Tema; Kómekshi sózler hám olardiń túrleri Reje

Tirkewish túrleri
Tirkewishler shıǵısına qaray úsh toparǵa bólinedi: túpkilikli tirkewishler, atawısh tirkewishler hám feyil tirkewishler.

1. 
   Túpkilikli tirkewishlerdiń toparına óziniń jeke turǵandaǵı leksikalıq mánisinen birotala ayırılǵan kómekshi sózler kiredi. Olar mınalar: ushın, deyin, sheyin, shekem, sayın, kibi, yańlı, tárizli, sıyaqlı, menen, haqqında, tuwralı, jóninde, arqalı t.b. Bulardıń mánisi ózleri dizbeklesip kelgen sózler menen birge anıqlanadı.
   
2. 
   Atawısh tirkewishlerdiń toparına atawısh hám ráwish sózlerden kómekshilik xızmetke ótken keyin, soń, burın, aldın, basqa, ózge, janında, qasında, ústinde, tusında, artında, ústinde, ishinde, beri, (berli) t.b. sózler kiredi. Bul toparǵa kiretuǵın kómekshi sózler ornı menen birde mánili sóz, birde kómekshi sóz xızmetinde qollanıladı. Mısalı: 1. Ol keyin keldi. 2. Bizler úyge burın keldik. 3. Ol hámmeden keyin keldi. 4. Ol bizlerden burın keldi.
   

Bul mısallardaǵı 1 — 2-gáplerdegi keyin, burın sózleri óz aldına jeke qollanılıp ráwish, al 3 — 4-gáplerdegi keyin, burın sózleri aldındaǵı seplik qosımtalı sózlerge dizbeklesip, tirkewish wazıypasın atqaradı.

3. 
   Feyil tirkewishlerdiń toparına kómekshi sóz wazıypasına ótken qarap, qaray, qaraǵanda, qaramastan, baslap, boylap, jaǵalap t.b. kómekshi sózler kiredi. Bulardıń geyparaları gáp ishinde qollanılıw ózgesheligine qaray, birde mánili sóz, birde kómekshi sóz wazıypalarında qollanıla beredi.
   

Túpkilikli tirkewishlerdiń qollanılıwı hám mánileri
Túpkilikli tirkewishler ataw, barıs, shıǵıs sepliklerindegi atawısh hám atawıshlıq xızmettegi sózler menen dizbeklesip qollanıladı.

1. 
   Ataw sepligindegi sózler menen ushın, sayın, arqalı, menen (penen, benen), haqqında, tuwralı, boyınsha, kibi, sıyaqlı, tárizli, sebepli tirkewishleri qollanılıp, sol sózlerge qatnaslı orın, waqıt, sebep, zatlıq hám t.b. mánilerdi bildiredi. M ı s a l ı : 1. Kanaldıń boyındaǵı jol menen birewler kiyatır. 2. Jumıs kún sayın qızdı. (J. A.) 3. Ayxan ákesi tuwralı kúnde oylanatuǵın edi. (T. Q.)
   
2. 
   Barıs sepligindegi sózler menen taman, deyin, sheyin, shekem, salım t.b. tirkewishler qollanılıp, orın, waqıt hám muǵdar, qarsılıqlı mánilerdi bildiredi. Mısalı: 1. Mashina jerdiń astın otız metr tereńlikke deyin qazadı. 2. Keshke salım ayırım adamlar shegin bolıp úylerine qaytıwǵa beyimlesken. (J. Sh.) 3. Keshke taman xalıq toparlasıp teńqurbıları menen gúrrińlesip atır. (J. Sh.) 4. Keleshek ómiri jóninde ekewi kóp waqıtqa shekem sóylesip jattı. (M. D.)
   

Shıǵıs sepligindegi sózler menen góri, aslam t.b. tirkewishler qollanılıp, waqıt, salıstırıw hám kúsheytiwshilik mánilerdi ańlatadı. Mısalı: 1. Ármanda ólgennen góri gúresip ólgen jaqsı. (J. A.) 2. El ishinen mıńnan aslam nóker jıynap qayttı.
Atawısh tirkewishlerdiń qollanılıwı hám mánileri

1. 
   Atawısh tirkewishler ózi dizbeklesip kelgen sózi menen birge tómendegi mánilerdi bildiredi:
   

1.Atawısh tirkewishlerdiń keyin, soń, burın, aldın, ilgeri, tısqarı t. b. túrleri shıǵıs sepligindegi sózlerge dizbeklesip, waqıtlıq, sebeplik hám ayırımlawshı mánilerdi bildiredi. Mısalı: 1. Bayanlamadan soń jarıs sóz baslandı. 2. Shaydan keyin Ulmeken balasın ertip dalaǵa shıǵıp ketti. (A. Á.) 3. Bıyıl báhár ortası bolar-bolmastanaq, biz qara úyge hámmeden burın shıqtıq. (Q. D.) 4. Ol awqatlanıwdan aldın qolların sabınlap juwdı.

2.Atawısh tirkewishlerdiń aldı, artı, janı, qası, tusı, ústi, sırtı, boyı, arası t.b. túrlerine barıs, shıǵıs, orın seplikleriniń qosımtaları qosılıp, iyelik sepligindegi atawısh sózler menen dizbeklesedi. Olar iyelik sepligindegi sózler menen dizbeklesip kelgende, kóbinese orın, waqıt hám sınlıq mánilerdi ańlatadı. M ı sal ı: 1. Dalańlıqtıń ústine kún arqan boyı kóterildi. 2. Mátjan jumıstan yarım aqshamda, geyde tańnıń aldında keledi. (J. Sh.) 3. Jas shopan qoylardıń sırtınan baqlap júrdi.