Tema: Matematika sabaǵında «Ólshemler» temasında oqıtıwdıń tiyimli jolları Joba

Kurs jumısınıń maqseti: 4-klaslarda muǵdarlardı oqıtıw metodikası boyınsha sabaq natiyjeliligin asırıwdıń mazmunı, forma hám metodların islep shıǵıw, onıń bir pútkil sistemasın úyrenip shıǵıw.
Kurs jumısınıń obekti: 4- klaslarda muǵdarlardı oqıtıw processi.
Kurs jumısınıń predmeti: 4- klaslarda muǵdarlardı oqıtıwdıń metod, usıl hám quralları.
Kurs jumısınıń wazıypalar:
matematika sabaqlarında ólshemler túsinigin psixologiyalıq -pedagogikalıq táreplerin úyreniw.
4-klaslarda muǵdarlardı úyreniwdiń eń maqul túsetuǵın usıl, qural hám formaların tańlaw.
4- klaslarda muǵdarlardı oqıtıw metodikası úyreniw bekkemlew arqalı oqıtıwdıń eń maqul túsetuǵın jolların islep shıǵıw jáne onı tájiriybe - sınaq jardeminde tekseriw.


I Bap. Baslawısh klass oqıwshılarına ólshemlerdı úyretiwdiń ayriqsha qásiyetleri
1.1. Baslawısh klass oqıwshılarına ólshemler haqqında túsinik beriwdiń teoriyalıq tiykarları
Mámleketimizde baslawısh klaslarda matematika kursın ózlestiriwdiń dáslepki basqıshı retinde qaraladı. Usınıń sebebinen baslawısh klaslarda islewge orta mektepte matematika oqıtıwda názerde tutılatuǵın ulıwma máselelerdi esapqa alıw jáne bul máselelerdi baslawısh tálimniń áhmiyetin tuwrı bahalaw kerek. Baslawısh klass matematika sabaqlarında ótiletuǵın hár bir tema balanıń da intellektual rawajlanıwına da fizikalıq ruwxıylıģına tásir kórsetiwi kerek bolıp tabıladı. Baslawısh klass matematikadan orın alǵan temalardan biri - bul baslawısh klaslarda muǵdar ólshemlerin úyreniw usılları bolıp tabıladı.
Áyyemgi muǵdar ólshemleri.
Muǵdarlar, tap nomerler sıyaqlı baslawısh klaslarda matematika shınıǵıwlarınıń tiykarǵı túsinigi bolıp, balalarda muǵdar haqqında predmetke hám haqıyqatlıqqa baylanısda hám ólshew menen baylanıslı sapa oyda sawlelendiriw payda etiw ushın paydalanıladı. Baslawısh klaslarda úyreniletuǵın bul muǵdardı arifmetik materialdı úyreniw menen bir waqıtta tıǵız baylanıslılıǵında ámelge asıriladı.
Bir neshe jıllar dawamında mektep kursi matematika mektep sabaqlarında hám turmısqa Evropa tillerinde paydalanıp atalatuǵın muǵdarlar ólshenip, paydalanıp kelinip atır.
Respublikamız ǵárezsizlikke eriskennen soń, ózbek tiline mámleket tili mártebesi berilip, milliy qádiriyatlarımız tiklenip atırǵan bir waqıtta, ata-babalarimiz kúndelik turmısda paydalanǵan muǵdar ólshemleri birliklerin mektep baslawısh klass matematika kursdan baslap úyreniwdi házirgi zaman talabı dep bilemiz.
Qániygelik pitkeriw jumısında ilgeri súrgen ilimiy boljaw, házirgi atlar menen júritiletuǵın muǵdar ólshemleri arasınan baylanısıw oqıwshılarǵa beriletuǵın matematikalıq bilimlerdiń sapası qaysı dárejede ekenligin tiykarlawǵa hám usınıń menen pikirimizdıń tastıyıqı retinde ólshem birliklerine mısallar keltiremiz.
1 qarıs - 20 sm
1 quloch - 1 m 40 sm
gaz - 1 olchin-1 metr
qádem - 170 sm
shaqırım - 1 km
tas - 8 km (shama menen)
súyem - 15-16 sm
pud - 16 kg
dól - 90 -100 gr
sherek - 4 kg
minut - 1 minut
tanob - 900 kv metr
zikr - 1 kúnde
Eger ólshem birliklerin eski ataǵan desekte, xalqımız odan xojalıqta, sawda-satıqta, qurılıs jumıslarında paydalanıp kelgenler.
Házirgi kún matematikasında muǵdar birliklerinen paydalanıw eski hám házirgi muǵdar ólshemleri birlikleri ortasındaǵı parq sabaq dawamında oqıwshılarǵa túsintirip barılsa maqsetke muwapıq boladı, sebebi bunıń menen isletilmey joǵalıp ketip atırǵan birliklerdi saqlap qalıwımız múmkin. Neshe ásirler dawamında ózgermeytuǵın birliklerge usınıs kirgizgen hám jaratqanlar, mısalı 1,064 jıl sekundtı 1870 jıl bolsa kg hám metrdi jaratqan. Waqıt birlikleri tábiyaattan alınǵan, lekin saat, minut, sekund 60 nomeri menen ańlatılıwǵa sebep áyyemgi vavilonda alpıslıq esaplaw sisteması bolǵan, sol sebepli de 1 saat 60 minut dep qabıl etilgen.
Mine usinday ólshem birlikleri mektep programmasına kiritilingen.
Uzınlıq haqqındaǵı maǵlıwmattı beriw 1-klasstıń 2-shereginen baslap úyreniledi. Oqıwshılar dáslep santımetr haqqında maǵlıwmat aladılar hám aldın olarǵa onsha úlken bolmaǵan zatlardı, mısalı, shırpı qutisin, paqallardıń, qálemniń uzınlıǵın tabıw úyretiledi. Onıń ushın anıq ulıwma tárepinen qabıl etilgen santımetrden paydalanıwı aytıp ótildi. Oqıwshılar santımetr haqqında anıq oyda sawlelendiriwlerı ushın oqıtıwshı basshılıǵında santımetrdıń bir qansha modellerin tayarlawları kerek. Dápterge 20 ketekli kesindi sızıp, ol jaǵdayda neshe santımetr bar ekenin balalar menen anıqlaw kerek.
14 hám 10 ketekligin de sol tárzde anıqlaw múmkin.
Modellerdi sheshiwdiń eki usılı bar:
Ústine qoyıw usılı.
Qosıp beriw usılı.
1-klasstıń 2-sheregi aqırında oqıwshılarǵa detsimetr haqqında maǵlıwmat beriledi.
1 sm = 10 dm
Metr haqqında da oyda sawlelendiriw payda etiw ushın 1 metrli aǵash sızǵıshtı kórsetemiz. III-klaslarda uzınlıq ólshew birlikleri menen tanıstırıw dawam ettiriledi, balalardı millimetr menen tanıstırıw eń qıyın usıl.
Uzınlıqtıń jańa birligi kilometr menen tanıstırilģanda birlik haqqındaǵı oyda sawlelendiriwdi qáliplestiriw maqsetinde oqıwshılar jer ústinde ámeliy jumıslar ótkiziwi kerek. Sol maqsette oqıwshılar oqıtıwshı, basshılıǵında km ge (1000 metr) aralıqtı qansha waqıtta basıp ótkenlerin anıqlawları paydalı bolıp tabıladı. Tárbiyalıq sáwbetlerde qaysı kásiplerde kóz menen shamalaw múmkinligin atap ótiw kerek. Muǵdar haqqındaǵı oyda sawlelendiriwdi rawajlandırıwda kólemi hám massa menen tariyplanatuģin ózgeshelikleri menen tanıstırıw járdem beredi.
1-klassta tanısatuǵın salmaqlıq birligi bul kg bolıp tabıladı. 1 kg salmaqlıq oyda sawlelendiriwdi balalar tek ózleriniń ámeliy jumısları tiykarında alıwları kerek. Salıstırıw nátiyjesindegine balalar 1 kg salmaqlıq haqqındaǵı real sezimdi sezediler. Birinshi sabaqtıń ózindeyaq máwsimli rejeli tárezinde hár túrli nárselerdi paketke salınǵan 1 kg, 2 kg, 3 kg lardi paydalanıp tartıwı menen tanıstırıw kerek. Tartıw processinde ózleri qatnasıwı zárúrli bolıp tabıladı. Álbette oqıtıwshı aldınan tárezi haqqındaǵı bilimlerdi beriw kerek.
3-klassta oqıwshılar jańa massa birligi gramm menen tanısadılar. Gramm haqqındaǵı anıq oyda sawlelendiriwdi payda etiw ushın qolı menen massanı 1 gr li bolǵan taslardı ólshewleri jáne onıń salmaǵın basqa predmetlerdiń salmaǵın salıstırıw kerek.