Tema: Relyativistik dinamika elementlari. Joba

Tema: Relyativistik dinamika elementlari.

Joba:

1. Inersial sanaq sisteması hám salıstırmalıqtıń mexanik Principi.

2. Galiley koordinata almastırıwları. Almastırıwlardıń invariantligi.

3. Tezliklerdi qosıwdıń relyativistik nızamı. Hádiyseler arasındaǵı interval

4. Paydalanılǵan ádebiyatlar.

1. Inersial sanaq sisteması hám salıstırmalıqtıń mexanik Principi Deneniń tınısh jaǵdayı yamasa tuwrı sızıqlı tegis háreketi salıstırmalı bolıp, ol sanaq sistemasına baylanıslı. Mısalı, bir- birine salıstırǵanda qandayda bir tezleniw menen háreketlenip atırǵan eki sanaq sisteması ámeldegi bolsın. Bul sistemalardıń birinde tınısh jaǵdayın saqlap atırǵan dene ekinshi sanaq sistemasında tezleniw menen háreketlenedi. Sonday eken, nyutonnıń birinshi nızamı barlıq sanaq sistemalarında atqarılavermaydi. Lekin sonday sanaq sistemalar barki, olarda erkin yamasa kvazi erkin dene óziniń tınısh jaǵdayın yamasa tuwrı sızıqlı tegis háreketin saqlaydı. Bunday sanaq sistemaların inersial sanaq sistemaları dep ataladı. Nyutondıń birinshi nızamı atqarılatuǵın sanaq sistemaların inersial sanaq sistemaları dep, keri jaǵdayda bolsa noinersial sanaq sistemaları dep atay alamız.

1-súwret
Qandayda bir inersial sanaq sistemasına salıstırǵanda tuwrı sızıqlı tegis háreket qılıp atırǵan qálegen sanaq sisteması da inersial sanaq sisteması boladı.
1 - suwretde K sistemaǵa salıstırǵanda K' sanaq sistemasınıń tuwrı sızıqlı tegis háreketi kórsetilgen.
Dene háreketi sanaq sistemasına salıstırǵanda anıqlanadı. Sanaq sistemasın tańlaw gúzetshiniń qalewinde. Sol sebepli bir háreketti túrli sanaq sistemalarına salıstırǵanda tekseriw nátiyjesinde bul sanaq sistemalarınan qandayda-birın basqalarǵa salıstırǵanda jeńillikli dep esaplaw múmkinbe? Bul sorawǵa juwap beriw maqsetinde etarlicha anıqlıq menen inersial sanaq sisteması dep esaplaw múmkin bolǵan K sistemaǵa salıstırǵanda K' sanaq sistemasınıń tuwrı sızıqlı tegis háreketin tekseraylik. Ápiwayılastırıw maqsetinde K' sistema K sistemaǵa salıstırǵanda v0 tezlik menen OX kósher baǵdarında háreketlenedi, dep esaplaylik (1-súwret).
t = 0 waqıtta eki sanaq sisteması bir-biriniń ústine túsedi. t = 0 de K sanaq sistemasınıń bası (yaǵnıy 0¹ noqat ) K sanaq sistemasında X = v₀ ∙t; ol = 0; z = 0 koordinatalar menen anıqlanıwshı noqatda jaylasqan boladı. Ol halda materiallıq noqat (A) dıń qálegen waqıtta eki sanaq sisteması daǵı koordinataları Galiley almastırıwları dep atalatuǵın tómendegi munasábetler menen óz-ara baylanısqan :
x = x + v₀ t; u = u; z = z; t = t; (1)
Bundaǵı t hám t′ uyqas túrde K hám K′ sanaq sistemalarındaǵı saatlar kórsetip atırǵan waqıtlar. Eger waqıt esabı eki sanaq sistemalarınıń basları (0 hám 0′ noqatlar ) biri - birewiniń ústine túsip turǵan waqıttan baslansa, eki sistema daǵı birdey saatlar birdey waqıtlardı kórsetiwi ( yaǵnıy t = t¹ ) tábiy hal ekenligine úyrenip qalǵanmız.
Sonday eken, bir sanaq sistemasınan (K) den ekinshi sanaq sisteması (K¹) ga ótkende koordinatalar ózgeredi, yaǵnıy koordinatalar salıstırmalı shamalar bolıp tabıladı. waqıt ótiwi bolsa sanaq sistemalarınıń salıstırmalı háreketleniwine baylanıslı emes, yaǵnıy waqıt absolyut shama bolıp tabıladı.