Tema: Tariyxiy atamalardıń sózlikler toplamın islep shıģıw. Jeke toponimikanıń uyreniliwi. Reje

Tema: Tariyxiy atamalardıń sózlikler toplamın islep shıģıw. Jeke toponimikanıń uyreniliwi.

REJE:

1. 
   Kirisiw
   
2. 
   Taponimika haqqinda tusinik
   
3. 
   Xalıq múlki bolǵan geografiyalıq terminler
   
4. 
   Taponimiya hám xalıq geografiyalıq terminleri.
   
5. 
   Ózbekistan toponimiyasi
   

Pán muģallimi: Tolibaev. M

Kirisiw
Kisiler aq-qaranı tanıb tirishilik ete basladı, dógerek átraplerdegi jerlerdi, dárya -kólni, tawlar qır-adirlardı, otlaq jaylawlardı málim bir at menen atab kelgenler. Dáslepki taponimlar ápiwayı turdosh atlardan parq etpeytuǵın ápiwayı atlar edi.
Átirap tábiyiy ortalıǵı haqqındaǵı tasawur keńeyip, bir bulaqtı ekinshisidan, bir otlaqtı basqasınan, jaqındaǵı tóbelikti arǵısınan parıqlaw mútajligi tuwıla basladı. Sonnan keyin Úlkenbuloq — Kishibuloq, Qızıltepa — Ko 'ktepa, Tuyeyaylov — Eshkiyaylov sıyaqlı quramalılaw jay atları payda boMgan. Social ań rawajlanǵan tárepke túsinikler sanı artıp geografiyalıq atlar grammatik hám semantik tárepten quramalılasha barǵan. Ele jazıw payda bolmaǵanı sebepli baslanıwiy zaman degi geografiyalıq atlar bizgeshe jetip kelmegen.
Orta Aziyanıń, atap aytqanda Ózbekistonning Xorezmiy, sug'diy,áyyemgi turkiy jazıwlarda jetip kelgen taponimlari kóp emes. Grek dáreklerinde tilge alınǵan geografiyalıq atlarımız da sanaqlı.
Eramizǵa shekemgi birinshi mıń jıl aqırı — ekinshi mıń jıl basları regionmız ushın jazba dereklerde góne taponimlar kóplegen belgilengenler etilgen dáwir edi. «Toplamu lug'otit-turk», «Buxara tariyxı», «Aymaq ul-olam», «Arab geografları kitapxanası» qapları sózsiz, benazir taponimik derekler bolıp tabıladı. Bul yadnamalarda tilge alınǵan geografiyalıq atlardıń talayı eli óziniń sıqılın saqlap qalǵan.

Taponimika haqqinda tusinik
Hár qanday pánniń teoriyalıq tiykarları jetilisken tárepke, onıń obiekti predmeti maqseti hám wazipaların da anıqlaw alıb baradı. Komplekslik pán retinde etilgen taponimika (grekshe. tapos - jay. onyma - at ) geografiyalıq atlardıń payda bolıwı jaratılıw nizamlıqları, qáliplesiwi hám rawajlanıwı. túrleri, transformaciyası. aymaqlıq ayırmashılıqları. migratsiyasi, házirgi jaǵdayı. mánisi-mazmunı, aytılıwı hám jazılıwın uyreniwshi ǵárezsiz pán esaplanadı.
Jay atları, geografiyalıq atlar yamasa taponimlar dep ataladı Taponimlarni taponimika páni úyrenedi.Taponimika grekshe tapos — jay hám onoma (yamasa onima) — at sózlerinen quram tapqan.Jay atları, yaǵnıy taponimiya bir neshe túrge bólinedi. Bular gidronomiya (grekshe gidro — suw), yaǵnıy dáryalar, kól, teńizler, saylar, kanallar, qoltıqlar, buwazlar, sarqıramalar atları ;oronimiya (grekshe oros — taw, yaǵnıy jer maydanınıń relef formaları — tawlar, shıńlar, ernekler, oypatlıqlar, tegislikler atları ; oykonimiya (grekshe oykos — úy), polinimiya (grekshe polis — qala ) yamasa urbanonomiya (latınsha urbos — qala ), yaǵnıy awıl hám de qalalaming atları, mikrotoponimiya (grekshe mikros -kishi), yaǵnıy kishi obiektler: bulaqlar, qudıqlar, atızlar, otlaqlar terekzorlar, jarlar, jollar, kópirler hám hátte ataqlı otga iye bolgan ayırım terekler atları. Bunnan tısqarı, túrli xalıq, urıw -aymaq atları menen atalǵan taponimlar etnotoponimlar (grekshe etnos- xalıq) dep ataladı. Kisi atlari menen júritiletuǵın taponimlarni bolsa antropotoponimlar (grekshe antropos — adam ) dep ataw múmkin.