bajarilishini nazorat qilish uchun.	Korxonada joriy yil boshiga amal qilayotgan yoki yangi ishlab chiqarilgan norma va normativlar asosida hisoblanadi.	Reja bo‘limining yetakchilida boshqa bo‘limlar bilan hamkorlikda
3. Me’yoriy	Haqiqiy xarajatlarning normativlardan chetga chiqishni tezkor nazorat qilish	Korxonada hisobot oyi boshida ishlab chiqilgan me’yorlarga asoslanib hisoblanadi. Haqiqiy tannarx, me’yorlar o‘zgarganda uchta ko‘rsatkichning yig‘indisi teng bo‘ladi:me’yoriy tannarx + , - me’yorlar chetga chiqish + , - me’yorning o‘zgarishi	Reja bo‘limining yetakchilida boshqa bo‘limlar bilan hamkorlikda
4. Haqiqiy	Jami mahsulot va uning birligiga sarflangan haqiqiy xarajatlarni aniqlash	Haqiqiy xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulotlar o‘rtasida beliglangan qoida asosida taqsimlanadi, so‘ngra esa har bir mahsulot miqdoriga bo‘lish orqali hisoblanadi.	Buxgalteriya xodimlari

Jadvalda keltirilgan tannarx turlarini ishlab chiqarish jarayonining bosqichlari bo‘yicha ham hisoblash mumkin.

Reja tannarx esa oldindan belgilanadi. hisobot davri oxirida haqiqiy tannarx reja tannarxdan kam yoki ko‘p bo‘lishi mumkin. Tayyor mahsulotlar kaysi hisobvaraqlarda hisobga olingan bo‘lsa, og‘ishishlar ham shu hisobvaraqlarda tejalgan bo‘lsa - qizil storno usulida, ortiqcha harajat bo‘lsa - oddiy siyohda aks ettiriladi.

• 
  Mahsulot (ish, xizmat) sotilishini hisobini tashkil qilishda sotilgan mahsulot, tovarlar ish va xizmatlarning har birini alohida turi bo‘yicha yuritilib, sotilayotgan mahsulot, bajarilgan ish va xizmatlarning tarkibiy tuzilishi hamda ularning har birining umumiy sotilish summasidagi hissasi, har qaysining rentabellik darajasi va boshqa ma’lumotlar aks ettirilishi lozim.
  

Korxona ishlab chiqargan mahsulotining nafliligi va unga sarflangan xarajatlar birdaniga tan olinmasa, u pulda ifodalanmasa, mahsulotni sotib bo‘lmaydi. Chunki mahsulotning qiymati tomonida sotuvchining manfaati, nafliligi tomonida esa xaridorning manfaati yotadi. Agarda korxonaning mahsulotlari xaridorga manzur bo‘lsa, ular manfaatlari to‘g‘ri kelgan nuqtada narx o‘rnatiladi va tovar oldi-sotdisi yuz beradi.
Bu holatni yaxshiroq tasavvur qilish uchun biz quyidagi rasmga e’tiborni jalb etamiz: