Tema : Saxnalastırıw iskerliginde balalarda aktyorlıq qábiletin rawajlandırıw

Tema : Saxnalastırıw iskerliginde balalarda aktyorlıq qábiletin rawajlandırıw

Joba
1) Saxnalastırıw aktyorlıq iskerligi rawajlandırıw quralı retinde

2) Saxnalastırıw aktyorlıq iskerligi jardeminde balalarda dóretiwshilik qábiletlerdi rawajlandırıw usılları.
3) Saxnalastırıw iskerliginde balalarda aktyorlıq qábiletin anıqlaw jolları

Balalardıń dóretiwshilik jámááti bul balalardıń múmkinshiliklerin teń kórsetiw eta alǵanında bolıp tabıladı. Ótkeriletuǵın mashgulotlarda - ol ámeliy-mi, individual, gruppalı, konsert yamasa ilaj, barlıǵı bala ko'ng'lining emotsional sezimin o'yg'otadi, bul bolsa pedagog hám jámáát qatnasıwshıları menen óz-arasında munasábetleriniń kerekli komunikativ sapalardı shakillantiradi.

Shınıǵıwda kreativ maydan metodı, jámáátte dóretiwshilik atmosferanı payda bolıwına múmkinshilik tuwdıradı, qatnasıwshınıń obraz ústinde islewi-dóretiwshilik yonalishga sharayat jaratadı, ańlatpaliligning individual quralın izlaydi, dóretiwshilik wazıypalar rangbarangligi pedagogikalıq ámeliyatda paydalanıwǵa mo'ljanllanadi. Saxnalastırıw iskerliginde oyın komponentin kirgazish hám shınıǵıwlarda pedagog tárepinen muvoffaqiyatli jaǵdaynı qurawı, tárbiyalaniwshiniń saxna háreketlerine aktiv tartıwǵa, balanıń kórkem múmkinshiligin ashıp beriwine hám erkin bolıwına járdem beredi. Usınıń menen birge balada dóretiwshilik potensialı rawajlanadı hám aktuallashadi, gúmiraorda dawamında qızıǵıwshılıqları o'yg'onadi. Bul saxnalastırıw iskerliginde júdáyam zárúr, egerde oyın ápiwayınan dóretiwshilikke ótkende pedagog tárepinen qoyılǵan kesiwiw qandayda bir maqsette qosımsha impuls alǵan boladı.
Balalardıń bilimge qızıǵıwshılıqı hám emotsional rawajlanıwı, onıń psixik funkciyaları, dóretiwshilik qábileti hám jeke sapaları, balanıń unamlı motivatsiyası teatr kórkem ónerin ózlestiriw arqalı háreketler qáliplesiwinde belgilengen wazıypaları óz sheshimin tabadı. Tárbiyashi shınıǵıwlar processinde átirap daǵı voqeylikni individual hám jámáát bolıp qabıllawdı, onıń qadaǵalawı hám analizin etedi, balalarda pantomimic hám emotsional, verbal improvizatsiyalarga tiykarlanǵan aktyorlıq quralınıń ańlatpaliligini anıqlaydı, sonıń menen birge balalarda muzıkalıq - saxnelik iskerligin ózlestiriwge; sózlerdi xaraktlar menen orınlaw hám saxnelik sóylew kónlikpelerin iyelewge járdem beredi; balalardı dóretiwshilik iskerlikke qosılıwına qaratılǵan wazıypalardı orınlawǵa kómeklesedi
Mektepge shekem tálim mákemelerinde balalardı aktyorlıq qábiletin rawajlandırıwǵa qaratılǵan programmalar dúziledi, bul programma tiykarında mektepge shekem tálim tárbiyalaniwshileriniń aktyorlıq uqıpı rawajlanadı.
Programmanıń maqseti - teatrlashtirilgan iskerlik járdeminde balalardıń artistik qábiletin rawajlandırıw.
Metod hám wazıypaları - balalar teatrining saxna dóretpeleri menen birin -ketin tanısıp barıwı ; dóretiwshilik obrazlardı ózlestiriwde gruppalar daǵı balalar jasını inabatqa alıwı ; balalardıń artistlik kónlikpelerin jetilistiriw; balanıń erkinligin támiyinlew; sóylew, intonaciya ústinde islew; jámáát háreketlerin óz-arasında orınlaw ; júz atırǵan waqıyalardı hiss etiw, ashınıw sezimin, birge qayǵılanıw sezimlerin bala qábiletinde o'yg'otish.
Principleri improvizatsiya qılıw, adamgershilikti úyreniw, bilimlerdi sistemalastırıw, individual qábiletlerdi esapqa alıw. Túrli -rayon ańlatpa quralları usınıs etiledi:
- kichik gruppada ápiwayı obraz daǵı bilimlerdi qáliplestiriw (mısalı, ertekdagixayvon qaxramonlarining háreketlerin uqsatıw ) ;
-orta gruppada obrazdıń ańlatpa qural elementlerin úyretiw (intonatsiy, mimika, pantomimika);
- katta gruppada obrazdıń jırlaw bilimlerin ózlestiriw;
- tayyorlov gruppada obrazdı kórsetiwde ǵárezsiz ijodini, muzıka sesleriostida pantomimik háreketlerin hám sóylewin ańlatpaliligini rawajlandırıw.
Saxnalastırıw iskerligi shınıǵıwlarınıń mazmunı óz ishine:
- quwirshaq teatri spektaklların kóriw hám olar haqqında sáwbet ótkeriw;
- dramatizatsiya - oyınlar ;
- bolalarni social -emotsional rawajlanıwı ushın shınıǵıwlar ;
- korrektsion-rawajlantıratuǵın oyınlar ;
- diktsiya ústinde islew shınıǵıwları (artikulyatsiya gimnastikası );
- nutq intonaciyasın ańlatpalı rawajlandırıw ushın tapsırmalar ;
- boshqa zatqa aylanıw -oyını, obrazlı shınıǵıwlar ;
- plastikani rawajlantıratuǵın shınıǵıwlar ;
- ritmik sekundalar (logoritmika);
- bolanin qol motorikasini rawajlantıratuǵın barmaqlar oyın treninglari;
- mimika ańlatpaliligi, pantomimikaning kórkem óner elementlerin rawajlantıratuǵın shınıǵıwlar ; - teatr nusqaları ;
- dramatizatsiya waqtında etika boyınsha arnawlı shınıǵıwlar ;
- dramatizatsiya hám erteklerdi jırlaw hám tayarlaw ;
- ertak teksti menen, onıń dramatizatsiya-jestlari, mimika, háreketler, kostyum, dekoratsiyalar, mizansena quralları menen tanısıw.
Balalardıń artistik qábiletlerin rawajlantıratuǵın programma
Orta gruppa Muzıkanı aqıl etiw.
1. Muzıkaǵa emotsional xayrihohlik.
2. Súwret menen muzıka mazmunın bir-birine bólew bilimleri Qosıq
1. Óziniń dawısı menen jırlaw.
2. Sap jırlaw ushın háreket
3. Kewilli bolıp jırlaw Muzıka hám háreketler.
1. Hárekettiń ańlatpaliligi hám ritmikligi.
2. Oyın háreketlerin jetkiliklishe iyelew
3. Iskerlik túrlerine emotsional juwap beriw 4. Muzıka sesi astında ápiwayı háreketlerdiń elementar kónlikpelerin baslawva juwmaqlaw. Muzıkalıq - oyın dóretiwshiligi
1. Oyın obrazı ushın original háreketler ızlep tabıw. 2. Muzıkalı háreketlerdiń improvizatsiyasi. Dramatizatsiyaning tiykarǵı principleri
1. Teatr -oyın iskerligi
2. Oylap tabılǵan qısqa gúrriń hám ertektiń juwmaǵın oylap tabıw.
3. Tamashagóylar aldına shıǵıw (ata-analar hám balalar )
Teatr sheberliginiń tiykarǵı ko'ninkmalari
Qosıq hám oyın improvizatsiyasida, dramatizatsiya -oyınlarında, nusqalarda ańlatpalı obraz jaratıw uqıplıyatlari.
- Úlken hám tayarlaw gruppalar Muzıka tıńlaw
1. Muzıkaǵa emotsional tásiri
2. Muzıka janrini ajrata alıwı
3. Muzıkalıq dóretpe formasın qabıllaw
4. Muzıka kuyini onıń emotsional- obrazlı mazmunın óz-arasında munoisabatlarinianiqlashi Jırlaw
1. Tábiyiy dawıs menen jırlaw
2. Qolay diapazonda jırlaw
3. Muzıkalıq orınlanıwız jırlaw
4. Kewilli bolıp jırlaw
Muzıka hám háreketler
1. Háreketlerdi ańlatpaliligi hám ritmikligi
2. Háreketlerde muzıka tiliniń hákisi
3. Oyın háreketleriniń jetkiliklishe kólemi
4. Áyne bul berilgen iskerlik túrine emotsional juwabı.
Qosıqcghilik ijodi
1. Berilgen janr, xarakterde (berilgen tekstte) kerekli intonaciyanı bere alıw Oyın ijodi 1. Erkin raqsda improvizatsia qılıw qábileti.
2. Ápiwayı elementlerdi atqara alıw
Teatr iskerligin shólkemlestiriwde tárbiyashi úlken rol oynaydı, usbu processni sheberlik menen basqaradi. Tárbiyashi tekǵana ańlatpalı sóylewi yamasa oqıp beriwi kerek, bálki qarawdı, kóriwdi, tıńlawdı hám esitiwdi xam biliwi kerek, biraq hár qanday “obrazǵa kirisiw”ga xam tayın bolıwǵa májbúr, yaǵniy aktyorlıq sheberligin iyelegen bolıwı hám rejisyorlik ilmiy tájriybelerine ıyelewi shárt. Naǵız ózi uqıplar dóretiwshilik potensialdı asıradı hám balalardıń teatrlashtirilgan iskerligin ózlestiriwge járdem beredi. Shınıǵıwlar processinde tárbiyashi balalarǵa hesh qaysı jaǵdayda, hesh qanday basım, salıstırıwlaw, ataq beriw, maxkumlikni qóllawı múmkin emes. Kerisinshe, balalarǵa sóylew, ishki iskerlikti kórsete alıw múmkinshiligin jaratıp beriw kerek. Pedagog óziniń aktyorlıq hám erkinlik uqıpı menen tartınshaq balanı saxnaǵa shıǵıwdan tamashagóyga aylantırıp qoymaslıǵının baqlawı shárt. Tárbiyashi balanı “saxnaga” hám atqarıw processinde qáte etiwden, qorqıp shıǵıwdan, qorqıwına jol qoymasligi kerek. Balalar jámááti “artist” hám “tamashagóylar”ga bólinedi, biraq turaqlı saxnada atqarıw etiwshi, turaqlı tamashagóylarga tamasha kórsetiwshi bolıwı múmkin emes, yaǵniy balalar rolı menen xam alısıp turıwları kerek. Teatr iskerligindegi shınıǵıwlar turmıstan alınǵan temalardı ǵárezsiz improvizatsiya etiwi, ertekler, saxna kórinisleri hám suwretler ushın rol oynawın óz ishine alıwı múmkin. Saxnalastırıw iskerligi eki yonalishda shólkemlestiriledi :
1. Balalar dóretiwshilik shınıǵıwlardı orınlaw processinde aktyorlıq tiykarların iyeleydiler;
2. Balalar xar qıylı túrdegi teatr kórkem ónerine tán xarakterde bolǵan texnikalıq usıllarnio'zlashtiradilar.
Mektepge shekem tálim tárbiyalaniwshilerdiń dóretiwshilik rawajlanıwı teatr kórkem óneri menen tanısıwdıń sistemalı hám jeke áhmiyetine iye bolǵan processda ámelge asıriladı. Balanıń jeke tájiriybesi tiykarında tema materialınıń izbe-iz quramalılıǵın talap etedi, bul bolsa balanıń kóp qırlı teatr dúnyasına kiriwin támiyinleydi.
Saxnalastırıw aktiviytida shınıǵıwlar kompleksin ámelge asıw procesi tómendegi wazıypalarda óz sheshimin tabadı :
-Tárbiyalaniwshiniń ǵárezsiz dóretiwshiligi hám dóretiwshilik qábiletin rawajlanıwı ;
-Túrli kórinistegi dóretiwshilik iskerlikke qızıǵıwshılıǵın tárbiyalawı ;
-Improvizatsiya ilmiy tájriybelerine ıyelewi;
-Sóylew iskerliginiń forması hám funkciyası, barlıq komponentlerdiń rawajlanıwı ; -Biliw processlerin jetilistiriwi.
Barlıq balalardıń qandayda bir saxna shıǵarmasın, ko'ngil ochar bayramlarǵa tayarlanishi ushın túrli usıllar usınıs etiledi:
balalardı xoxshiga kóre roldı tańlaw, eń qorqaq hám uyalshaqg balalardı tiykarǵı rolǵa belgilew, rolǵa kartochkalar boyınsha bólistiriw (balalar sxematik tárzde personaj suwreti túsirilgen kartanı tárbiyashiniń qolınan aladılar ), roldı juplıq menen jırlaw.
Shınıǵıwlar dawamında tárbiyashi balalardıń pikirin hám juwapların eshta alıwı kerek, egerde bala juwap bere almasa odan túsindirmeni sorawdı keregi jaq, onnansha tuwrı personaj háreketine ótiw kerek; dóretpe qaxramoni menen to'qnshganda bala aralasıp alıwına hám ol menen gáplesiwi ushın waqıt beriw dárkar, juwmaqlawshı ishda bolsa xar qıylı jallar menen balanıń quwanıshın asırıw kerek.
Dóretiwshilik qábiletti rawajlandırıwdıń effekti tómendegi usıllar menen ámelge asıriladı :
- muammoni qoyıw yamasa mashqalalı jaǵdaynı jaratıw ;
- kreativ maydandı jaratıw ;
- bir oyınnan ekinshi oyınǵa ótiwi, bunda ápiwayınan kora dóretiwshilik quramalıroqga ótiw;
- mashqlar, etudlar, sonday etip, teatrlashtirilgan iskerlikte ǵayrat, maslasıwshanlıq hám pikirlewdiń ǵárezsizligi, balalar saxna dóretiwshilikoti xoshametlantiriladi.
Balalar dóretiwshiligin rawajlandırıw tómendegi usıllar járdeminde ámelge asıriladı : balalarǵa berilgen dóretiwshilik wazıypanı orınlaw ; atqarıw processinde mashqalalardi sheshiw; balalar ushın dóretiwshilik maydandı jaratıw ; oyın processinde shınıǵıwlardı puqta úyretiw ; etudlarni orınlaw.
Sonday etip, teatrlashtirilgan iskerlikte ǵayrat, maslasıwshanlıq hám pikirlewdiń ǵárezsizligi - balalar dóretiwshilikotining iskerligi bolıp, bul iskerlik tárbiyashi tárepinen xoshametlantiriladi.
Dóretiwshilik qábileti (dóretiwshilik) - bul insannıń sanasında hám minez-qulqlarında názerde tutılǵan, jańa maǵlıwmatlarmaxsulotini jaratıp, basqalarǵa jalǵawıwına aytıladı. Bul túsinikke kóre, tekǵana súwret, mashina, teoriya jaratılıwı, bálki insannıń jeke rawajlanıwınıń barlıq faktlari xam jaratıwshı retinde qaralıwı múmkin. Birpara izertlewshilerdiń,
" dóretiwshilik" terminin qısqartirib, bilimge tiyisli iskerlikti, yaǵnıy mashqalanı yamasa waqıyanı jańa yamasa traditsiyaǵa tán bolmaǵan tárzde kóre alıwdı óz ishine alǵan.
Zamanagóy psixologiya hám pedagogika páni maǵlıwmatlardı óz ishine aladı, bunda kórkem ónerdiń barlıq túrleri, tekǵana balalardıń kórkem qábiletlerin, bálki “insan iskerliginiń barlıq salasında orınlanatuǵın”- dóretiwshilik qábiletin rawajlantıradı. Bala kórkem ónerge qanshellilik erte kelip qalsa, rawajlanıw procesi de effektiv boladı.
Ekenin aytıw kerek, teatr turmıstıń kórgezbeli formasınıń kórkem hákisi bolıp, obrazlar arqalı dúnyanı qabıllawǵa tiykarlanadı.
Teatrda mánis hám mazmunnni ańlatıwdıń ayriqsha qural, aktyorlar oyınında payda bolatuǵın saxna shıǵarması bolıp tabıladı. Biraq balalardı tiykarǵı estetik tálimi salasında muzıkalıq -teatr iskerligi eń kem rawajlanǵan jónelis bolıp qalıp atır.
Tábiyaatqa kóre, teatr kórkem óneri balalardıń rolli oyınlarına jaqın, yaǵniy balalar jámááti iskerligine. Balalar oyınları hám teatrning eń zárúrli komponenti rol bolıp, átirap -ortalıqtı úyreniw hám ańǵarıwdıń kórkem hákisi. Bul processlerdi shólkemlestiriwdiń formalarınan biri - oyın - yaǵnıy rol atqarıwı hám aktyorlıq.


Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. Mirziyoyev Sh. M. Erkin hám párawan, demokratiyalıq Ózbekstan mámleketin birgalikte quramız.- Tashkent, Ózbekstan, 2016.

2. YusupovaP. Mektepge shekemgi tarbiya pedagogikasi. T.: Oqıtıwshı. 1993.
3. Xasanboeva O. Ol. hám boshq. Mektepke shekemgi tálim pedagogikası. T.: Ílım ziyo. 2006.
4. Sadıqova Sh. A. Mektepge shekemgi pedagogika. T.: Oylaw bostanı 2013
5. N. Kayumova. Mektepge shekemgi pedagogika. T.: TDPU 2013.