Tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy
Shaxsni muloqot usullariga o‘rgatish
Yüklə 1,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.Shaxsni muloqot usullariga o‘rgatish Bolalarni yoshlikdan avvalo oilada, so‘ngra ta’lim maskanlarida muloqotga o‘rgatib boriladi. Muloqotga o‘rgatishning usullaridan biri mashg‘ulotlar tarzida shakllantirishdir. Bolani bog‘cha sharoitida tarbiyachi turli mashg‘ulotlar o‘tkazib muloqotga o‘rgatadi. Avval elementar o‘zini tutish, kattalarga qanday gapirish, salom berish, minnatdorchilik bildirish kabi usullarni tarkib topshiriladi. Maktab yoshi davrida va keyinchalik shaxsga ijtimoiy - psixologik treninglar tashkil qilish orqali muloqotga o‘rgatiladi. Shaxsning o‘zi bo‘ usullarga ijobiy munosabat bildirishi, faol harakat qilishi zarur. Chunki shaxs muloqotda bo‘lmasdan faoliyat sub’ekti sifatida ham, individual inson sifatida ham to‘laqonli rivojlana olmaydi. Tajribali psixolog A. A. Bodalev fikricha, hatto o‘yin faoliyatida bola muloqotda bo‘ladi .Ta’lim jarayonining asosida muloqotga o‘rgatish masalasi birinchi o‘rinda turadi. +olaversa mehnat ta’limi jarayonida kishilar doimo muloqotga ehtiyoj sezadilar. Muloqotning tarbiyaviy ahamiyati shundaki, u insonni dunyoqarashini kengaytiradi va psixikasini rivojlantiradi. Ya’ni barcha ruhiy jarayonlar muloqot orqali shakllanadi. Shaxsning irodaviy sifatlarini rivojlantirish orqali ham uni muloqotga o‘rgatish oson ro‘y beradi. Jamoa muhitini shakllantirishda ikkinchi tomon ham bor - bo‘ jamoa a’zolarining ruhiy madaniyatini shakllantirishdir. Shu maqsadda o‘quvchilarga ularning insoniy muloqot, inson shaxsi, bir-birini baholash xususiyatlari («men va boshqalar”,”men boshqalarning ko‘zi bilan”) to‘g‘risidagi mulohazalarini 56 rag‘batlantiruvchi axborotni berish zarur. Uni insholar, suhbatlar, treninglar orqali uyushtirish mumkin. Maxsus mashqlar orqali muloqot usullariga o‘rgatish shunga taalluqlidir. Ruhiy madaniyatga o‘rgatishni o‘smirlik yoshidan boshlash muhim, chunki o‘z shaxsi haqidagi axborotga qat’iy ehtiyoj xuddi shu davrda vujudga keladi. O‘smirlikda o‘zining “Men”i xususida ziddiyatli kechinmalar boshlanadi. Ilk yoshlik paytida - o‘z ruhiy holati haqida hayol surish kuchaygan, muloqot juda ahamiyatli va g‘oyat tanlab o‘tkaziladigan yoshda inson shaxsi, shaxslararo muloqot to‘g‘risidagi axborot zarurdir. N.P. Anikeeva fikricha, boshqa odamlar bilan muloqotda har bir shaxs muayyan ijtimoiy rolni egallaydi. Rollar shaxsni to‘laroq ochib berishi, uni niqoblashi mumkin. Lekin pozitsiya - rollarni tanlash albatta insonning o‘z mohiyatiga, uning kuchiga, zaifligiga, salohiyat darajasiga, o‘z-o‘zini tanqid qila olishiga, xulq - atvorining puxtaligiga, o‘zining chetdan ko‘ra bilish qobiliyatiga bog‘liq bo‘ladi. (Jamoada ruhiy muhit. 146-147 bet) Ba’zan muloqotdagi muvaffaqiyatsizliklar yoshlarni benuqsonroq, himoyalanganroq bo‘lish uchun o‘zidagi eng yaxshi narsalarni yashirishga, bo‘zishga majbo‘r etadi. Erta o‘smirlik paytida yig‘it va qizlar yakkalik holatini boshdan kechiradi. Ular his-tuyg‘ularini hech kimga aytishmaydi. O‘zi haqidagi va atrofdagi kishilar haqidagi axborot - muloqot usullarini va mazmunli muloqotni tashkil etishga intilishni belgilab beradi. Bo‘ning uchun ruhiy tusdagi muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lish kerak. Har bir kishiga xos bo‘lgan ruhiy xususiyatlar asab tizimi turi bilan belgilanadi va avvalo temperamentda: ta’sir ko‘rsatish sur’atida, ham tabiiy signallarda (ovoz, yorug‘lik, rang, hid, haroratning o‘zgarishi), ham ijtimoiy signallarda (so‘z, voqea, o‘ta sezgirlikda, emotsional ko‘zg‘aluvchanlikda, tashvishliliq darajasida, ekstraversiya, introversiya) namoyon bo‘ladi. Ekstroversiya bilan introversiya kishining ruhiy tavsifi sifatida muloqot sohasida yorqin namoyon bo‘ladi. Ekstroversiya - individning tashqi dunyoga, introversiya - ichki dunyoga qarashidir. Asab faoliyatining kuchli tipi bilan bog‘liq ekstroversiya xususiyatlari ustun bo‘lgan kishilar ancha kirishimli, aloqalar, tanishishlar doirasiga moyil bo‘ladilar. Ular ishtiyoq bilan yangi tanishlar orttiradilar, shovqin - suronli davralarni yoqtiradilar. Introvertlar - bo‘ asab faoliyatining zaif tipiga mansub kishilardir. Ular o‘z ichki dunyolariga berilishga, kechinmalarga moyillar. Atrofdagilardan ko‘p tashvishlanadilar, ular yaqinlarning tor doirasini ma’qul ko‘radilar. ”Ekstroversiya-introversiya” o‘qining o‘rtalarida joylashgan kishilar psixologiyada sentrovertlar degan nomni olgan. Ular me’yorida kirishimli, me’yorida yolg‘izlikka moyildirlar. Nutq bilan ishlash orqali ham muloqotga o‘rgatish mumkin. Masalan, ovozni 57 baland chiqarib she’r o‘qish, hikoyani gapirish kabi treninglar ham muloqotni shakllanishiga yordam beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni esa o‘yin faoliyati davomida muloqotga o‘rgatish oson kechadi. Muloqotga o‘rgatishda o‘yin va noo‘yin shakllarini qo‘shib olib borishning ahamiyati katta: 1. Darsga norasmiy muloqot elementlarini kiritish. Ayni paytda didaktik o‘yinlardan foydalanish, ularda muloqot tashkilotchisi rolini muallim emas, o‘quvchilardan biri bajarishi. 2. E’tiborni javobning ijobiy jihatlariga qaratish. O‘quvchilar o‘rtoqlarining javoblarini xolisona baholashga maxsus o‘rgatiladi, ayni paytda mayda - chuydalargacha e’tiborni qaratib, o‘rtoqlarining javoblaridagi eng muvaffaqiyatli jihatlarini ajratib ko‘rsatishni o‘rganish. Kamchiliklarni qanday qilib yo‘qotish haqida bahslashish, ya’ni kamchilikni bitta o‘quvchining o‘ziga aytish orqali ta’sir qilish. 3. Insonlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar Sharqda o‘ziga xos xususiyatga ega. Ushbo‘ o‘quv qo‘llanma jamiyatning yangilanish davrida inson ma’naviyati va ruhiyatida ro‘y berayotgan o‘zgarishlarning psixologik tabiatini anglashga yordam beradi. Yaratiladigan yangi qo‘llanmalar oldiga talaba - yoshlarni ma’naviy dunyosini boyitish, ularning ongiga milliy g‘oya asoslarini singdirish, vatanparvarlik hissini tarbiyalash, o‘tmish va bo‘yuk kelajak haqida fikrlash, u bilan faxrlanish hissini, yangicha tafakkurni shakllanishi jarayonidagi ziddiyatlar va ularni bartaraf etish talab etiladi. Yüklə 1,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|