Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari

Radioqabul qilgichning sezgirligi
uning kuchsiz signallarni normal qabul 
qilish qobiliyatini xarakterlaydi. Radioqabul qilgichning sezgirligi miqdoran 
antennadagi EYuKning 
E
A
minimal qiymati yoki quyidagi nisbat berilganida 
radioqabul 
qilgich 
chiqishidagi 
signalning 
talab 
qilinadgan 
quvvati 
ta’minlanadigan radiosignalning antennadagi R
A
minimal quvvati orqali 
baholanadi: 
𝑞 =
𝑈
𝑠.𝑐ℎ𝑖𝑞
𝑈
𝑠ℎ.𝑐ℎ𝑖𝑞
⁄
= √
𝑃
𝑠.𝑐ℎ𝑖𝑞
𝑃
𝑠ℎ.𝑐ℎ𝑖𝑞
⁄
𝐸
𝐴
= 2√𝑘𝑇∆𝐹
𝑄𝑄
𝑁𝑞
2
𝑟
𝐴
= 2𝑞√𝑘𝑇∆𝐹
𝑄𝑄
𝑁𝑟
𝐴
, 
bu yerda 
k
=1,38 ·10-23J/grad – Bolsman doimiysi;
T
– absolyut harorat; 
ΔF
QQ
– qabul qilgichning o‘tkazish polosasi;
N
− qabul qilgich chiziqli traktining shovqin koeffitsienti;
r
A
– antennaning qarshiligi. 

---

144
N
shovqin koeffitsienti real qabul qilgich qo‘shimcha shovqinlarni hosil 
qilmaydigan, balki faqat antennada hosil qiladigan signal + shovqinni 
kuchaytiradigan ideal qabul qilgichga qaraganda qabul qilgichning chiziqli qism 
chiqishida 
U
s
/U
sh
nisbatni qanchalik yomonlashtirishini ko‘rsatadi. 
Radioqabul 
qilgichning 
tanlovchanligi 
(selektivligi)
radioqabul 
qilgichning halaqit qiluvchi signallardan foydali signalni ajrata olish qobiliyati 
hisoblanadi. U foydali va halaqit qiluvchi signallarning u yoki bu farqlari – kelish 
yo‘nalishi (fazoviy tanlovchanlik), ta’sir etish vaqti (vaqt bo‘yicha tanlovchanlik), 
polyarizatsiya (polyarizatsion tanlovchanlik), amplituda (amplituda bo‘yicha 
tanlovchanlik), chastota (chastota bo‘yicha tanlovchanlik), faza (faza bo‘yicha 
tanlovchanlik) farqlaridan foydalanishga asoslangan. 
Fazoviy va polyarizatsion tanlovchanlik qabul qilish antennasida amalga 
oshiriladi, vaqt bo‘yicha tanlovchanlikka (impulsli signallarni qabul qilishda) 
foydali signalni ta’sir etish vaqtiga qabul qilgichni ochilishi bilan erishiladi. 
Rezonans zanjirlar va filtrlar yordamida amalga oshiriladigan chastotaviy 
tanlovchanlik asosiy ahamiyatga ega. U bitta signalli va ko‘p signalli (samarador, 
real) chastotviy tanlovchanlikka ajratiladi. Bitta signalli tanlovchanlik kirishda 
bitta signal (foydali yoki halaqit qiluvchi) ta’sir qilganida nochiziqli buzilishlar 
hisobga olinmasdan qabul qilgich radiotrakt filtrlari AChXlari orqali aniqlanadi 
(9.6a- rasm). Bitta signalli tanlovchanlik miqdoran o‘zgarmas sozlashda va bir xil 
chiqish kuchlanishida f
n
halaqitlar chastotasida sinov signalining sathini uning 
foydali signal chastotasidagi qiymatiga nisbati, ya’ni mos kuchaytirish 
koeffitsientlarining nisbati orqali baholanadi: 
𝑆𝑒
𝑓
𝑛
=
𝐾
0
𝐾(𝑓
𝑛
)
=
1
𝛾
𝑓
𝑛

---

145
Demak, 
∆𝑓 = 𝑓 − 𝑓
0
nosozlanish chastotasiga bog‘liq ravishda so‘nishn 
baholaydigan bitta signalli tanlovchanlik yoki chetki selektivlik xarakteristikasi 
(9.4b- rasm) mos AChX (9.4b- rasm) teskari bo‘ladi. 
Bunda PChK AChXdan farqli ravishda qabul qilgich radiotrakti rezonans 
kuchaytirgichlari uchun AChXni qurishda chastotalar o‘qi bo‘yicha chastotaning 
absolyut qiymatlarini emas, balki qabul qilgichning sozlanishiga nisbatan 
∆𝑓 =
𝑓 − 𝑓
0
nosozlanish chastotalarining qiymatlarini qo‘yilishi qulayroq bo‘lishi 
hisobga olingan. 
a) b) 
9.4- rasm. Bitta signalli tanlovchanlik xarakteristikalari
Qabul qilgichning real tanlovchanligini oshirish uchun quyidagilar zarur: 
- qabul qilgich kirishiga tanlovchan filtr qo‘yish yo‘li bilan halaqitlar sathini 
kamaytirish; 
- kuchaytirish kaskadlarida o‘tish xarakteristikasining katta chiziqli oralig‘ili 
kuchaytirish elementlarini qo‘llash. 
Qabul qilgichning