Техник конструкциялаш ва моделлаш

Kompozitsiya turlari
3 ta asosiy elementga ega: Nuqta, chiziq, dog‘ (pyatno)
Nuqta va chiziqni xususiylik alomati bo‘lmaydi. Faqat nuqtani kattalashtiraversa u dog‘ga aylanadi yoki uning teskarisi.
Dog‘lar xususiyatlarining klassifikatsiyalari:
Jismiy: Kattaligi (o‘lchamlari va proporsiyalari), plastikligi1 (forma va strukturasi), dog‘ yuzasi xususiyligi (rangi, fakturasi, teksturasi)
Subyektivligi: (Jismoniyligi kombinatsiyalaridan tarkib topadi): Bu-ifodalilik, jonlik (virazitelnost), mujmallik, statiklik2, dinamiklik3.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Loyihalash ishlarining xususiyatlari.
2. Model va modellashtirish.
3. Texnik modellar klassifikastiyasi.
4. Texnik va badiiy modellashtirish umumiy jarayon sifatida.
5. Badiiy modellashtirishning mazmuni.
6. Ishlab chiqariladigan buyumlarning texnik va estetik xususiyatlari mutanosibligi.
№12.MAVZU. Loyihalash mazmuni va bosqichlari.
Reja: (2 soat)
1.Badiiy loyixalash jarayoni.
2.Loyihalash bosqichlari.
Tayanch iboralar: grafika-tasviriy chizma, komponovka-maxsulot, variant-chizma, kasbiy-dizayner,maxorat-dizayner, soya-dizayner
1. Badiiy loyixalash jarayoni. Xozirgi vaktda badiiy loyixalash soxasida ishlayetgan olim, rassom, muxandis, texnolog va boshka mutaxassislar orasida bu atamalar va ularning moxiyatini aniklashda karama-karshi fikrlar mavjud.
Dizayner faoliyatida turli xil yunalishlar mavjud bulib, ulardan kuprok kuyidagilari keng tarkalgan: asbobsozlik, mashinasozlik, transport vositalari, yengil sanoat maxsuloti, asboblar sanoati, chiziklar bilan rasm solish va xokazo.
Sanoat ishlab chikarish maxsuloti va texnik tizimlarni badiiy loyixalash jarayeni yuksak darajada murakkabdir.
Uslubiy jixatdan bu jarayen kupincha me’moriy loyixalashtirishga teng keladi, ba’zan esa undan xam murakkabrokdir.
Sanoat san’ati atamasi bilan bir katorda ingliz atamasi dizayn (inglizcha desing niyat, muljal, loyixa) keng tarkalgan, u rassom loyixalovchining dizaynning ijodiyetini, mexnatning usullari va natijalarini ishlab chikarishga tatbik kilish shart-sharoitlarini uz ichiga oladi.
Dizaynning maksadi-jamoat manfaatlari, ishlatish kulayligi, guzallik talablariga javob beradigan maxsulotning yangi turlari va xillarini yaratishdir.
Yukoridagilardan shu narsa ma’lum buldiki,sanoat san’ati va dizayn atamalari ma’lum darajada xar xil ma’noga ega bulib, ularning ikkalasi xam tula xukuklidir.
Texnikaviy estetika uzining uslubiy asosiga ega,yangi jamiyat estetikasining umumiy tamoyillariga tayanadi, shuningdek, texnika, ruxshunoslik, fizikaviy, tozalik va boshka fanlarning yutuklaridan xam foydalanadi.
Badiiy loyixalash atamasi muakmmal emasligiga karamasdan, kabul kilindi va xamma unga kunikib ketdi. Ammo tabiat konuniyatlaridan kelib chikadigan tamoyillar va mavjudot konuniyatlar borki,ular texnik va badiiy ijodning eng xilma-xil soxalari uchun,shu jumladan dizayn uchun xam ma’lum darajada bir xildir.
Endi badiiy loyixalashda shu tamoyillarni kurib chikamiz. Moskva Oliy Badiiy Ukuv yurti olimlari sanoat ishlab chikarishi buyumlarini loyixalashning uch asosiy tamoyilini ishlab chikganlar.
1.Manfaatdorlik ishga oidlik loyixalashtirish-texnolog, iktisodiy masalalar majmui, bir vaktda xal etish.
2.Atrof-muxit va anik shart-sharoitlarni xisobga olish.
3.Shakl va mazmun birligi (jonlilik).
Birinchi tamoyilga tegishli boshka masalalarni uziga tobe kilib olgan xal kiluvchi masala manfaat va ishga oidlik masalasi bulib xisoblanadi. Xakikatan xam turmush ashelari, asboblar, ishlab chikarish uskunalirining ishga yarokliligi axamiyati isbotni talab kilmaydi.
Me’morchilik,amaliy san’at va dizayn sang’atning boshka turlariga karaganda moddiy ishlab chikarishga yakinrok turadi. Ular insonga va uning kundalik turmushiga zarur bulgan kupgina buyumlarni nafakat foydali sifatlarga ega bulgan, balki badiiy kiymatga ega bulgan inson xis-tuygulariga ta’sir etadigan maxsulotlarga aylantiradi.
Shakl va mazmun birligi (obrazlilik).
Badiiy loyixalashda tamoyil badiiy-estetik, goya nuktai nazaridan eng murakkab va mas’uliyatli bulib xisoblanadi. Ma’lumki, asrlar davomida turli bino va inshootlarning shakli ularning mazmuniga mos ravishda uz ifodasini topgan. Tarixiy jarayenda me’morchilik turlari ilm, texnika, san’at,kishilar turmushi ijtimoiy sharoitlarining ilgor tarakkiyeti bilan birga uzgarib kelgan.Manfaatdorlik san’atda bu shakl va kurinishlar, ayniksa, yangi buyumlar va loyixalar, jamiyat ishlab chikarish kuchlari rivojlanishida yangi iktisodiy, maishiy shart-sharoitlar paydo bulgan vaktda yuzaga keladi.
Dizaynda turli xil bino va buyumlar kurinishi asosiy tamoyillar, shu jumldan, shakl va mazmun birligi tamoyilini xisobga olingan xolda ijodiy jarayenda shakllanadi.
Texnik loyixalar yasash soxasidagi yangi estetik yulning burilishi va yunalishilarini fakat dizayner seza oladi. Muljallanayetgan tanlash, yangi buyumning ma’kul deb topilishi, xaridorning afzal topishi deb xisoblanadi. Uni oldindan paykash uchun aloxida maxorat talab kilinadi.
Buyumning shakli, rangi, fazoviy tuzilishi buladi va biz yukorida aytib utganimizdek, u tasviriy san’atning rang-tasvir, xaykaltaroshlik, me’morchilikning ba’zi bir shakliy sifatlariga ega buladi. Bu buyum estetik kiymatning yaratuvchisidir.
Ishlarning tayyergarlik boskichini ikki tarkibiy kismga bulib chiksa buladi: loyixalashtirishga oid dastlabki topshirikni urganib chikish va loyixa mavzusi bilan batafsi tanishib chikish. Bu urganish kuyidagilarni kuzda tutadi: belgilangan shartlar asosida maksad va vazifalarni aniklash: bulajak maxsulot (yeki muxit) ulchamlarini, ularning asosiy tavsilotlarini uzlashtirish, muxim xizmatga oidlik alokalarini ochib tashlash, maxsus adabiyetlarni kurib chikish, urganish, loyixa tarkibi bilan tanishish,nazorat ishining muddatlari,loyixani topshirishning eng oxirgi vaktini aniklash. Ish, xarakat (ishlab turish) taxlili birinchi darajali axamiyatga ega, buyum kanday xarakat kilayapti yeki xarakat kilishi kerakligini uning xususiyatlarini, ulardan foydalanish tajribasini va kaysi amaliy vazifalarni xal kilish kerakligini kursatish kerak.
Analog (uxshash, uxshashlik) yeki prototipni (timsol) badiiy-loyixalovchi nuktai nzaridan taxlil etish aloxida axamiyatga ega: agar shu taxlil amalga oshirilsa, loyixalashtirish xam timsol asosida olib briladi. Bu yerda xunarmandchilik ishlab chikarilishi davridagidek, buyumning uzi axborotning asosiy manbaidir.
Bu shaklning kuz bilan kilingan taxlili, loyixaning ishga oidlik taxlili, foydalanilayetgan matolarning kabul kilingan ishlov berish usullari, iktisodiy kursatkichlari taxlili, shuningdek undan foydalanish masalalarining xam taxlilidir.
Ishga oidlik taxlili bir tomonlama, allakachon mavjud bulgan tajribaga, maxsulotning iste’molchilar tomonidan baxolanishiga tayanadi, ammo bu taxlilda asosiy narsa loyixalashtiruvchi zarur paytda mutaxassislarni uzi topib maxsulotni chukur tekshirishi bulib xisoblanadi.
Ishga oidlik taxlili odatda bitta emas, balki buyumdagi bir necha anik xizmatlarni uz ichiga oladi. Ular asosiy va ikkinchi darajali, kupincha, bir-biriga karama-karshi va loyixalashtiruvchini murosa yulini topishga majbur etuvchi bulishi mumkin. Bunday karama-karshilik oshxonaga oid idish-tovoklarni loyixalashtirganda uchrab turadi.